Div sultan Rumlu

Vikipediya, azad ensiklopediya
(Div Sultan Rumlu səhifəsindən istiqamətləndirilmişdir)
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Div sultan Rumlu
1516 – 1527
ƏvvəlkiHəmzə bəy Hüseyn bəy lələ oğlu Ustaclı
SonrakıSuleyman bəy Rumlu
bayraq
Mərv bəylərbəyi
bayraq2
1513 – ?
ƏvvəlkiAbdal bəy Talış
Şəxsi məlumatlar
Doğum yeri İrəvan, Ağqoyunlu dövləti
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Təbriz, Səfəvilər dövləti
Vəfat səbəbi qətl
Fəaliyyəti siyasətçi
Hərbi xidmət
Xidmət illəri 1516-1527
Rütbəsi general

Div sultan Rumlu (İrəvan1527, Təbriz) — qızılbaş sərkərdəsi, əmir əl-üməra.

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsl adı Əmir Əli bəy Rumludur. Səfəvi dövlətinin adlı-sanlı sərkərdələrindən olmuşdu. Əmir əl-üməra vəzifəsi, sonra vəkil vəzifəsini daşımışdı. 1517-1526-cı illərdə Çuxur Səd (İrəvan) əyalətinin bəylərbəyi olmuşdu.

Gürcüstana yürüşü[redaktə | mənbəni redaktə et]

I Şah İsmayıl Əli bəy Rumlunu (Div sultanı) orduya əmir təyin edərək Gürcüstana göndərdi. Əli bəy bütün Gürcüstanı tabe etdi və şahın yanına döndü. Ancaq, İmeretiya çarı Mənuçöhr Osmanlıya müraciət etdi və osmanli əsgəriylə birlikdə Mesxiya çarı Davidi ölkədən qovdu. Bu səbəbdən Əli bəy yenidən Gürcüstana daxil oldu və gürcü və osmanlı əsgərlərini Dəbil yaxınlığında məğlub etdi. Bundan sonra bütün gürcü çarları Şah I İsmayılın yanına gələrək tabelik göstərdilər

Div sultan Rumlunun başçılığı ilə qızılbaşların üçüncü yürüşü hicri 927 (1521)-ci ilə təsadüf etmiş və Kaxetiya gürcü çarı Ləvənd xanın (Levanın-1520-1574) Şəki xanlığına basqını ilə əlaqədar olmuşdu.Şəki hakimi Həsən bəy kömək üçün Naxçıvanda qışlayan I Şah İsmayıla müraciət etdi. Div Sultan Qanıq (Alazan) və Qabırrı (İori) çaylarını keçərək Zəyəm və Qərəm qalalarına hücum etdi. Ləvənd xan günahını etiraf edərək Div sultanın hüzuruna gəldi. Gürcüstanın digər hökmdarları-Kvarkvare, Davud bəy və Mənuçöhr də bu cür hərəkət etdilər. Onlar Div Sultanla birlikdə Naxçıvanda qışlayan Şah İsmayılın yanına gəldilər. Burada gürcü çarları Səfəvilərə hər il vergi (bac-xırac) verməyi öhdələrinə götürdülər və öz mülklərinə qayıtdılar.

Süleyman şanlı sahibqiran xaqan Marağanın Nəbat mənzilindən səltənətin mərkəzi (“darüsəltənə”) Təbrizə doğru hərəkətə gəldi. Bir ay sonra isə həmin gözəl şəhəri tərk edib Naxçıvana yollandı və orada qışlamaq qərarına gəldi. Kaxet Gürcüstanının hakimi Ləvənd xan itaətkarlıqdan boyun qaçırıb, dinsiz kafirlərdən ibarət çoxsaylı bir dəstəni Şəki vilayətinə basqın etməyə göndərdi. Şəki vilayətinin valisi Həsən bəy ali əşrəfin (yəni Şah İsmayılın) hüzuruna ərizə göndərib, dinsiz gürcülərin gəlişinin şərhini qələmə aldı. Buna görə də Div sultan Rumluya Gürcüstan vilayəti üzərinə hücum etmək haqqında göstəriş verildi. Div sultan mücahid igidlərdən ibarət bir dəstə ilə sürətli hərəkət (“ilğar”) edərək, özünü “kafirlər diyarına” (yəni Gürcüstana) çatdırdı, Qanıq və Qabırrı çaylarını keçərək, Zəgəm və Girem qalalarını çapıb-taladı. Ləvənd xan qızılbaş əsgərlərinin qorxusundan boynuna qılınc asıb Div sultanın yanına gəldi və təslim oldu. Həmçinin Gürcüstanın digər valiləri – Məlik Qurqura, Davud bəy, Məlvən bəy və Mənuçöhr bəy də Div sultanın hüzuruna gəlib, layiqli peşkəşlər gətirdilər...[1]

Div sultan və I Şah Təhmasib[redaktə | mənbəni redaktə et]

I Şah Təhməsib 1524-cü ildə şahlığa yiyələndi. Dövlət işləri üzərində əməli nəzarəti, vəkil vəzifəsini Əmir Əli bəy (Div sultan) Rumlu ələ keçirdi. Lakin Ustaclı tayfasının Mustafa bəy Hacıfəqihli (Köpək sultan) və Abdulla xan Təmişli kimi qüdrətli əmirləri onun hakimiyyətini qəbul etmədilər. Əli bəyin çağrışı ilə Təkəli, Zülqədər elləri bir yerə yığışıb, Ustaclı elinə qarşı savaş açdılar. Şamlı əmirləri də Əli bəy Rumluya dəstək verdilər. 1525-ci ildə güclənən Əli bəy Mustafa bəyə dövlət qayda-qanunlarına tabe olmağa, onun vəkilliyini tanımağa çağırdı. Mustafa bəy müsbət cavab verərək onunla görüşməyə getdi. Lakin məşvərət zamanı sözləri düz gəlmədi. Pozuluşdular. Əli bəy qiyama təhrikçi saydığı Qarınca bəy Ustaclını və Narın bəy Qacarı öldürdü. Mustafa bəy başını götürüb, Çuxur Səd əyalətinə, Irəvana və Naxçıvana çəkildi. 1526-cı ildə ətrafına xeyli adam toplayan Mustafa bəy (Köpək sultan) Xalxaldan Sultaniyyəyə gəldi. Ona qoşulmuş Ustaclı əmirləri, Qılınc xan Təmişli, qorçubaşı Bədr bəy Şərəfli, Qurd bəy Şərəfli və başqaları ilə birgə şah qərargahına doğru hərəkət etdi. Vəkil Əli bəy Rumlu barışıq üçün elçi göndərsə də, ustaclılar ona etibar etmədilər. Səksəncək adlı yerdə qarşılaşdılar. Öncə ustaclılar birləşmiş qoşuna qalib gəldilər. Onlar adlı-sanlı təkəli əmirlərindən olan Qaraca sultanı və Burun sultanı öldürdülər. Sonra şahdan və şahın qvardiyasından istifadə edən rumlular və təkəlilər üstünlük qazandılar. Ustaclı qoşunu basılıb, Gilana tərəf qaçdı. Qaçanlar Rəştə üz tutub, Müzəffər sultana sığındılar. Ustaclı elinin digər qrupu Abdulla xan Təmişlinin və Əhməd sultan Sofuoğlunun başçılığı altında rumlu və təkəli tayfalarına qarşı savaşa başladılar. Onlar da yenildilər.

1527-ci ildə özbək xanı Ubeydulla xan Qızılbaşlar məmləkətinə qoşun çəkdi. I Şah Təhmasib ordu toplayıb, istilaçılara qarşı çıxdı. Ustaclı elindən Abdulla xan 200 nəfər seçmə bahadırla toplantı yerinə gəldi. Elin digər qruplarından isə 16 mindən yuxarı atlı yığılmışdı. Yığılanlar içində Ustaclı eli birinci yeri 17 min atlıyla, ikinci yeri Avşar eli 16 min atlıyla tuturdu. Özbəklər məğlub olub, geri çəkildilər. 1527-ci ildə Mustafa bəy (Köpək sultan) Gilandan qoşun çəkərək Ərdəbilə gəldi. Ərdəbilin hakimi Badəncan sultan Rumlunu məğlub edib, öldürdü. Ordan Çuxur Səd əyalətinə, rumlu elinin yaşadıqları yerə hərəkət etdi. Vəkil Əli bəy (Div sultan) bu xəbəri eşidib, Çuxa sultan Təkəli və Məhəmməd xan Zülqədərin yaxından yardımı ilə səkkiz min qorçu ilə Qərbi Azərbaycana yollandı. Tərəflər Naxçıvanda, Araz çayının yaxasında üz-üzə gəldilər. Ustaclı qoşunu darmadağın edildi. Qoşunun komandanı Mustafa bəy öldürüldü. Sonra Rumlu və Təkəli tayfaları arasına təfriqə düşdü. Vəkil Əli bəy (Div sultan) Rumlu Çuxa sultan Təkənin təhriki ilə məhv edildi.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Namiq Musalı, Qızılbaşların əfsanəvi komandanı “Div sultan” ləqəbli Əli bəy Rumlu // Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin 20-ci il dönümünə həsr olunmuş “Gənc alimlərin I Elm Festivalı” çərçivəsində keçirilmiş elmi konfransın materialları. Bakı: AMEA, 2011, s.534.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. Namiq MUSALI,“Cahangüşa-yi xaqan-i sahibqiran” əsərində Şəki tarixinə dair məlumatlar // “Şəkinin səsi” qəzeti, 15.VI.2009, s.3.