Ekbatan: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Sətir 8: Sətir 8:


[[İqor Dyakonov|İ. M. Dyakonov]] bu toponimin [[Midiya dili]]ndə (Midiya dilini İranmənşəli sayır) '''''Hanqmatana''''' adlandığını və ―yığıncaq yeri mənasını verdiyini yazır. <ref>Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956 , səh 91</ref> Başqa yerdə müəllif bu toponimin İran dillərindəki ham ― bir yerdə, ―birlikdə ([[Azərbaycan dili]]ndəki ― hamı sözü) və kam – getmək sözlərindən əmələ gəldiyini qeyd edir. <ref>Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956 , səh 179</ref> Lakin İ. M. Dyakonov [[fars dili]]ndə "ham" sözünün [[türk dili|qədim türkcə]] qamu (hamu) sözündən olduğuna diqqət yetirməmişdir. <ref>Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1991, səh 75</ref> Başqa yerdə o yazır ki, Aqbatan [[elam dili]]ndəki ―hanqmata , yəni midiyalıların ölkəsi sözlərindəndir. <ref>Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956 , səh 179</ref> Q. Qeybullayev isə qeyd edir ki,'' “əslində Həmədan toponimi Akbatan adının təhrifidir: ―ak sözünün əvvəlinə ―h səsi əlavə olunmuş, ―batan sözü isə türk dillərində b-m fonetik qanununa görə ―matan şəklinə keçmiş və qədim Akbatan Haqmatan, sonra Həmədan formasına düşmüşdür. Deməli, Həmədanın – Aqbatanın qədim [[fars dili]] vasitəsilə ―yığıncaq yeri mənasında olması fikri yanlışdır.”'' <ref>Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1991, səh 73</ref>
[[İqor Dyakonov|İ. M. Dyakonov]] bu toponimin [[Midiya dili]]ndə (Midiya dilini İranmənşəli sayır) '''''Hanqmatana''''' adlandığını və ―yığıncaq yeri mənasını verdiyini yazır. <ref>Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956 , səh 91</ref> Başqa yerdə müəllif bu toponimin İran dillərindəki ham ― bir yerdə, ―birlikdə ([[Azərbaycan dili]]ndəki ― hamı sözü) və kam – getmək sözlərindən əmələ gəldiyini qeyd edir. <ref>Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956 , səh 179</ref> Lakin İ. M. Dyakonov [[fars dili]]ndə "ham" sözünün [[türk dili|qədim türkcə]] qamu (hamu) sözündən olduğuna diqqət yetirməmişdir. <ref>Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1991, səh 75</ref> Başqa yerdə o yazır ki, Aqbatan [[elam dili]]ndəki ―hanqmata , yəni midiyalıların ölkəsi sözlərindəndir. <ref>Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956 , səh 179</ref> Q. Qeybullayev isə qeyd edir ki,'' “əslində Həmədan toponimi Akbatan adının təhrifidir: ―ak sözünün əvvəlinə ―h səsi əlavə olunmuş, ―batan sözü isə türk dillərində b-m fonetik qanununa görə ―matan şəklinə keçmiş və qədim Akbatan Haqmatan, sonra Həmədan formasına düşmüşdür. Deməli, Həmədanın – Aqbatanın qədim [[fars dili]] vasitəsilə ―yığıncaq yeri mənasında olması fikri yanlışdır.”'' <ref>Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1991, səh 73</ref>

Akbatan toponimi [[Midiya dili|madayların dilində]] olmaqla [[Türk dili|türkcə]] "ak" və [[Azərbaycan]] ərazisində bir sıra qədim toponimlərdə iştirak edən ''bat'', ''bad'' sözlərindən ibarətdir. Aq sözü bu toponimdə, məsələn, Aqdam, Aqdaş, Aqkənd və b. adlarda olduğu kimi, rəng bildirir və şəhərin qala divarlarının ağ rəngli daşdan tikilməsini ifadə edir. [[Herodot]] yazır ki, Akbatan qalasının birinci dövrələmə divarı ağ rəngdə idi. <ref>Herodot, I, 98</ref> Müqayisə üçün göstərilə bilər ki, [[Ağdam]] toponimi də [[Şahbulaq qalası|Şahbulaqdakı]] qala ağ daşdan tikildiyinə görə ağ və qədim türk dillərindəki tam –qala, ―qala divarı sözlərindən əmələ gəlmişdir.<ref>Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1991, səh 78</ref>


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==

16:59, 29 noyabr 2010 tarixindəki versiya

Ekbatan (qədim türkcə:Aqbatan,yunanca: Ἀγβάτανα , latınca: Ecbatana, ibranicə: אַחְמְתָא, Nabonidin xronikası və Bisütun yazılarında Aqmatana) - Herodotun “Ἐκβάτανα” kimi qeyd etdiyi [1] qədim dünyanın ən böyük şəhərləeindən biri olmuşdur. İ. M. Dyakonov yazır ki, bu şəhər qədim Midiyanın ürəyi idi. [2] Şəhər mənbələrdə daha çox Astiaqın paytaxtı kimi xatırlansa da, digər maday hökmdarlarının hakimiyyəti dövründə də siyasi və mədəni mərkəz Ekbatan olub. Sonuncu Midiya hökmdarı Astiaqın Fars qiyamını yatıra bilməməsi nəticəsində farslar tərəfindən işğal olunub və bu hadisə Midiyanın süqutu ilə nəticələnib.

Farsların əlinə keçdikdən sonra isə, Əlvənd dağının ətəyində yerləşən gözəl şəhər Əhəməni hökmdarlarının yay iqamətgahı olub. Daha sonra şəhər Parfiya hökmdarlarının paytaxtı olub. Həmin dövrdə Parfiya dövlətinin mühüm zərbxanalarının yerləşdiyi şəhərdə çoxlu draxma və tetradraxma kəsilib. Şəhərdən həmçinin “Achmetha” adı ilə Tövratda da bəhs edilmişdir.[3]

Mənbələrdə adı xatırlanan başqa bir Ekbatan şəhəri də vardır. Lakin bu iki şəhər qarışdırılmamalıdır. Onlardan biri Ekbatan / Həmədan – Midiyanın Azərbaycanda yerləşən paytaxtı, digəri isə Ekbatan / Həmət – Suriyada yerləşən və Herodotun dediyinə görə II Kambizin vəfat etdiyi şəhərdir. Midiyanın paytaxtı olan Ekbatan şəhəri e.ə. 330-cu ildə Makedoniyalı İskəndərin sərkərdəsi Parmenion tərəfindən işğal edilmişdir.

Etimologiyası

İ. M. Dyakonov bu toponimin Midiya dilində (Midiya dilini İranmənşəli sayır) Hanqmatana adlandığını və ―yığıncaq yeri mənasını verdiyini yazır. [4] Başqa yerdə müəllif bu toponimin İran dillərindəki ham ― bir yerdə, ―birlikdə (Azərbaycan dilindəki ― hamı sözü) və kam – getmək sözlərindən əmələ gəldiyini qeyd edir. [5] Lakin İ. M. Dyakonov fars dilində "ham" sözünün qədim türkcə qamu (hamu) sözündən olduğuna diqqət yetirməmişdir. [6] Başqa yerdə o yazır ki, Aqbatan elam dilindəki ―hanqmata , yəni midiyalıların ölkəsi sözlərindəndir. [7] Q. Qeybullayev isə qeyd edir ki, “əslində Həmədan toponimi Akbatan adının təhrifidir: ―ak sözünün əvvəlinə ―h səsi əlavə olunmuş, ―batan sözü isə türk dillərində b-m fonetik qanununa görə ―matan şəklinə keçmiş və qədim Akbatan Haqmatan, sonra Həmədan formasına düşmüşdür. Deməli, Həmədanın – Aqbatanın qədim fars dili vasitəsilə ―yığıncaq yeri mənasında olması fikri yanlışdır.” [8]

Akbatan toponimi madayların dilində olmaqla türkcə "ak" və Azərbaycan ərazisində bir sıra qədim toponimlərdə iştirak edən bat, bad sözlərindən ibarətdir. Aq sözü bu toponimdə, məsələn, Aqdam, Aqdaş, Aqkənd və b. adlarda olduğu kimi, rəng bildirir və şəhərin qala divarlarının ağ rəngli daşdan tikilməsini ifadə edir. Herodot yazır ki, Akbatan qalasının birinci dövrələmə divarı ağ rəngdə idi. [9] Müqayisə üçün göstərilə bilər ki, Ağdam toponimi də Şahbulaqdakı qala ağ daşdan tikildiyinə görə ağ və qədim türk dillərindəki tam –qala, ―qala divarı sözlərindən əmələ gəlmişdir.[10]

İstinadlar

  1. ↑ Herodot, III, 92
  2. ↑ Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956 , səh 179
  3. ↑ Tövrat, Ezra,VI, 2
  4. ↑ Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956 , səh 91
  5. ↑ Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956 , səh 179
  6. ↑ Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1991, səh 75
  7. ↑ Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956 , səh 179
  8. ↑ Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1991, səh 73
  9. ↑ Herodot, I, 98
  10. ↑ Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1991, səh 78
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Ekbatan&oldid=953980"