Domlar
| Domlar | |
|---|---|
| Sayları və yaşadığı ərazilər | |
| Dili | Domari dili, Fars dili, Ərəb dili (həmçinin müxtəlif ləhçələr), Azərbaycan dili, Kürd dili, Türk dili, Puştu dili, Süryani dili, İvrit dili |
| Dini | Qaraçı dini, İslam, Xristianlıq |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Domlar ("Doma" və ya "Domi" olaraq da adlandırılırlar; ərəb. دوميدومي / ALA-LC: Dūmī , دومري / Dūmrī ; Misir Ərəbcəsi: هناجره Hanagra ) — Orta Şərqdə, Şimali Afrikada, Qafqazda, Mərkəzi Asiyada və Hindistan yarımqitəsində yaşayan Hind-Ari etnosu.
Mədəniyyət
[redaktə | vikimətni redaktə et]Domların şifahi ənənələri var və mədəniyyət və tarixlərini, musiqi, poeziya və rəqslə ifadə edirlər. İlk olaraq qaraçıların bir budağı olduqlarına inanırdılar, lakin Domari dili üzərinə edilən son araşdırmalar, yəqin ki, VI əsrdə qaraçılarla müqayisədə Hindistan yarımqitəsindən ayrıldıqlarını göstərir.[1][2]
Qaraçıların özlərini təyin etmələri üçün dünya səviyyəsində istifadə edilən adları, roman dilində də kişi mənasını verən "Htom" terminidir.[3] Rom, Dom və Lom sözləri, VI əsrdə fərqli qaraçı xalqlarını təsvir etmək üçün istifadə edilirdi. Bir neçə qəbilələr Qərbi Avropaya qədər getmişdilər. Qərbi Avropadakılar Romlar, İran və Türkiyədə qalanlar isə Domlar adlandırmışdılar.[4]
Müxtəlif Domari yarımqrupları arasında olan Qəvazilər, rəqsləri və musiqiləri ilə ən məşhur qrupdur.
Yayılması
[redaktə | vikimətni redaktə et]Ümumi əhalisi təxminən 2.2 milyondur. Əksəriyyəti Türkiyədə[5], Misirdə[6], İranda[7] və İraqda[8] yaşayır. Liviya, Tunis, Əlcəzair, Mərakeş, Sudan, İordaniya, Suriya və başqa Orta Şərq və Şimali Afrika ölkələrində daha kiçik həcmli dom icması mövcuddur. Azərbaycanda təxminən 1000-ə yaxın Dom yaşamaqdadır.[9][10][11]
Domların ümumi sayları bilinmir çünki bəzi domlar əhali siyahıyalmalardan çıxarılmışdır və bəziləri isə öz milliyyətlərini adlandırarkən dom yerinə milli terminlərdən istifadə edirlər. İndiki vaxtda, daha böyük cəmiyyətlərinin suveren dillərini danışırlar, ancaq milli dilləri olan Domari, daha çox kiçik həcmli icmalar tərəfindən danışılır. İranlılar onlara "xaricilər" mənasını verən qurbati və ya koul adlandırılırlar.
İordaniyada Domlar/Qaraçıların böyük bir icması var. Tədqiqatçılar, "etnik identikliklərini gizlədərək Ərəb irqçiliyi ilə uyğunlaşırlar" deyirlər, çünki domların əsl identiklikləri aşkar olunduqda ərəb cəmiyyətinə qəbul edilməyəcəklər.[12] İranda Dom əsilli bir başqa qrup da, Lorilərdir. Lorilər cənub-şərqi İranın Bəluc bölgələrində yaşayırlar.
Mədəniyyətdə
[redaktə | vikimətni redaktə et]Milliyətcə azərbaycanlı olan İran müğənnisi və aktrisası Ququş, "Koeli" adlı bir mahnı bəstələmişdir. Bu mahnıda İranın qaraçı xalqı olan domlardan bəhs edilir.
Həmçinin bax
[redaktə | vikimətni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Professor Yaron Matras. "Domari". [romani] project. School of Diluages, Linguistics and Cultures The University of Manchester. December 2012. 20 November 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 December 2012.
- ↑ Ian Hancock. "ON ROMANI ORIGINS AND IDENTITY". RADOC. RADOC The Romani Archives and Documentation Center The University of Texas at Austin. 2007–2008. İstifadə tarixi: 26 December 2012.[ölü keçid]
- ↑ Roma people in Croatia. lovari.hr
- ↑ Donald Kenrick. Gypsies: From the Ganges to the Thames. Univ of Hertfordshire Press. 2004. 24–. ISBN 978-1-902806-23-5. 26 January 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 December 2012. (#redundant_parameters)
- ↑ "Mənbə". 2007-12-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-31.
- ↑ "Mənbə". 2012-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-31.
- ↑ "Mənbə". 2013-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-31.
- ↑ "Mənbə". 2008-12-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-31.
- ↑ "Qafqazinfo.az" internet qəzeti: Qaraçılar niyə millət, xalq ola bilmir ? — Xəbərin onlayn yayımlanma tarixi: 08.04.12 | 14:08 ; Yoxlanılıb: 30.03.2015. Arxivləşdirilib.
- ↑ EL TV–nin "Bu Bizik" verilişinin 06.06.2012 tarixində Arxivləşdirilib 2013-09-17 at the Wayback Machine Yevlax qaraçılarına həsr olunmuş buraxlışı — Bu Bizik (Qaraçılar haqqında) Arxivləşdirilib 2016-04-01 at the Wayback Machine
- ↑ Lider TV–nin 8 aprel 2014–cü il tarixli reportajı: Beynəlxalq Qaraçılar Günü Arxivləşdirilib 2022-03-28 at the Wayback Machine
- ↑ Marsh, Adrian & Strand, Elin (red.) (2006).
Xarici keçidlər
[redaktə | vikimətni redaktə et]- Dom Research Center Arxivləşdirilib 2012-07-19 at the Wayback Machine (azərb. Dom Araşdırma Mərkəzi)
- "The Gypsies of Jerusalem: the Forgotten People" Arxivləşdirilib 2012-02-19 at the Wayback Machine (azərb. "Qüds Qaraçıları: Unudulmuş Xalq") Amoun Slim tərəfindən.
- Domari, The society of Gypsies in Jerusalem (azərb. Domari, Qüdsdəki Qaraçılar Birliyi)
- "The Gypsy People of Israel, Gaza & the West Bank" Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine (azərb. "İsrailin Qaraçı Xalqı, Qəzzə və Sisiordaniya") Valeri Novoselski tərəfindən
- "Evolving, educating: Israel's Gypsy community" (azərb. "İnkişaf edən, öyrədən: İsrail Qaraçı icması") Royi Mandel tərəfindən
- "The Dom People and their Children in Lebanon" (azərb. "Dom Xalqı və Livandakı Uşaqları") Terre des Homms tərəfindən
- Hind-ari xalqları
- Qaraçı etnik qrupları
- Türkiyədə yaşayan etnik qruplar
- İraqda yaşayan etnik qruplar
- Suriyada yaşayan etnik qruplar
- İranda yaşayan etnik qruplar
- Misirdə yaşayan etnik qruplar
- İordaniyada yaşayan etnik qruplar
- Mərakeşdə yaşayan etnik qruplar
- Sudanda yaşayan etnik qruplar
- İsraildə yaşayan etnik qruplar
- Fələstində yaşayan etnik qruplar
- Hindistanda yaşayan etnik qruplar
- Tunisdə yaşayan etnik qruplar
- Liviyada yaşayan etnik qruplar
- Əlcəzairdə yaşayan etnik qruplar
- Livanda yaşayan etnik qruplar
- Əfqanıstanda yaşayan etnik qruplar
- Küveytdə yaşayan etnik qruplar