Əyyublu (Tovuz)

Kənd
Əyyublu
40°56′09″ şm. e. 45°49′00″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan
Region	[[Gəncə-Qazax iqtisadi rayonu]]
Rayon	[[Tovuz rayonu]]
Tarixi və coğrafiyası
Əvvəlki adı	Aşağı Ayıblı
Mərkəzin hündürlüyü	374
Saat qurşağı	UTC+4
Əhalisi
Əhalisi	~10 000 nəfər
Milli tərkibi	Azərbaycanlılar
Rəsmi dili	Azərbaycan dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	+9942231-92(93)
Poçt indeksi	AZ6014
Əyyublu

Əyyublu (əvvəlki adı: Aşağı Ayıblı (2012-yədək); digər tarixi adı Çıraqlılar) — Azərbaycanın Tovuz rayonunda kənd.

7 mart 2012-ci ildə Aşağı Ayıblı kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Aşağı Ayıblı kəndi Əyyublu kəndi adlandırılmış, Aşağı Ayıblı kənd inzibati ərazi dairəsi Əyyublu kənd inzibati ərazi dairəsi hesab edilmişdir.

Tarixi

Aşağı Ayıblı (oyk, mur.) - Tovuz rayonunun eyniadlı inzibati ərazi vahidində kənd. Zəyəm çayının sol sahilində, Gəncə-Qazax düzənliyindədir. 19-cu əsrin əvvəllərində keçmiş Gövhər Ayıblı kəndindən çıxmış ailələrin burada məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Tədqiqatçıların məlumatına görə, bu kənd şərti olaraq 3 hissəyə ayrılır. Aşağı Ayıblı, Yuxarı Ayıblı (və ya Qaş Ayıblı), və Qazanlar. Araşdırmalar gostərir ki, bu kəndin ilkin adı Çıraqlılardır. Zəyəmçay üzərində məskun olan çıraqlıların hakimi Eyyubxan olmuşdur. XVII-XVIII əsrlərdə kənd Eyyublu kimi də qeydə alınmışdır. "Ayıblı" Eyyublu adının təhrif olunmuş şəklidir. Oykonim "Eyyublu kəndinin Aşağı hissəsi" kimi başa düşülməlidir. Rayonun ərazisində Ayıblı qobusu adlı yarğan da vardır..

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Afad Qurbanov vaxtilə Azərbaycan dilində, onun dialektlərində saxlanmış, lakin qədim türk abidələrində və başqa türk dillərində mövcud olan qədim alb – (alp) cəsur, qoçaq (...alban) leksik ünsürlərdən bəhs etmişdir.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Dilçilik İnstitutunun şöbə müdiri, filologiya elmləri doktoru Mübariz Yusifov da respublikamızın ərazisində oğuz tayfaları ilə bağlı yer adları haqqında danışarkən Tovuz, Ağstafa və s. adlarla yanaşı Alpoud yer adını belə izah edir: “Alpoud” yer adının birinci tərəfində “alp” sözü işlədilir. Mənaca bu söz böyük, qüdrətli, yenilməz anlayışı bildirir"

Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında bir yerdə Alpan (Quba rayonu), üç yerdə Alpoud (Qazax, Göyçay, Ucar rayonları) kəndlərinin olduğu qeyd edilir. Azərbaycan SSR-nin Bərdə, Qazax, Qasım İsmayılov, Göyçay, Laçın, Ucar rayonlarındakı Alpoud, İranda isə əhalisi azərbaycanlılardan ibarət olan Alpovut və Alfovut kəndlərinin adı ehtimal ki, Alpoutlarla əlaqədardır.

1918-ci illərə aid edilən Rusiyanın bir hərbi xəritəsində 6 (altı) yerdə bu yaşayış məntəqələrinin adı göstərilmişdir. Dördü Yuxarı Ayplu, ikisi Aşağı Ayplu şəklində yazılan sözlərə diqqət yetirək: yalnız “y” səsini götürdükdə alplı-alflı ifadəsi alınır ki, bu da bizim fikrimizi təsdiq edir. Rus dilində “al” hecası ilə başlanan əksər alınma sözlərdə “al” hecasının “l” sammitindən sonra yumşaqlıq işarəsi işlədilir ki, bu işarə də həmin sammitin yumşaq tələffüz olunmasını göstərmək üçün artırılır. Məhz türk mənşəli “alplı” sözü də rus dili üçün alınma söz olduğundan fərqli şəkildə tələffüz edilmişdir. Zəyəm - Cırdaxan kəndi (Şəmkir rayonu) vaxtilə Yuxarı Ayıblı adlanmışdır. Həqiqətən də bu kənd Aşağı Ayıblı kəndindən yuxarıda yerləşir. Aşağı Ayıblı kəndinin qocalarından fərqli olaraq Yuxarı Ayıblı (Zəyəm Cırdaxan) kəndinin qocaları hər iki söz birləşməsinin ikinci tərəfini ayıblı deyil, aflı şəklində tələffüz edirlər. Bu fakt da sübut edir ki, bugünkü alplılar yaşayan ərazinin dəmir yoluna yaxın aşağı hissəsində “alplı” sözü rus dilinin təsiri nəticəsində aşağıdakı fonetik dəyişmələrə uğramışdır: Alplı – Al plı, Aiplı –Ayblı – Ayıblı.

Əlbəttə, “i” samitinin çevrilməsi tələffüzün asanlaşmasına, “p” samitinin “b” samitinə çevrilməsi isə “b” samitinin ondan əvvəl gələn “y” cingiltili samitinə uyğunlaşmasına xidmət etmişdir. Sonradan “y” cingiltili samiti ilə “b” cingiltili samitinin arasında “ı” saiti tələffüzün asanlaşması məqsədilə artırılımışdır. Deməli, rus dilinin əsas rolu “alplı” sözünün “i” samitini yumşaltmaq və tədricən “y” samitinə çevirmək olmuşdur.

Mamırtı dağının ətəyində (çox təəssüflər olsun ki, Azərbaycanın tarixi yerlərindən olan, adı ulu Dədə Qorqud mənşəli bu dağ ACE-yə düşməmişdir) Köhnə Qala kəndinin, eləcə də Qala kəndinin adlarındakı “qala” sözü də bu gün fakt olaraq sübut edir ki, bugünkü alplıların (albanların) yalnız adı qorunub saxlanıla bilmiş qalaları olmuşdur.

Coğrafiyası və iqlimi

Rayon mərkəzindən 22 km şərqdə Zəyəm çayının sol sahilində, Gəncə-Qazax düzənliyindədir.

Bakı—Qazax şose yolu, BTC, Bakı-Supsa, TANAP kimi əhəmiyyətli neft-qaz kəmərləri, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti kəndin icərisindən keçir.

Tovuz rayonu Əyyublu kəndi, Azərbaycanda ərazisinə və əhalisinin sayına görə ikinci ən böyük kənddir. (Əhalisi 15000 nəfər, Ərazisi 55 kv km-dir)

Tanınmışları

• Qocayev Əvəz İlyas - “Azəravtoyol” ASC-nin sədr müavini, əməkdar mühəndis.
• Aslanov Nəsrəddin Əsəd - "Tərəqqi" medalı laueratı
• İsa Cavadoğlu - şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.
• Xəlil Mirzəyev - Biologiya elmləri namizədi, Tibb Universitetinin dosenti
• Dəmirov İlqar Kamal - Azərbaycan Respublikası Apellyasiya Məhkəməsində hakim
• Zeynalov İbrahim Xudaverdi - Tarix elmləri doktoru, Azərbaycan tarixi (humanitar fakültələr üzrə) kafedrasının profesoru
• Umudov Salman Fazil - İctimai xadim
• Əhmədova Vəsilə Abduləli -Azərbaycan Tibb Universitetinin İctimai Fənnlər kafedrasının baş müəllimi (tarixçi)
• Əsgərov Vahid Qurban oğlu - 1984-1991-ci illərdə Azərbaycan SSR-i Ali Sovetinin deputatı

İctimai obyektləri

Kənddə dörd orta məktəb, xəstəxana və doğum şöbəsi, səkkiz aptek həmçinin baytarlıq apteki, iki uşaq bağçası, poçt məntəqəsi, EATS, ticarət obyektləri, iki böyük restoran, çörək sexləri, mebel salonları, avtomobil təmiri sexləri vardır.

Xarici keçidlər

• Aşağı Ayıblı toponimi haqqında