Edilli
 | Bu səhifədə iş davam etməkdədir. Müdaxilə etməyə tələsməyin!
|
| Edilli | |
|---|---|
| 39°33′39″ şm. e. 47°04′08″ ş. u. | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 715 m |
| Saat qurşağı | |
|
| |
.svg)
Edilli — Azərbaycan Respublikasının Xocavənd rayonunun Edilli kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.[1] 2 oktyabr 1992-ci ildən 15 oktyabr 2020-ci ilə kimi Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin işğalı altında olmuşdur. Edilli kəndi 15 oktyabr 2020-ci il tarixində Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilmişdir.[2]
Toponimikası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Etnotoponimdir. Toponim qırğızların edilli tayfa adını özündə əks etdirir. Xəzərlərin üç paytaxt şəhərindən birinin adı İdil, Volqa çayının keçmış adlarından biri İtil olmuşdur. Hazırda Türkiyənin Qars əyalətində Edilli adlanan kənd mövcuddur.[3]
Edilli kəndinin başqa adı Eqdillu kimidir. Bu adın mənbəyi haqqında iki fikir ola bilər. Birincisi Xəzər xaqanlığının İtil şəhərindən çıxmış ailələrin məskunlaşması nəticəsində yarandığına görə "İtil" adından fonetik formadır. İkincisi qıpçaqların Ed tayfasının adından, el (tayfa) və mənsubiyyət bildirən -li şəkilçisindən ibarətdir. 1185-ci ilə aid rus mənbəində Cənub-şərqi Avropa çöllərində yaşayan qıpçaqların bir tayfasının Etebiçi (Et, Ed etnonimindən, oba sözündən və rus dilindən əlavə olunma "içi" patronimik şəkilçisini) kimi qeyd olunmuşdur. 1588-ci ilə aid mənbədə Gəncə qəzasında Kürək aranı (Kürəkçay sahilində qışlaq) adlı yerdə İdlu adlı bir el qışlamışdı. Göycə mahalında Etil və Qars əyalətinin Kağızman dairəsində Edillu kənd adları ilə mənşəcə eynidir.[4]
Kəndin adı 1727-ci ildə Osmanlı qaynaqlarında Dizaq nahiyəsinin Eydilli (beydilli) kəndi olaraq keçir.[5]
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qarabağ Xanlığı Rusiya İmperiyası tərəfindən ləğv edildikdən sonra, Edilli kəndi yeni yaradılmış Yelizavetpol quberniyasının Cəbrayıl qəzasının idarəsində olmuşdur. 1918-ci ildə Qarabağda baş vermiş qətliamlar zamanı Edilli kəndinə də erməni silahlı dəstələrinin hücumları olmuş və türk əsilli kənd sakinlərindən qətlə yetirilənlər olmuşdur.[6] Sovet İttifaqı dövründə, 1989-cu ildə etibrən kəndin azərbaycanlı sakinlərinə hücumlar başlayıb. Qarabağ münaqişəsinin vüsət alması ilə davam edən hücumlar bir neçə il sonra kəndin işğalı ilə nəticələnib. Edilli kəndi Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən 2 oktyabr 1992-ci ildə işğal edilib. İşğal dövründə kənddə azərbaycanlılara məxsus tarixi abidələr, qəbiristanlıqlar və yaşayış yerləri ermənilər tərəfindən dağıdılıb. Kənd 15 oktyabr 2020-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilmişdir. [7] 2022-ci ilin Fevral ayında Edilli kəndində kütləvi məzarlıq aşkarlanmışdır. Kütləvi məzarlıq, Azərbaycan Respublikasının Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasının İşçi Qrupunun, birinci Qarabağ müharibəsi zamanı əsir-girovluqda olmuş şəxslərin şahid ifadələrinə əsasən apardığı axtarış-araşdırma tədbirləri nəticəsində müəyyən edilmişdir. İlkin məlumatlara əsasən, məzarlıqda 15-20 nəfərin qalıqlarının olduğu güman olunurdu.[8][9][10]
Tarixi abidələri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Edilli kəndində aşağıdakı daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmışdır:
| İnventar № | Abidənin adı | Tarixi | Yerləşdiyi ünvan | Növü | Əhəmiyyət dərəcəsi |
|---|---|---|---|---|---|
| 4344 | Məbəd[11] | Qeyd olunmayıb | Edilli kəndi | Memarlıq | Yerli |
Coğrafiyası və iqlimi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kənd Qarabağ silsiləsinin cənub-şərq ətəyində yerləşir.
Əhalisi[redaktə | mənbəni redaktə et]
| İl | Daimi əhali | Kişilər | Qadınlar |
|---|---|---|---|
| 1999[12] | XXXX | XXXX | XXXX |
| 2009[13] | ↗XXXX | ↗XXXX | ↗XXXX |
Tanınmış şəxsləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Artur Mkrtçyan (1959-1992) — Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı erməni separatçıların hərbi və siyasi liderlərindən biri.
İqtisadiyyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mədəniyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kənddə mədəniyyət müəssisəsi mövcud deyil.
Təhsil[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kənddə təhsil müəssisəsi mövcud deyil.
Din[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kənddə dini ibadət yeri və ya dini icma qeydə alınmamışdır.
Səhiyyə[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kənddə səhiyyə müəssisəsi mövcud deyil.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Standartı. İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı — 2019. Bakı: 2020, səh. 58.
- ↑ Xocavəndin işğaldan azad olunmuş yaşayış məntəqələri (https://xocavend-ih.gov.az/)
- ↑ Edilli // Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. I cild. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. səh. XXXX. ISBN 978-9952-34-155-3.
- ↑ B.Budaqov, Q.Qeybullayev. Yuxarı Qarabağ toponimləri. 2005
- ↑ ""Gence-Karabağ Eyâleti"nin Mufassal Defteri"
- ↑ Qismət Yunusoğlu. "Araz çayı və Xudafərin körpüsü sahillərinin qanlı günləri" (az.). Kaspi.№ 184.S.15. 31 oktyabr 2018.
- ↑ "Rəşadətli Azərbaycan Ordusu tərəfindən Füzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri işğaldan azad edilib. Eşq olsun Azərbaycan Ordusuna! Qarabağ Azərbaycandır!" (az.). İlham Əliyev. 15 oktyabr 2020. İstifadə tarixi: 2020-10-15.
- ↑ Habil Aslanoğlu. "Xocavəndin Edilli kəndində kütləvi məzarlıq aşkarlanıb" (az.). APA. 24 fevral 2022.
- ↑ "Dövlət Komissiyası Xocavənd rayonunun Edilli kəndində və Füzuli şəhəri ərazisində kütləvi məzarlıqların aşkarlanması ilə bağlı məlumat yayıb" (az.). AzərTac. 25.02.2022.
- ↑ İlhamə Əbülfət. "Hikmət Hacıyev: "Ermənistan Xocalı qətliamına görə cavab verməlidir"" (az.). Oxu.az. 25.02.2022.
- ↑ Azərbaycandakı dünya, ölkə və yerli əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust tarixli 132 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş siyahısı. səh. 111.
- ↑ Azərbaycan Respublikası əhalisinin siyahıya alınması. 1999-cu il. I hissə. Bakı: "Səda" nəşriyyatı, 2000, səh. XXXX.
- ↑ Azərbaycan Respublikası əhalisinin siyahıyaalınması. 2009-cu il. I cild. Bakı: Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi, 2010, səh. XXXX.
