Aristarxus Samoslu

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Aristarxus Samoslu
q.yun. Ἀρίσταρχος ὁ Σάμιος
Doğum tarixi təq. e.ə. 310[1]
Vəfat tarixi təq. e.ə. 230[1]
Vəfat yeri
Elm sahələri astronomiya, riyaziyyat
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Antik fəlsəfə
Yunan fəlsəfəöncəsi dövrü
(e. ə. VII yüzilliyə qədər)

Orfizm  • Homer  • Hesiod  • Ferekid  • Yeddi yunan müdriki  • Epixarm

Qədim yunan fəlsəfəsi
(e. ə. VII–IV yüzilliklər)
Müstəqil filosoflar
Heraklit  • Anaksaqor  • Empedokl
Qədim yunan atomçuları
Levkipp  • Demokrit
Sofistlər

"Böyük" sofistlərProtaqor  • Prodikus  • Qorqias  • Hippias

"Kiçik" sofistlərTrasimaxus  • Likofron  • Kritius  • Alkidamas
Ellinizm dövrünün fəlsəfəsi
(e. ə. IV–I yüzilliklər)
Qədim Roma dövrünün fəlsəfəsi
I–V yüzilliklər
Stoaçılıq

Seneka  • Epiktet  • Mark Avreli  • Siseron

Orta platonizm
Alkinous  • Apuleyus  • Qalen  • Plutarx  • Maksim  • Filon  • Selsus  • Teon
Neoplatonizm

Roma məktəbi → Ammonius Sakkas  • Plotin  • Porfirius  • Amelius
Apameya məktəbi → Yamblix  • Sopater
Perqama məktəbi → Sallustius  • Yulian Avqust
Afina məktəbi → Afinalı Plutarx  • Proklus  • Marinus  • Simplikius  • Damaskius

İskəndəriyyə məktəbi → Hierokles  • Hipatiya  • İoann Filoponus
Antik dini təlimlər

Qnostisizm  • Hermetizm  • Mitraizm
NeopifaqorçuluqApollonius  • Nikomaxus  • Numenius  • Moderatus

Erkən Xristian fəlsəfəsi

Klement  • Origen  • Avqustin Avrelius  • Boesius  • Saxta Dionisius Areopagit

Samoslu Aristarxus (yun. Ἀρίσταρχος ὁ Σάμιος, təq. e.ə. 310[1]təq. e.ə. 230[1], İsgəndəriyyə) — qədim yunan riyaziyyatçısısı, astronomu və filosofu. Peripatetik məktəbin təmsilçisi, Stratonun ən tanınmış öyrəncilərindən biri idi. İlk dəfə yerin günəşin ətrafında fırlandığını iddia etmiş, yerdən günəşlə aya qədər məsafəni ölçməyə cəhd etmişdir.

Aristarxus, İskəndəriyyədə yaşamışdır. O, astronomiya elmi ilə məşğul idi. "Günəş və ayın məsafələri və kəmiyyətləri" adlı kitabın müəllifi olmuşdur.

Astronomik araşdırmaları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aristarxusun metodu ilə aya qədər məsafənin ölçülməsini izah edən Bizans mətni. X yüzillik

Aristarxus həndəsi yolla yerdən aya və günəşə qədər məsafəni, eləcə də kosmik cisimlərin ölçülərini ölçməyə çalışmışdır[2]. Bunun üçün o, tamamilə doğru düşünmüşdür ki, yerdən ayın yarısı görüldükdə, o günəş və yerlə düzbucaqlı üçbucaq təşkil edir. Beləliklə, yer-günəş-ay üçbucağını həndəsi yolla izah edərək, Aristarxus belə nəticəyə gəlmişdir ki, ayın radiusu yerin radiusundan üç dəfə kiçikdir; yerdən günəşə qədər məsafə isə aya qədər olan məsafədən 18 dəfə çoxdur[3].

Bu nəticələr onu Aristotelin yermərkəzçi (geosentrik) sisteminin inkar edilməsinə gətirib çıxartmışdır. Aristarxusun fikrincə planetlərin hərəkəti ilə bağlı bütün çətinliklər onların günəş ətrafında fırlanması nəzəriyyəsini qəbul edəndən sonra aradan qalxır. Beləliklə o, günəşmərkəzçilik (heliosentrik) sistemini əsaslandırmağa çalışmışdır[4]. Yer isə günəş ətrafında fırlanaraq, həm də öz oxu ətrafında fırlanır[5]. Ancaq onun bu fikirləri qədim zamanlarda qəbul olunmamışdır. Sonralar Kopernik bu nəzəriyyəni yenidən dirçəldə bilmişdir.

Bu kimi fikirlərin irəli sürməsinə görə Aristarxusu tanrılara qarşı çıxmaqda ittiham etmişlər, buna görə də o, Afinanı tərk etməyə məcbur olmuşdur[6].

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 116-120. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.

Qaynaqlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Araşdırmalar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax:[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Biographical Encyclopedia of Astronomers. Nyu-York: Springer Science+Business Media, 2007. ISBN 978-0-387-31022-0 doi:10.1007/978-0-387-30400-7
  2. Плутарх. О лике, видимом на диске луны / Перевод Г. А. Иванова // Философия природы в античности и средние века. М.: Прогресс-Традиция, 2000, s. 140.
  3. Протасов В. Ю. Геометрия звездного неба Arxivləşdirilib 2022-05-11 at the Wayback Machine // «Квант» № 2, 2010.
  4. B. L. van der Waerden, The heliocentric system in Greek, Persian and Hindu astronomy. Arxivləşdirilib 2016-04-03 at the Wayback Machine From deferent to equant: A Volume of Studies in the History of Science in the Ancient and Medieval Near East in Honor of E.S. Kennedy. Annals of the of Sciences, Volume 500, June 1987 pp. 525-545.
  5. Плутарх. О лике, видимом на диске луны / Перевод Г. А. Иванова // Философия природы в античности и средние века. М.: Прогресс-Традиция, 2000, s. 137.
  6. Аристарх Самосский // Философская Энциклопедия. В 5-х т. Arxivləşdirilib 2022-06-20 at the Wayback Machine М.: Советская энциклопедия. Под редакцией Ф. В. Константинова. 1960-1970.