Şölə Yüksəl Şənlər

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Şölə Yüksəl Şənlər
türk. Şule Yüksel Şenler
Təxəllüsü Şölə
Doğum tarixi 29 may 1938(1938-05-29)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 28 avqust 2019(2019-08-28) (81 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri Mihrişah Validə Sultan Külliyesi qəbiristanlığı
Vətəndaşlığı Türkiyə Türkiyə
Milliyyəti türk
Həyat yoldaşı Abdulla Kars (1970-1975)
Təhsili ali
İxtisası ilahiyyatçı
Fəaliyyəti yazıçı, jurnalist, aktivist
Fəaliyyət illəri 1952-2018
Əsərlərinin dili türk dili
Tanınmış əsəri Hüzür Sokağı

Şölə Yüksəl Şənlər və ya Yüksəl Çənlər (türk. Şule Yüksel Şenler; 29 may 1938, Kayseri – 28 avqust 2019, İstanbul) — türk yazıçısı və jurnalisti.[1] O, Türkiyədə yüksəlişdə olan islamçılığın qadın fəallarından və təşəbbüskarlarından biridir.[2] Şölə Şənlər Anadoluda əsrlər boyu yayılmış ənənəvi “çadra” əvəzinə “türban” dizayn edib populyarlaşdırıb.[3]

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

İlk illəri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şölə Yüksəl Şənlərin ailəsi, əslən kipr türklərindəndir.[4] Onun ailəsi 1930-cu illərin əvvəllərində Kiprdən Kayseriyə köçüblər.[5] Yüksəl Şənlər 29 may 1938-ci ildə Kayseridə anadan olub. Atasının dövlət qulluğuna görə Anadolunun bir çox şəhərlərində yaşayıb.[6] O, valideynlərinin evdə ballar təşkil etdiyi çox sekulyar bir ailədə böyüyüb. Şənlər TRT Avaz-da yayımlanan proqramda ailə quruluşunu belə izah edib: "Müasir ailə quruluşu... Anam makiyajlı, papaqlı, manikürlü, pedikürlü müasir bir xanım idi. Atam müasir bir insan olub. O, dünyagörüşlü, amma təqvalı baxışlı bir insan idi. Ailəmizdə zamanın tələb etdiyi hər şey yerinə yetirilirdi. O zaman qəbul edilən ballar, çay süfrələri, əyləncələr... təşkl olunurdu. Bunların hamısında iştirak edirdik." [7]

Şölə Yüksəl altı yaşında ikən ailəsi ilə birlikdə İstanbula köçüb. Koca Raqıp Paşa İbtidai məktəbində oxuyarkən ailəsinin maddi vəziyyəti pisləşib.[8] Anası infarkt keçirib xəstələndikdən sonra Qızlar Təhsil İnstitutunun orta məktəbini 2-ci sinifdə tərk etməli olub. Erkən yaşlarından erməni dərzisində işləməyə başlayıb. Şənlərin bu təcrübəsi onu gələcəkdə öz hicab modelini hazırlamağa sövq edib. Gəncliyində çox oxumuş, tikiş və tikməni yaxşı bilmiş, rəssamlıq, musiqi kimi sənətlərlə məşğul olmuşdur.[6]

Əsl adı Yüksəl olan Şənlər yazılarında adının qarşısına Şölə adını əlavə edərək kişi olmadığını vurğulamaq istəyib. Beləliklə, o, yazıçılıq həyatında Şölə Yüksəl kimi tanınıb.[9]

Fəaliyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şölə Yüksəl Şənlərin Eyüp Sultan Mihrişah Valide Sultan Külliyesi Qəbiristanlığındaki məzarı

O, yazıçılıq karyerasına cəmi 14 yaşında ikən "Yelpaze" jurnalı üçün hekayələr yazmaqla başlayıb. 21 yaşında jurnalistikaya qədəm qoyub və ilk köşə yazılarını “Kadın” qəzetində “Duyuşlar” adı ilə yazıb.[10] Şənlərin böyük qardaşı Özər Şənlər ona "Risale-i Nur"u oxumağı tövsiyə edib. Bundan sonra onun başını örtməyə, namaz qılmağa meyli başlayıb.[11] Nəcib Fazil Qısakürək və Nurettin Topçu kimi adları tanımağa başladıqdan sonra İslama olan marağı və istəyi daha da artıb.[7] Şənlər 1965-ci ildə görünüşünün və düşüncələrinin uyğun olmadığını düşünərək hicab taxmağa başlayıb. Daha sonra Mehmet Şövkət Eyginin nəşr etdiyi “Yeni İstiklal” qəzetində yazmağa başlayıb. O, 1950-ci illərdə Kiprə həsr olunmuş mitinqlərdə iştirak etmiş və Kipr probleminə qarşı böyük həssaslıq göstərmişdir.[6][7]

“Yeni İstiqlal” qəzetindəki yazılarına görə ona qarşı iddialar qaldırılıb. Türk Qadınlar Birliyinin şikayəti əsasında onun barəsində dünyəviliyi pozduğu üçün cinayət işi açılıb.[12] “Tam” və örtülü paltar geyinməyin nə dünyəviliyə, nə də sivilizasiyaya zidd olduğunu müdafiə edən Şənlər, düzgün hesab etdiyi örtünmə modelinə əməl etməməyi “ədəbsizlik”, “iffətsizlik” və “şərəfsizlik” əlaməti kimi qiymətləndirib.[1] Bütün Anadoluda verdiyi konfranslarla müzakirələrin mərkəzinə çevrilib. Onun təsirinə düşmüş gənc qızların da eyni şəkildə başlarını örtməsi bu müzakirələr daha da qızışdırıb. Şölə Şənlərin baş örtüyündən ilham alan qadınların sayı artdıqca bu örtünmə dəbinə “Şöləbaşı” adı verilib.[13] O, 1960-cı illərdə nəşrə başlayan “Bugün” qəzetinin yazı heyətinə daxil edilib.[14] O, qardaşı ilə birlikdə nəşr etdirdiyi və baş redaktoru olduğu “Səhər vaxtı” jurnalında müasir hicab və palto modellərini çəkib. Bu rəsm maketləri çoxlarının xoşuna gəlib və universitetdə təhsil alan baş örtülü qızlar təhsil almaq istədiklərini bu şəkildə bəyan ediblər. Şənlər, 27 May 1960-cı il dövlət çevrilişindən sonra qurulan Ədalət Partiyasına qatılıb. Şölə Yüksəl 1962-ci ildə Bakırköy Gənclik Qolu ilə Ədəbiyyat və Mədəniyyət Şöbəsinin sədri vəzifələrində çalışıb.[4][15] Bundan əlavə, o, 1978-ci ildə İdealist Xanımlar Assosiasiyasının prezidenti vəzifəsində işləyib.[16]

“Hür Söz”, “Yeni İstiqlal”, “Babıalide Sabah” qəzetlərində qadın səhifələri hazırlayıb. 1967-1971-ci illərdə "Tuday" qəzetində köşə yazarı işləyib. 1980-ci ildən sonra “Zaman” və “Milli qəzet”də yazılarını davam etdirib. Onun “Sülh küçəsi” romanı filmə çəkilib. Yücel Çakmaklının rejissorluq etdiyi "Birləşən Yollar" filmində baş rolları İzzet Günay və Türkan Şoray canlandırıb.[17] Onun “Huzur Sokak” romanı 2012-ci ildə Kutsi, Selin Demirtatar, Güven Hokna kimi ulduzlarla eyniadlı serial olaraq ATV kanalında yayımlanıb. Şölə Yüksəl Şənlər “Zaman” qəzetindən Tuğba Kaplana serialın çəkilişlərindən əvvəlcə xəbəri olmadığını, hər kəs kimi televiziyadakı treylerlərdən xəbər tutduğunu, incidiyini və narahat olduğunu da bildirib.[18] “Huzur xiyabanı” ilə yanaşı, “Gəncliyin əzabları”, “Hidayət”, “Bizə nə oldu”, “İslamda qadınlar və bu gün”, “Duyğular”, “Hər şey İslam üçün”, “Sivilizasiyanın göz yaşları”, “Qız və çiçək”, “Sağ əl”, “Əsərlər”, "Şüurlu Müəllimə" və "İlan və Tülkü" kimi əsərlər yazıb və nəşr olunub.

Müsahibəsində o, prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan və həyat yoldaşı Əminə Ərdoğanın evliliyində vasitəçi rol oynadığını açıqlayıb. 1974-cü ildə anasının ölümündən sonra ikinci evliliyi onun yeni mühit qazanmasına səbəb olub.[19][20] İsmailağa camaatı və onun rəhbəri Mahmud Ustaosmanoğlu ilə də münasibətləri olub. Bu dövrdə Şənlər tamamilə çarşab geyinmiş və fikirlərində əhəmiyyətli dəyişikliklər olubdur.[7]

Məhkəməsi və həbsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

1967-ci ildə Papa VI Pavel Türkiyəyə səfəri zamanı o dövrdə muzey olan Ayasofyada diz çökərək üzünü Qüdsə çevirərək dua etdi. Prezident Cövdət Sunay və Baş nazir Süleyman Dəmirəl son dərəcə qonaqpərvərlik nümunəsi göstərərək narahatlığa səbəb olan dua mərasiminə icazə verdilər. Dövlət protokolunun bu münasibəti bir çox yazıçı və siyasətçi tərəfindən tənqid olundu. Şölə Yüksəl “Ağlayın, müsəlman qardaşlarım, ağlayın” yazısı ilə Papanın səfəri zamanı dövlət rəsmilərinin vəziyyətini “aşağılıq kompleksi” olaraq xarakterizə edərək Sunay və Dəmirəli tənqid etdi.[7]

1971-ci ildə prezident Cövdət Sunay, "Küçədə çarşablı qadın və qızların öncülləri cəzalandırılacaq" ifadəsi ilə adını çəkmədən Şölə Şənləri hədəf aldı. Bunun üzərinə Şənlər Sunaya ünvanladığı məktubda “Prezident Allahdan və millətdən üzr istəməlidir” ifadəsini işlətdi. Şənlər bu məktuba görə prezidenti təhqir etdiyi üçün həbs edilmiş və 13 ay 10 gün həbs cəzasına məhkum edildi.[12] Dörd il çalışdığı “Güngün” qəzetində yazıları sona çatarkən, Cövdöt Sunay iki ay sonra amnistiya elan etdi. O, Şənlərdən üzr istəməsi tələbini də qoydu.[7] Lakin Şənlər əfv fərmanını rədd etdiyini və cəzasını sona qədər Bursa Həbsxanasında çəkməyə üstünlük verdiyini açıqladı. Həbsdən çıxandan sonra Türkiyənin hər yerində müsahibələr verməyə və çıxışlar etməyə başladı.

Şəxsi həyatı və ölümü[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şölə Yüksəl Şənlər 22 oktyabr 1970-ci ildə ilahiyyat fakültəsini bitirib. Teatr aktyoru Abdulla Qarsla ailə həyatı qurub. Lakin ərinin ona qarşı davamlı zorakılığı səbəbindən 1975-ci ildə ondan boşanıb.[21]

Yüksəl Şənlər qoca yaşına və xəstəliyinə baxmayaraq, qəzet və jurnallarda vaxtaşırı müxtəlif məqalələr yazaraq nəşriyyat sahəsində fəaliyyətini davam etdirməyə çalışıb.[9] O, 28 avqust 2019-cu ildə İstanbul, Bağçılardakı Medipol Mega Universitet Xəstəxanasında ağciyər iltihabı səbəbiylə septik şok səbəbiylə 81 yaşında vəfat edib.[19][22] Avqustun 29-da Əyyub Sultan məscidində qılınan cənazə namazından sonra Mihrişah Validə Sultan Külliyesi qəbiristanlığında dəfn edilib.[23]

Xatirəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

2020-ci ildə mərkəzi Əyyubsultanda yerləşən Şölə Yüksəl Şənlər Fondu quruldu.[20] 2023-cü ilin sentyabrında Əminə Ərdoğan və Tevfik Göksunun iştirakı ilə Əsənlərdə qadınların müxtəlif təlim və fəaliyyətlərdə iştirak edə biləcəyi "Şölə Yüksəl Şənlər Xanımlar Evi" açıldı.[24] Bundan əlavə, Balıkəsirin Karesi ilçəsində və İstanbulun Pendik ilçəsində iki dini lisey də onun adını daşıyır.[25][26]

Əsərləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 "Şule Yüksel Şenler: Türkiye'de modernleşme ve İslamcı kadın kimliğinin inşası". 2024-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  2. ↑ Duran, Hazal. "Şule Yüksel Şenler: A Portrait of Turkey's First Muslim Women's Rights Activist". The New Turkey (ingilis). 3 September 2019. 5 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 December 2019.
  3. ↑ Yalçın, Soner. "'Şulebaş türban' tasarımından kara çarşafa uzanan sıradışı bir hayat". Hürriyet. 24 June 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 June 2021.
  4. ↑ 1 2 "Türk edebiyatının adalet arayan ismi: Şule Yüksel Şenler". 2024-02-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  5. ↑ Arslanbenzer, Hakan, Şule Yüksel Şenler: A pioneering Muslim woman of her era, Daily Sabah, 2019, 31 July 2021 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 23 February 2021, Şule Yüksel Şenler was born Yüksel Şenler on May 29, 1938 in Kayseri to a family of Turkish-Cypriot origin.
  6. ↑ 1 2 3 Hidayet. ISBN 978-605-08-2517-6. Arxivləşdirilib 2024-02-14 at the Wayback Machine
  7. ↑ 1 2 3 4 5 6 "Zulümle mücadeleyi cinsiyet değil, şahsiyet meselesine dönüştüren yazar: Şule Yüksel Şenler" (Türkçe). 2024-02-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  8. ↑ "Arrested for Hijab: Who was Şule Yüksel Şenler?". IlmFeed. 29 August 2019. 6 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 December 2019.
  9. ↑ 1 2 "Hayatı mücadeleyle geçen isim: Şule Yüksel Şenler". 2021-12-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  10. ↑ Türkiye'nin 1960'lı Yılları. ISBN 978-975-05-3194-1.
  11. ↑ "Şule Yüksel Şenler ve Risale-i Nur". 2021-11-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  12. ↑ 1 2 "Şule Yüksel Şenler: Biyografi". 2023-06-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  13. ↑ Türk Sağı: Mitler, Fetişler, Düşman imgeleri. ISBN 978-975-05-1507-1.
  14. ↑ Başörtüsü-türban: batılılaşma-modernleşme, laiklik ve örtünme. ISBN 978-975-6051-05-4.
  15. ↑ "Şule Yüksel Şenler" (Türkçe). 2024-02-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  16. ↑ "Şule Yüksel Şenler; 1962'de Adalet Partisi Gençlik Kolları Edebiyat ve Kültür Başkanlığı, 1978'de İdealist hanımlar Derneği Başkanlığı yaptı. Yurt çapında "İslâm'da Kadının Yeri ve Mükellefiyetleri, Türkiye'de Manevi Buhran ve Dün Bugün, Yarın" konulu seri konferanslar verdi" (türk).
  17. ↑ "Şule Yüksel Şenler Türkan Şoray'ı anlattı: İki elim mahşerde yakandadır anam..." (Türkçe). 2023-09-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  18. ↑ "Şule Yüksel Şenler: Kitabım dizi olmuş televizyondan öğrendim - Tuğba Kaplan Röportajı". 2014-07-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  19. ↑ 1 2 "Yazar Şule Yüksel Şenler hayatını kaybetti" (Türkçe). 2022-09-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  20. ↑ 1 2 "Erdoğanları tanıştıran Şule Yüksel Şenler adına vakıf kuruldu" (Türkçe). 2022-01-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  21. ↑ "BİR NESLİN ÖNCÜSÜ: ŞULE YÜKSEL ŞENLER - Medeniyet Vakfı Hoşgeldiniz". 2024-02-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  22. ↑ "Şule Yüksel Şenler hayatını kaybetti" (Türkçe). 2020-01-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  23. ↑ "Şule Yüksel şenler uğurlandı" (Türkçe). 2021-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  24. ↑ "ŞULE YÜKSEL ŞENLER HANIMLAR KONAĞI AÇILDI!" (Türkçe). 2024-02-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  25. ↑ "Şule Yüksel Şenler Kız Anadolu İmam Hatip Lisesi". 2019-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.
  26. ↑ "Pendik'te korku duvarı" (Türkçe). 2024-02-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-29.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Şölə_Yüksəl_Şənlər&oldid=7559996"