Arakül
| Arakül | |
|---|---|
 | |
| 39°26′16″ şm. e. 46°59′51″ ş. u. | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 812 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
|
| |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.svg)
Arakül (digər adı: Xətai) — Azərbaycan Respublikasının Xocavənd rayonunun Arakül kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.[1]
15 avqust 1993-cü ildən 9 noyabr 2020-ci ilə kimi Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin işğalı altında olmuşdur. Kənd 9 noyabr 2020-ci il tarixində Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilmişdir.[2]
Toponimikası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kəndin keçmiş adları Arakul, Hərəkül olmuş, hətta ermənilər tərəfindən Arakel də adlandırılmışdır. 1988-ci ildə Ermənistandan qovulmuş Azərbaycan ailələri kənddə məskunlaşdıqdan sonra əhalinin xahişi ilə[3] yaşayış məntəqəsi Azərbaycan şairi və Səfəvilər dövlətinin görkəmli xadimi Şah İsmayıl Xətainin şərəfinə Xətai adlandırılmışdır[4]
XIX əsrin ikinci yarısında Ərgünəş və ya Dolanlar kənd icmasında iki Arakel məntəqəsi vardı. Kənddə 1840-ci ildə Cənubi Azərbaycanın Qaradağ mahalındakı Sevakar kəndindən və İrəvan əyalətinin Qafan mahalından köçüb gəlmə erməni ailələri məskunlaşmışdı. Kəndin adı onun əsasını qoymuş erməni Arakelin adındandır. Kəndin digər adı Xətaidir.[5]
Kəndin əvvəlki adı Qara Quzey olmuşdur. Arakel oykonimi türk dillərindəki arak və el sözlərindən ibarət olub, "su, çay kənarında yerləşən kənd, oba" mənasına uyğundur. Celyabinsk vilayətinin Silaceki kəndi 1968-ci ilədək Arakulski adlanırdı. 1917-ci ildə Cəbrayıl qəzasında Birinci və İkinci Arakul adlı iki yaşayış məntəqəsi qeydə alınmışdır.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
İkinci Dünya müharibəsində bu kənddən 340 nəfər iştirak etmiş, onlardan 110 nəfəri geri qayıtmamışdır.
Kəndin erməni əhalisi Çaykənd əməliyyatı çərçivəsində 1991-ci il 13-15 may tarixlərində Ermənistanın Xınzırək kəndinə yaxın yerdə, Azərbaycan ərazisində salınmış düşərgəyə köçürülmüşdür. Əhalinin bir hissəsi isə Hadrut şəhərinə köçmüşdür. Həmin ilin iyun ayında kənddə Ermənistandan deportasiya edilmiş azərbaycanlılar yerləşdirilmişdir.
1993-cü ilin 15 avqust tarixində Ermənistan ordusunun Qarabağda yay hücumu çərçivəsində Xətai kəndi işğal olunmuş, kəndin azərbaycanlı əhalisi qovulmuşdur.[6] Onların yerinə kəndə yenidən ermənilər köçürülmüşdür.
Tarixi abidələri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Arakül kəndində aşağıdakı daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmışdır:
| İnventar № | Abidənin adı | Tarixi | Yerləşdiyi ünvan | Növü | Əhəmiyyət dərəcəsi |
|---|---|---|---|---|---|
| 4330 | Kilsə[7] | XX əsr | Arakül kəndi | Memarlıq | Yerli |
Coğrafiyası və iqlimi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kənd Çaylaqçayın (Araz çayının qolu) sol sahilində, Qarabağ silsiləsinin cənub-şərq ətəyində yerləşir.
Əhalisi[redaktə | mənbəni redaktə et]
| İl | Daimi əhali | Kişilər | Qadınlar |
|---|---|---|---|
| 1999[8] | XXXX | XXXX | XXXX |
| 2009[9] | ↗XXXX | ↗XXXX | ↗XXXX |
2005-ci ildə Dağlıq Qarabağda keçirilən əhalinin siyahıyaalmasına əsasən Xətai kəndinin əhalisinin faktiki sayı 107 nəfər, qeydiyyatdakı əhalinin sayı 106 nəfər təşkil edirdi[10].
- 1897-ci ildə 873 nəfər.
- 1912-ci ildə 1235 nəfər.
- 1921-ci ildə 1091 nəfər.
- 1970-ci ildə 307 nəfər.
- 1976-cı ildə 195 nəfər.
- 1979-cu ildə 330 nəfər.
- 1991-ci ildə 257 nəfər.
- 2005-ci ildə 107 nəfər.
- 2015-ci ildə 134 nəfər.
İqtisadiyyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
1928-ci ildə kəndə elektrik enerjisi verililmişdir.
Mədəniyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]
2023-cü ildə kənddə orta əsrlərə aid müsəlman qəbiristanlığı aşkarlanıb. İnsan qalıqları təbii təpəliklərin üzərində Ərəküllə qonşu kəndləri əlaqələndirən torpaq yolun kənarlarında aşkarlanıb. Skeletlərin ilkin müayinəsi zamanı məzarlığın XIII-XV əsrlərə aid olduğu müəyyənləşdirilib. Əldə edilən dəlillər müsəlman əhalinin bu ərazidə ermənilərdən daha əvvəl yaşadığını sübuta yetirir[11].
Kənddə mədəniyyət müəssisəsi mövcud deyil.
Təhsil[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kənddə təhsil müəssisəsi mövcud deyil.
Din[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kənddə dini ibadət yeri və ya dini icma qeydə alınmamışdır.
Səhiyyə[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kənddə səhiyyə müəssisəsi mövcud deyil.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
 | Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir. |
- ↑ "Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Standartı. İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı — 2019. Bakı: 2020, səh. 58" (PDF). 2022-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-05-02.
- ↑ Xocavəndin işğaldan azad olunmuş yaşayış məntəqələri (https://xocavend-ih.gov.az/)
- ↑ Xocavənd rayonunun Arakül kəndi
- ↑ Arakül // Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. I cild. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. səh. XXXX. ISBN 978-9952-34-155-3.
- ↑ B.Budaqov, Q.Qeybullayev. Yuxarı Qarabağın toponimləri. 2005
- ↑ "Qarabağ müharibəsinin xronikası Qarabağ münaqişəsi 1988-2006". 2018-08-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-27.
- ↑ "Azərbaycandakı dünya, ölkə və yerli əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust tarixli 132 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş siyahısı. səh. 110" (PDF). 2021-07-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-06-15.
- ↑ Azərbaycan Respublikası əhalisinin siyahıya alınması. 1999-cu il. I hissə. Bakı: "Səda" nəşriyyatı, 2000, səh. XXXX.
- ↑ Azərbaycan Respublikası əhalisinin siyahıyaalınması. 2009-cu il. I cild. Bakı: Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi, 2010, səh. XXXX.
- ↑ İnzibati-ərazi bölgüsü və cinsinə görə hazırki və daimi əhali Arxivləşdirilib 2011-03-02 at the Wayback Machine - səh. 4
- ↑ AzTV. "Xocavənddə müsəlman qəbiristanlığı aşkarlandı" (az.). Youtube.com. 12.01.2023. 2023-01-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-01-12.
