Dizaq nahiyəsi

Dizaq nahiyəsi — Qarabağda XIII əsr-1939 inzibati nahiyə.

Tarixi

Qarabağ bəylərbəyliyinin Arazbar ölkəsinin inzibati ərazisi.

1593-cü ildə Osmanlı İmperiyasının Gəncə-Qarabağ əyalətinin Dizaq sancağı nahiyəsi.

Dizaq nahiyəsi 79 kənd 3 qışlağı 1 məzrədən ibarətdi. Bu kəndlərdən 33 boş və kimsəsiz olub onların yalnız vergi hasılatı qeyd olunmuşdur.

• 1 Qoçəhmədli
• 2 Qarabulaq qışlağı

1727 ci ildə Osmanlı İmperiyasının Gəncə-Qarabağ əyalətinin Bərgüşad livasının Dizaq nahiyəsi

86 Köy bulunmakta 41 köy ise boştur vergi veren :

• 1 Tuğ
• 2 Cəbrayıl (Cebrayıllı)
• 3 Daşkəsən (Cəbrayıl)
• 4 Hadrut (Haderud)
• 5 Sur
• 6 Mehemmedzur
• 7 Benazur
• 8 Köşbek
• 9 Azıx (Xocavənd) (Azug)
• 10 Seleketün
• 11 Düdükçü
• 12 Susalıg
• 13 Tomu
• 14 Zamzur
• 15 Edilli Eydilli ( beydilli )
• 16 Dərəaxunlu
• 17 Cerağuş
• 18 Teğasi
• 19 Metucahan ve gışlaglar
• 20 Tumaglı
• 21 Əhmədli
• 22 Mingülab Teresu
• 23 Qarğabazarı
• 21 Qoçəhmədli 12 nəfər vеrgi ödəyən adam var. Bu adamlar 12.000 ağça vеrgi ödəyirmişlər. Məşğuliyyətləri əkinçilik imiş. Buğda, arpa və pərinc əkirmişlər. Ipəkçiliklə də ilgilənirmişlər.
• Qarabulaq qışlağı

Xanlıq dövrü

Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşir Dizaq nahiyəsi 4 mahala böldü. Dizaq mahalı, Dizaq-Cəbrayıllı mahalı, Cavanşir-Dizaq mahalı, Xırdapara-Dizaq mahalı.

• Dizaq mahalı - 1747-ci ildə Dizaq nahiyəsi bölünməsi nəticəsində yarandı.

Dizaq mahalının baş kəndi Tuğ şenliyi idi Sərhədləri —Qərbdən Bərgüşad mahalı, şimaldan Vərəndə mahalı, şərqdən Cavanşir-Dizaq mahalı, cənubdan Xırdapara-Dizaq mahalı Dizaq mahalı 1840-cı ildə ləğv edildi. Mahalın ərazisi yeni yaranan Şuşa qəzasının Vərəndə sahəsinə bağlandı.

• Cavanşir-Dizaq mahalı 1747-ci ildə Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşir hakimiyyətə yiyələnəndən sonra Qarabağ xanlığını mahallara böldü. Arazbar nahiyəsinın əsas hissəsi Cavanşir-Dizaq mahalının ərazisinə düşdü. Cavanşir-Dizaq mahalı qərbdən Xırdapara-Dizaq, şimaldan Vərəndə, şərqdən Dəmirçi-Həsənli, cənubdan Ərdəbil vilayəti, Şahsevən xanlığı ilə həmsərhəd idi.

Mərkəzi— Hacılı obası Sərhədləri —Qərbdən Xırdapara-Dizaq mahalı, şimaldan Vərəndə mahalı, şərqdən Dəmirçihəsənli mahalı, cənubdan Ərdəbil xanlığı Cavanşir-Dizaq mahalı 1840-cı ildə ləğv edildi. Yeni yaranan Şuşa qəzasının Vərəndə sahəsinə bağlandı.

• Xırdapara-Dizaq mahalı 1747-ci ildə əski Dizaq nahiyəsinin və Arazbar nahiyəsi əraziləri əsasında yaranmışdı. Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşir bu mahalı Dizaq mahalından, bir az da Arazbar nahiyəsindan kəsib ayırmışdı. Mahal ərazisində qeyri-müsəlman yaşamırdı. Mahalın sərhəd-sınırı güneydə Araz çayı, quzeydə Dizaq mahalı, günbatanda Dizaq-Cəbrayıllı mahalı və gündоğanda Cavanşir-Dizaq mahalı ilə çevrələnirdi.

Mərkəzi — əvvəlcə Pirəhmədli kəndi, sonra Saracıq kəndi Sərhədləri — Qərbdən Dizaq-Cəbrayıllı mahalı, şimaldan Dizaq mahalı, şərqdən Cavanşir-Dizaq mahalı, cənubdan Qaradağ xanlığı. Xırdapara-Dizaq mahalı 1822-ci ildə ləğv edildi. Dizaq nahiyəsinin tərkibinə qatıldı.

• Dizaq-Cəbrayıllı mahalı 1747-ci ildə Dizaq-Cəbrayıllıdır. Mahalın sınır-sərhədi günеydən Araz çayı, quzеydən Dizaq mahalı, günbaтandan Bərgüşad mahalı və günbaтandan Xırdapara-Dizaq mahalıdır.Dizaq-Cəbrayıllı mahalı Dizaq mahalının ərazisində yaranıb.

Mərkəzi— Cəbrayıl şəhəri kəndi. Sərhədləri — Qərbdən Bərgüşad mahalı, şimaldan Dizaq mahalı, şərqdən Xırdapara-Dizaq mahalı, cənubdan Qaradağ xanlığı Mahal öz adını Cəbrayıllı еlindən alıb. Mahal 1822-ci ildə ləğv olundu. Dizaq mahalına bağlandı.

Rus imperyası dövrü

1923 ci ildə Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasınin Dağlıq Qarabağnın Dizaq nahiyəsi (rayonu) Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin dağlıq hissəsinə XIX əsrdə köçürülən ermənilərə 1923-cü il iyulun 7-də muxtar vilayət statusu verildi ki, bu da sovet Rusiyasının himayəsi və iştirakı ilə həyata keçirildi. Dizaq rayonu. Bu rayonun tərkibində 5 nahiyə (Hadrut, Tuğ, Xozabyurd, Arakül, Edilli) və 48 kənd var idi. 1939-cu il avqustun 17-də Dizaq rayonu isə Hadrut adlandırılmışdır.

İstinadlar

Gence-Karabağ Eyaletinin Müfessel Defteri, s.472-484.

• [1] Arxivləşdirilib 2015-12-08 at the Wayback Machine