İran kürdləri

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
İran kürdləri
Mərivan kürdləri Kobani blokadasına görə İŞİD-ə qarşı etiraz aksiyası keçirir. 2014-cü il.
Özünüadlandırma
kürd. Kurdên Îranê/کورد لە ئێران
Ümumi sayı
4.9 milyon[1] (5%) - 8.1 milyon (10%)
Dili

Kürd, gorani, fars

Dini

Şiə İslam (On iki imam)[2][3]
Sünni İslam (Şəfilik)[4]
(Sufizm və Qadiriyyə də mövcuddur)[5]
Yarsanizm

Qohum xalqlar

İrandilli xalqlar


İran kürdləri (kürd. Kurdên Îranê/کورد لە ئێران,[6] fars. کردها در ایران‎)[7] — kürd əsilli iranlılar. Kürd dili onların ana dilidir. Kürdlər İranda etnik farslardan və azərbaycanlılardan sonra üçüncü ən böyük etnik qrupdur.[8] MKİ illik kitabında verilən məlumata görə, onlar ölkə əhalisinin təxminən 5[9]-10%-ni və ya 7%-ni[10][11] təşkil edir.[12][13][14]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İran Kürdüstanı və ya Şərqi Kürdüstan İranın şimal-qərbində kürdlərin yaşadığı ərazinin qeyri-rəsmi adıdır. Region İraq və Türkiyə ilə həmsərhəddir.[15] Regiona Kürdüstan, Kirmanşah, Qərbi Azərbaycan, İlam və Həmədan ostanları daxildir. Kürdlər ümumiyyətlə İran Kürdüstanını daha böyük Kürdüstan bölgəsinin dörd hissəsindən biri hesab edirlər. Bölgənin digər hissələrinə Türkiyənin cənub-şərqi, Suriyanın şimalı və İraqın şimal əraziləri də daxildir.[16][17][18][19][20] Bundan başqa, İlam ostanının cənub bölgələrində lurlar yaşayır.[21] Kürdlər Qərbi Azərbaycanın qalan hissəsində əhalinin 21%-ni təşkil edir.[22]

Kürdlərin ümumi sayı İran əhalisinin 5-10%-ni təşkil edir.[12][13][14] Bəzi mənbələr İrandakı kürdlərin əksəriyyətinin şiə müsəlmanlar olduğunu göstərir.[23][24][25]Bunun tərsinə bəzi mənbələr isə İran kürdlərinin çoxluğunun sünni olduğunu irəli sürüblər.[26] Şiə kürdlər Kirmanşah və İlam ostanlarında, Kürdüstan, Həmədan və Şimali Xorasan ostanlarının bəzi ərazilərində yaşayırlar.[27][28] İran İslam İnqilabı zamanı əsas kürd siyasi partiyaları kürdlərin siyasi muxtariyyəti məsələsini qaldırmağa çalışsalar da, bu təşəbbüs etnik kürdlərin böyük hissəsi tərəfindən dəstəklənməmişdir.[29][30][31] Buna baxmayaraq, 1990-cı illərdən etibarən kürdlərin yaşadığı bölgələrdə milliyətçilik yüksəlməyə başlamışdır.[32]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ [1]
  2. ↑ Leinonen, Anu. Unity or Diversity? Turkish Nationalism, Kurds, and the Turkish Mainstream Press (PDF). Helsinki: University of Helsinki. 2017. səh. 66. ISBN 978-951-51-2890-4. 2019-03-31 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-08-30. Most Iranian Kurds are Shi’a (of Twelver Shi’ism).
  3. ↑ Sebastian Maisel. The Kurds: An Encyclopedia of Life, Culture, and Society. 2018. səh. 54.
  4. ↑ Ali Ezzatyar. The Last Mufti of Iranian Kurdistan: Ethnic and Religious Implications in the Greater Middle East. 2016. səh. 29. ISBN 9781137563248.
  5. ↑ "Dervish practice Sufism on a yearly, 30-day journey through Kurdistan". Rûdaw. 27 February 2019. 9 July 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 April 2020.
  6. ↑ "خوێندکارانی کورد لە ئێران". zheen.org (kürd). 2020-08-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 avqust 2021.
  7. ↑ محمّدعلی چلونگر; کیومرث عظیمی. "پراکندگی فرق و مذاهب تشیّع در کردستان". فصلنامه علمی شیعه شناسی (fars). 10 (39). 2012: 81–100. 2022-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 avqust 2021.
  8. ↑ Political Geography of Iranian Nationalities Arxivləşdirilib 2018-02-18 at the Wayback Machine farsnews.com 18 February 2018
  9. ↑ [2]
  10. ↑ National portal for electronic services of İran Arxivləşdirilib 2011-06-27 at the Wayback Machine :...The Kurds, who make up about 7 percent of the population, reside primarily in the Zagros Mountains near the borders with Iraq and Turkey.
  11. ↑ Lyle, Garry. Iran (series: Major World Nations), Philadelphia: Chelsea House Publishers (1999); pg. 9-10.
  12. ↑ 1 2 "Iran". The World Factbook. 2012-02-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-26.
  13. ↑ 1 2 "Iran" (PDF). Library of Congress. 2008-05. 2015-05-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-08-26.
  14. ↑ 1 2 "Iran Peoples". Looklex Encyclopaedia. 2016-03-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-27.
  15. ↑ Kurdish Awakening: Nation Building in a Fragmented Homeland, (2014), by Ofra Bengio, University of Texas Press
  16. ↑ Federal Research Division, 2004, Iran: A Country Study, Kessinger Publishing, ISBN 1-4191-2670-9, ISBN 978-1-4191-2670-3, p. 121, «The Kurdish area of Iran includes most of West Azerbaijan.»
  17. ↑ Youssef Courbage, Emmanuel Todd, 2011, A Convergence of Civilizations: The Transformation of Muslim Societies Around the World, p. 74. Columbia University Press, ISBN 0-231-15002-4, ISBN 978-0-231-15002-6. «Kurds are also a majority of the population in the provinces of Kermanshah, West Azerbaijan, and Ilam.»
  18. ↑ William Eagleton, 1988, An Introduction to Kurdish Rugs and Other Weavings, University of California, Scorpion, 144 pages. ISBN 0-905906-50-0, ISBN 978-0-905906-50-8. «Iranian Kurdistan is relatively narrow where it touches the Soviet border in the north and is hemmed in on the east by the Azerbaijani Turks. Extending south along the border west of Lake Urmia is the tribal territory.»
  19. ↑ "anmeldung". 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-04-17.
  20. ↑ "Iran Provinces". statoids.com. 2016-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-30.
  21. ↑ [3] Arxiv surəti 19 iyun 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib fevral 5, 2015, at the Wayback Machine
  22. ↑ General Culture Council of Islamic Republic of Iran for West Azerbaijan province: فهرست نویسی پیش از انتشار کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران * شماره کتابشناسه ملّی:۲۸۹۰۶۹۰ *عنوان و نام پدیدآورنده:طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور(شاخص های غیرثبتی){گزارش}:گزارش های پیشرفت طرح ها وکلان شهرها/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس *بهاء:۱۰۰۰۰۰ ریال-شابک:۷-۶۸-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۵ ص:جدول(بخش رنگی)،نمودار(بخش رنگی)*یادداشت:عنوان دیگر:طرح و بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور(شاخص های غیرثبتی) سال ۱۳۸۹ *توصیفگر:شاخص های غیرثبتی+شاخص های فرهنگی+گزارش های پیشرفت طرح ها و کلان شهرها *توصیفگر:ایران ۳۸۶۲۸۹ *تهران۱۹۹۰۶۶ /مشهد۲۹۲۳۴۱ /اصفهان ۱۷۰۰۱۷/تبریز۱۸۴۸۱/کرج ۲۷۸۲۵۲/شیراز۲۵۱۷۰۳/اهواز۱۷۶۴۰۳/قم۲۷۰۸۷۷ *شناسنامه افزوده:واعظی،منصور،۱۳۳۳-۷۳۵۰۶۸ *شناسنامه افزوده:شرکت پژوهشگران خبره پارس /شورای فرهنگ عمومی *مرکز پخش:خیابان ولیعصر،زرتشت غربی،خیابان کامبیز،بخش طباطبایی رفیعی،پلاک۱۸،تلفن:۷-۸۸۹۷۸۴۱۵ *لیتوگرافی،چاپ وصحافی:سازمان چاپ و انتشارات اوقاف , (German)Titel: Der Plan um Untersuchungen und Auswertungen der Indikatoren der generellen Kultur des Landes, ISBN 978-600-6627-68-7, Jahr der Veröffentlichung: 2012, Verlag: Ketabe Nashr |language=Persian
  23. ↑ "Unity or Diversity? Turkish Nationalism, Kurds, and the Turkish Mainstream Press" (PDF). 2019-03-31 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-08-30.
  24. ↑ Ethnicity unit is not the reason for making an independence country Arxivləşdirilib 2018-02-08 at the Wayback Machine Retrieved 8 February 2018
  25. ↑ Zare'i: Kurds... Arxivləşdirilib 2018-06-12 at the Wayback Machine Retrieved 8 February 2018
  26. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-09-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-02.
  27. ↑ "http://rangvarehayeyekrang.ir". 2017-12-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-04-17.
  28. ↑ "www.kojaro.com". 2017-09-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-30.
  29. ↑ Romano, David. The Kurdish Nationalist Movement. New York: Cambridge University Press. 2006. 235. ISBN 0-521-85041-X.
  30. ↑ David McDowall. A modern history of the Kurds Arxivləşdirilib 2021-12-18 at the Wayback Machine. London: I.B. Tauris, 2007, p. 270. ISBN 9781850434160
  31. ↑ "The Passion and Death of Rahman the Kurd". google.com. 2016-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-30.
  32. ↑ David McDowall. A modern history of the Kurds. London: I.B. Tauris, 2007, p. 278. ISBN 9781850434160
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İran_kürdləri&oldid=7790945"