İkinci Dünya müharibəsində Şərq cəbhəsi: Redaktələr arasındakı fərq
daxili keçidlər |
şablon Teq: 2017 viki-mətn redaktoru |
||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
{{İş gedir}} |
{{İş gedir}} |
||
{{Hərbi münaqişə |
|||
| münaqişə = Şərq cəbhəsi |
|||
| aiddir = [[İkinci Dünya müharibəsi]] |
|||
| şəkil = ŞəkilEasternFrontWWIIcolage.png300px |
|||
| izah = '''Saat istiqamətində yuxarı soldan''': sovet [[İlyuşin İl-2|İl-2]] Berlin səmalarında; alman [[Tiger (tank) Tiger I]] tankları Kurks döyüşündə; alman [[Junkers Ju 87|Stuka]] yüngül bombardman təyyarələri 1943-cü ildə; Ukraynada yəhudilərin Aynzatsqrupp tərəfindən öldürülməsi; [[Vilhelm Keytel]] [[Almaniya təslimiyyət aktı]]<nowiki/>nı imzalaması; [[Stalinqrad döyüşü]]<nowiki/> sovet qoşunları |
|||
| tarixi = {{Start date|1941|06|22|df=y}} – {{Start date|1945|05|25|df=y}<br />(3 il, 11 ay və 3 gün) |
|||
| yeri = [[Şərqi Avropa]], [[Mərkəzi Avropa]] və [[Balkan yarımadası]] |
|||
| səbəbi = [[Üçüncü Reyx]]<nowiki/>in [[Barbarossa əməliyyatı]]<nowiki/>na start verməsi |
|||
| nəticəsi = SSRİ-nin qələbəsi |
|||
* SSRİ [[Mərkəzi Avropa|Mərkəz]], [[Şərqi Avropa|Şərqi]], [[Baltikyanı ölkələr|Şimal-şərqi]] və [[Balkan yarımadasıCəmub-şərqi Avropa]]nı işğal edir və [[Çexoslovakiya]], [[Macarıstan Xalq Respublikası (1949-1989)|Macarıstan]], [[Polşa Xalq Respublikası|Polşa]], [[Rumıniya Sosialist Respublikası|Rumıniya]] və [[Almaniya Demokratik Respublikası|Şərqi Almaniya]] kimi ölkələrdə kommunist kukla hökumətlər təsis edir. |
|||
* Soyuq müharibənin başlaması və Dəmir pərdənin qurulması. |
|||
* Yunanıstan vətəndaş müharibəsinin başlaması. |
|||
| ərazi = |
|||
* [[Almaniya tarixi (1945–1990)|Almaniyanın bölünməsi]]. |
|||
* Polşanın sərhədlərinin dəyişməsi. |
|||
| tərəf1 = <!--Münaqişə tərəfi 1--> |
|||
| tərəf1N = <!--Münaqişə tərəfi 1N; 1N = 1a, 1b, 1c, 1d--> |
|||
| tərəf2 = <!--Münaqişə tərəfi 2--> |
|||
| tərəf2N = <!--Münaqişə tərəfi 2N; 2N = 2a, 2b, 2c, 2d--> |
|||
| tərəf3 = <!--Münaqişə tərəfi 3--> |
|||
| tərəf3N = <!--Münaqişə tərəfi 3N; 3N = 3a, 3b, 3c, 3d--> |
|||
| komandan1 = <!--Komandan(lar) 1--> |
|||
| komandan2 = <!--Komandan(lar) 2--> |
|||
| komandan3 = <!--Komandan(lar) 3--> |
|||
| qüvvə1 = <!--Hərbi qüvvə 1--> |
|||
| qüvvə2 = <!--Hərbi qüvvə 2--> |
|||
| qüvvə3 = <!--Hərbi qüvvə 3--> |
|||
| itkilər1 = <!--Hərbi itkilər 1--> |
|||
| itkilər2 = <!--Hərbi itkilər 2--> |
|||
| itkilər3 = <!--Hərbi itkilər 3--> |
|||
| ümumi itkilər = <!--Ümumi hərbi itkilər--> |
|||
| qeydlər = <!--Əlavə qeydlər, yer xəritəsi üçün--> |
|||
}} |
|||
'''Şərq cəbhəsi''' ({{lang-de|die Ostfront}}, {{lang-en|Eastern Front}}), '''[[Böyük Vətən müharibəsi]]''' ({{lang-ru|Великая Отечественная война}}, {{comment|translit.|transliterasiya}} ''Velikaya Oteçestvennaya Voyna'') və ya '''Almaniya–SSRİ müharibəsi''' ({{lang-de|German-Soviet War}}) — [[İkinci Dünya müharibəsi|İkinci dünya müharibəsi]] illərində [[Şərqi Avropa]], [[Mərkəzi Avropa]] və [[Balkan yarımadası]]<nowiki/>nda [[Berlin-Roma-Tokio oxu]] və [[Finlandiya]] ilə [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]], [[Polşa]] və [[Antihitler koalisiyası]] arasında 22 iyun 1941–9 may 1945-ci illərdə baş vermiş müharibə cəbhəsi. |
'''Şərq cəbhəsi''' ({{lang-de|die Ostfront}}, {{lang-en|Eastern Front}}), '''[[Böyük Vətən müharibəsi]]''' ({{lang-ru|Великая Отечественная война}}, {{comment|translit.|transliterasiya}} ''Velikaya Oteçestvennaya Voyna'') və ya '''Almaniya–SSRİ müharibəsi''' ({{lang-de|German-Soviet War}}) — [[İkinci Dünya müharibəsi|İkinci dünya müharibəsi]] illərində [[Şərqi Avropa]], [[Mərkəzi Avropa]] və [[Balkan yarımadası]]<nowiki/>nda [[Berlin-Roma-Tokio oxu]] və [[Finlandiya]] ilə [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]], [[Polşa]] və [[Antihitler koalisiyası]] arasında 22 iyun 1941–9 may 1945-ci illərdə baş vermiş müharibə cəbhəsi. |
||
17:09, 8 iyun 2018 tarixindəki versiya
 | Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
{{Hərbi münaqişə | münaqişə = Şərq cəbhəsi | aiddir = İkinci Dünya müharibəsi | şəkil = ŞəkilEasternFrontWWIIcolage.png300px | izah = Saat istiqamətində yuxarı soldan: sovet İl-2 Berlin səmalarında; alman Tiger (tank) Tiger I tankları Kurks döyüşündə; alman Stuka yüngül bombardman təyyarələri 1943-cü ildə; Ukraynada yəhudilərin Aynzatsqrupp tərəfindən öldürülməsi; Vilhelm Keytel Almaniya təslimiyyət aktını imzalaması; Stalinqrad döyüşü sovet qoşunları | tarixi = 22 iyun 1941 – 25 may 1945
Şərq cəbhəsi (alm. die Ostfront, ing. Eastern Front), Böyük Vətən müharibəsi (rus. Великая Отечественная война, translit. Velikaya Oteçestvennaya Voyna) və ya Almaniya–SSRİ müharibəsi (alm. German-Soviet War) — İkinci dünya müharibəsi illərində Şərqi Avropa, Mərkəzi Avropa və Balkan yarımadasında Berlin-Roma-Tokio oxu və Finlandiya ilə SSRİ, Polşa və Antihitler koalisiyası arasında 22 iyun 1941–9 may 1945-ci illərdə baş vermiş müharibə cəbhəsi.
Şərq cəbhəsində baş verən döyüşlər tarixin ən böyük hərbi qarşıdurmaları olmuşdur. Onlar tarixdə görünməmiş vəhşilik, geniş miqyaslı dağıntılar, kütləvi deportasiyalar və çoxlu insanın döyüş, aclıq, xəstəlik və qırğınlara görə həyatını itirməsi ilə xarakterizə edilir. Şərq cəbhəsi demək olar ki, bütün həbs düşərgələrinin fəaliyyət göstərdiyi, gettoların tərtib edildiyi və poqromların, Holokostun baş verdiyi yer hesab edilir. İkinci Dünya müharibəsində təxminən 70 milyon nəfər həlak olmuşdursa, bu ədədin 30 milyonu Şərq cəbhəsinə aiddir. Şərq cəbhəsi İkinci Dünya müharibəsinin Avropa hissəsinin nəticəsini müəyyənləşdirmədə həlledici rol oynamışdır və Üçüncü Reyxin məğlub olmasının əsas səbəbidir.
Cəbhənin iki əsas döyüşçü tərəfi Üçüncü Reyx və Sovet İttifaqı idi. Şərq cəbhəsinin hərbi əməliyyatlarında iştirak etməyən ABŞ və Böyük Britaniya Sovet İttifaqına lend-liz şəklində çoxlu yardım göstərmişdir.
Arxaplan
İkinci Dünya müharibəsinin Şərq cəbhəsinin başımasının səbəblərindən biri faşizm və kommunizm rejimləri arasında baş verən uzunmüddətli qarşıdurmalar idi. SSRİ tərəfindən faşizm təhlükəsinin lazımınca qiymətləndirilməməsi də müharibənin mühüm səbəblərindən biri idi. 1941-ci ilin yazında Yuqoslaviya və Yunanıstan danışıqsız faşistlərə təslim oldu. Balkanlarda ingilislərin mövqelərinə ciddi zərbə vuruldu. Britaniya korpusu Misirə qaytarıldı. Daha sonra faşistlər, demək olar ki, bütün Avropanı özlərinə tabe etmişdilər. Qarşıda SSRİ-nin işğalı dururdu. Almaniya SSRİ üzərinə “Barbarossa” adlı hücum planı hazırlamışdı. Plana görə, SSRİ 1941-ci ilin payızına kimi işğal edilməli idi.[1]
Döyüşlər
1941-ci ilin iyununda Almaniya SSRİ-yə hücum etdi. “İldırımsürətli müharibə” strategiyasına əsaslanan alman qoşunları qışa qədər Arxangelsk-Həştərxan xəttinə çıxmaq niyyətində idilər. Kiyev və Smolenski ələ keçirən almanlar həmin ilin payızında Moskvaya yaxınlaşdılar, lakin dekabrda sovet qoşunlarının əks-hücumu ilə Moskva ətrafında alman qoşunları darmadağın edildi. Bununla da “İldırımsürətli müharibə” planı puça çıxdı.
Antihitler koalisiyası döyüşlərdə uğur qazana bilmirdi. Bu, almanlara Şərqdə SSRİ-yə qarşı hücumu genişləndirməyə imkan yaratdı, lakin almanların hücumu Stalinqrad yaxınlığında dayandırıldı. Sovet qoşunlarının əks-hücumu faşistlərin ağır məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Strateji üstünlük müttəfiq qoşunlarının tərəfinə keçdi. Müharibədə tam əsaslı dönüş yarandı.
Bu zaman Leninqradın blokadası yarıldı. Sovet qoşunları Qafqazda hücuma keçib almanları geri oturtdu. 1943-cü ilin yayında baş vermiş Kursk döyüşündə faşistlərin məğlub edilməsi ilə sovet-alman cəbhəsində əsaslı dönüş başa çatdı.
Qızıl Ordu 1944-cü ilin sonuna kimi SSRİ ərazisi faşistlərdən tamamilə azad etdi. Sovet ordusu Şərqi Prussiya və Polşaya daxil oldu. 1944-cü ilin sentyabrında Bolqarıstan və Rumıniya müttəfiqlərlə barışıq imzaladı və Almaniyaya müharibə elan etdilər. Bu zaman sovet ordusu Yuqoslaviyaya daxil oldu.[1]
İstinadlar
- ↑ 1 2 Yaqub Mahmudlu, Tofiq Nəcəfli, Kərəm Məmmədov, Sevil Bəhramova, Sabir Ağayev. Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün "Ümumi tarix" fənni üzrə dərslik. "Şərq-Qərb" Nəşriyyatı. 2016. İstifadə tarixi: 8 iyun 2018.
