Kosmoqoniya
Kosmoqoniya(yun. κοσμογονία κόσμος - kosmosun, kainatın, dünyanın γονή - yaranması, doğulması) - astronomiyanın göy cisimləri və onların müvafiq sistemlərinin mənşəyi və təkamülü problemlərini öyrənən bölməsidir.
Kosmoqoniya problemlərini öyrənərkən hər şeydən əvvəl astronomik obyektlərin keçmişi və gələcəyi haqqında düzgün təsəvvür olmalıdır. Bu təsəvvür iki yolla yarana bilər:
- Sırf nəzəri yol: fizikanın əsas qanunlarına əsaslanaraq göy cisiminin indiki halda olması üçün onun keçdiyi yolu müəyyən etmək, sonra isə onu hansı yolla təkamül edəcəyini söyləmək.
- Müşahidə yolu: göy cisimlərinin müxtəlif təkamül mərhələlərdəki hallarını bir-birilə müqayisə etməklə bu mərhələlərin davametmə ardıcıllığını müəyyənləşdirmək.
Günəş Sisteminin kosmoqoniyası[redaktə | əsas redaktə]
Yuxarıda qeyd olunan ikinci üsulu ancaq çoxsaylı obyektlərə tətbiq etmək olar. Bu obyektlər ulduzlar, ulduz topaları,dumanlıqlar və qalaktikalardır. Günəş Sistemi hələki, yeganə müşahidə oluna bilən planet sistemi olduğundan ikinci üsulu ona tətbiq etmək olmur. Odur ki, hələlik burada yalnız birinci yoldan istifadə etmək olar. Yəni Günəş Sisteminin indiki halına əsasən onun keçdiyi və gələcəkdə keçəcəyi yolları nəzəri olaraq müəyyənləşdirmək. Günəş Sisteminin öyrənilməsində uzun periodlu kometlərin xüsusi rolu vardır, belə ki, bu obyektlər uzun müddət ərzində az dəyişikliyə uğramış və Günəş Sisteminin yarandığı ilk dövrlərdəki maddə halını saxlamışdır. Onları tədqiq etməklə Günəş Sisteminin hansı maddə formalarından yaranması haqqında fikir söyləmək olar. Həmçinin xondrit növlü meteoritlər Günəş və planetlər əmələ gəlməzdən əvvəl mövcud olan maddə formasından yaranmışlar. bu ilkin maddə karbonlu xondritdir. Odur ki, bu meteroidləri də öyrənməklə Günəş Sisteminin mənşəyi haqqında mülahizə yürütmək olar.
Hesiod-in dövründən bu günümüzə qədər bir çox fəlsəfi mülahizə və fikirlərin süjet xəttini təşkil edir. Hal-hazırda kosmoqoniya elmin bir şöbəsi olub, bütün astronomik cisimlərin yaranmasını və inkişafını öyrənir.
Hesiod nəzəriyyəsi[redaktə | əsas redaktə]
Merkuridə[11] və Ayda[12] kraterlər Hesiodun şərəfinə adlandırılmışdır.
Mənbə[redaktə | əsas redaktə]
- Brokhauz və Efron lüğəti Arxivləşdirilib 2008-10-23 at the Wayback Machine
- Böyük Sovet Ensiklopediyası Arxivləşdirilib 2009-05-19 at the Wayback Machine
Həmçinin bax[redaktə | əsas redaktə]
|
Astronomiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |