Fransa–Türkiyə müharibəsi

Türk-Fransa müharibəsi
Türk-Fransa müharibəsi
	Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi
	; Fransız Erməni Legionu
Tarix	dekabr 1918 - oktyabr 1921
Yeri	Kilikiya, Cəzirə
Səbəbi	Fransanın Cənub-Şərqi Anadolunu işğal cəhdi
Nəticəsi	Türkiyənin qələbəsi:; Kilikiya müqaviləsi,; Ankara müqaviləsi,; Lozanna müqaviləsi
Ərazi dəyişikliyi	Türkiyə
Münaqişə tərəfləri
Türkiyə Böyük Millət Məclisi hökuməti ; Türk Milli Hərəkatı; Milli qüvvəllər	Fransa; Fransız Erməni Legionu
Komandan(lar)
Əli Fuad Cəbəsoy ; Əli Sahib Ursavaş; Əli Qılınc; Şefik Özdemir bəy	Anri Quron
Tərəflərin qüvvəsi
; 18 min nəfər (münaqişənin əvvəlində) ; 25 min nəfər (cəmi)	; 25-30 min nəfər, (Mart 1920) ; təxminən 40 min nəfər (May 1920) ; 70 min nəfər (Fevral 1921) ; Fransa erməni legionu 10150 nəfər
İtkilər
məlum deyil	5 min nəfərdən artıq
Ümumi itkilər
	10 min nəfərə yaxın
	10 min nəfərə yaxın
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Türk-Fransa müharibəsi və ya Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsinin Cənub Cəbhəsi, həmçinin Kilikya kampaniyası və Fransızların Kilikiyaya müdaxiləsi — 1918-ci ilin dekabrından 1921-ci ilin oktyabrına qədər Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi çərçivəsində Fransa ekspedisiya qüvvələri ilə 1920-ci ilə qədər nizamsız türk hərbi birləşmələri arasında, sonradan Türkiyə Böyük Millət Məclisi hökuməti rəhbərliyi ilə gedən döyüşlər.

Tarixi

Mudros müqaviləsindən sonra Fransa ordusu 1916-cı il gizli Says-Piko sazişinə uyğun olaraq Çukurovaya hərəkət etdi. Müharibədən sonra Osmanlı imperiyasının bölünməsi haqqında olan sazişdə Livan, Suriya, Şimali İraq və Türkiyənin cənub-şərqi Fransanın maraq zonası kimi tanınırdı. Fransızlar İskəndərun (Alexandretta) və Erganidəki mis mədənlərini ələ keçirdi. Digər tərəfdən, Mesopotamiyanın münbit torpaqları və Mosul vilayəti (burada iri neft yataqlarının olması ehtimal olunurdu) ingilislər üçün prioritet idi.^[10] Razılaşmaya görə, fransızlar Anadolunun özlərinə ayrılan cənub bölgələrinə gələnə qədər Antep, Maraş və Urfa şəhərlərinə ingilislər nəzarət edəcəkdi.^[11]

Elə həmin il Fransa-Erməni müqaviləsi bağlandı, ona əsasən Fransa erməni legionu yaradıldı. General Edmund Allenbinin komandanlığı altında Fransa erməni legionu erməni könüllülərdən ibarət idi.^[12]

Hadisələrin gedişi

Osmanlı imperiyası ilə Antanta ölkələri arasında 1918-ci ildə Mudros müqaviləsinin imzalanmasından dərhal sonra Fransa qoşunları noyabrın 12-də fransız briqadasının daxil olduğu İstanbulun işğalında iştirak etdi.^[13]

1919-cu il martın 18-də fransız qoşunları Zonquldak və Ereğliyə desant endirdilər. Əsas döyüş meydanı fransızların maraq zonası hesab etdikləri Kilikiya idi. 1918-ci il noyabrın 17-də 15 minə yaxın fransız əsgəri (150 fransız zabitinin komandanlığı altında Fransa erməni legionunun əsgərləri) Mersinə daxil oldu. Fransa ordusu noyabrın 19-da Tarsusu işğal etdi. Fransa qoşununun qərargahının Adanada yerləşdirmək üçün hazırlıqlar başladı. 1918-ci ilin sonunda bütün Kilikiya Fransanın işğalı altında idi. 1919-cu ildə fransızlar Anadoluda Antep, Maraş və Urfa vilayətlərini işğal edərək oradakı ingilisləri əvəzlədilər. Fransızlar bölgəni yaxşı tanımadıqları üçün erməni birləşmələrindən fəal istifadə edirdilər ki, bu da oradakı türklərlə ermənilərin düşmənçiliyi səbəbindən gərginliyin sürətlə artmasına səbəb oldu.^[14]

1919-cu il oktyabrın 31-də Sütçu İmamla baş verən hadisə Maraş uğrunda döyüşün başlanğıcı oldu.^[15] 1920-ci ilin fevralında fransızlar Maraşdan çıxmağa məcbur oldular.^[16]^[17] Onların getməsi Maraşda qalan erməni əhalisinin yerli türklər tərəfindən qovulmasına səbəb oldu.^[18]

Urfa bölgəsində Əli Sahib Ursavaş bəy öz tabeliyinə üç minə yaxın adam topladı.^[19] Beləliklə Urfa döyüşü başladı. 1920-ci ilin fevralında onlar Urfa fransız qarnizonuna ultimatum təqdim etdilər və 1920-ci ilin aprelində fransız qarnizonu boşaldıldı.^[20]

1920-ci ilin aprelində Antep fransızlara və ermənilərə qarşı üsyan qaldırdı. Ancaq Suriyadan təzə qoşunlar gətirən fransızlar Antepi mühasirəyə aldılar. Onlar mühasirəyə alınmış şəhəri artilleriya atəşi ilə məhv etməyə başladılar.^[21] 11 aylıq mühasirə zamanı bir neçə on minlərlə bina dağıdıldı və 6 mindən çox insan (əsasən dinc sakinlər) həlak oldu.^[22]

İstinadlar

↑ Millî Mücadele'de İlk Kurşun ve Dörtyol'un Düşman İşgalinden Kurtuluşu Arxivləşdirilib 2018-03-15 at the Wayback Machine (Turkish)
↑ en:Erik Jan Zürcher: Turkey: A Modern History, I.B.Tauris, 2004, ISBN 1850433992, page 149.
↑ Military Training Publishing Corporation, 1921, National service (Volumes 9–10), page 287.
↑ Yücel Güçlü: The question of the Sanjak of Alexandretta: A study in Turkish-French-Syrian relations, Turkish Historical Society Printing House, 2001, ISBN 9751614031, page 36.
↑ Yücel Güçlü, 2001, page 36.
↑ Western Society for French History. Meeting: Proceedings of the ... Annual Meeting of the Western Society for French History, New Mexico State University Press, 1996, page 206.
↑ Ahmet Hulki Saral, Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi IV, Ankara, 1996, pg 47
↑ Guclu, Yucel: Armenians and the Allies in Clicia 1914-1923 (2010). University of Utah Press. June 2009. Page 144, quoting Henry Franklin-Bouillon: "In Cilicia, France was expending 5 million francs a year and had buried some 5,000 of its sons..."
↑ tr:Turgut Özakman: Vahidettin, M. Kemal ve milli mücadele: yalanlar, yanlışlar, yutturmacalar, Bilgi Yayınevi, 1997, ISBN 9754946698, page 444.
↑ http://www.kahramanmaras.gov.tr/anasayfa.asp?menu=1&ana=2&alt=1&sayfa=27 (#bare_url_missing_title).
↑ http://www.kahramanmaras.gov.tr/anasayfa.asp?menu=1&ana=2&alt=1&sayfa=21 (#bare_url_missing_title).
↑ "Армянский легион: история разочарования". 2022-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-27.
↑ Fromkin, David. A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East. Macmillan. 2009. 360–373. ISBN 978-0-8050-8809-0.
↑ This is the figure given by French diplomat en:Philippe Berthelot during the London conference: Great Britain, Foreign Office. Documents on British Foreign Policy, 1919–1939. 1st series. Eds. Rohan Butler and J.P.T. Bury. London: H.M. Stationery Office, 1958, vol. 7, p. 301.
↑ Robert Farrer Zeidner, The Tricolor over the Taurus: The French in Cilicia and Vicinity, 1918-1922, Atatürk Supreme Council for Culture, Language and History, 2005, ISBN 978-975-16-1767-5, p. 169.
↑ Rustow, Dankwart A. “The Army and the Founding of the Turkish Republic.” World Politics, vol. 11, no. 4, 1959, pp. 513–52. JSTOR, https://doi.org/10.2307/2009591. Accessed 17 Apr. 2024.
↑ Nejla, Günay (2019). "First Victory of The National Struggle: The National Struggle and Heroism of Marash". Journal of Turkology. 29 (1): 47–74. doi:10.26650/iuturkiyat.665123.
↑ Kerr, Stanley E. The Lions of Marash: Personal Experiences with American Near East Relief, 1919-1922. Albany: State University of New York Press, 1973, p. 63.
↑ The supplies activities during the Turkish war of independence, Murat Günal Ataman, Hacettepe University (Atatürk Institute for Modern Turkish History), Ankara 2007, page 49
↑ Kerr, Stanley E. The Lions of Marash: Personal Experiences with American Near East Relief, 1919-1922. Albany: State University of New York Press, 1973, p. 214.
↑ Proceedings of the annual meeting of the Western Society for French History, Volume 24, Western Society for French History, 1997, p. 206.
↑ Ömer Asım Aksoy: Halkevi Konuşmaları, C.H. Partisi Basımevi, 1938, sayfa 174

Ədəbiyyat

И. Г. Дроговоз «Турецкий марш: Турция в огне сражений», — Минск: «Харвест», 2007. ISBN 978-985-16-2075-9
Финкель Кэролайн. История Османской империи. Видение Османа (3000 nüs.). М.: АСТ, Мидгард. 2010. ISBN 978-5-17-043651-4.
Andrew Mango «Ataturk», — London: John Murray, 2004. ISBN 978-0-7195-6592-2.
Саакян Р. Г. Франко-турецкие отношения и Киликия в 1918-1923 гг. — Ереван, из-во АН АрмССР, 1986. 283 с., 3000 экз.

Xarici keçidlər

[1] Millî Mücadele'de İlk Kurşun ve Dörtyol'un Düşman İşgalinden Kurtuluşu Arxivləşdirilib 2018-03-15 at the Wayback Machine (Turkish)

[2] :Erik Jan Zürcher: Turkey: A Modern History, I.B.Tauris, 2004, ISBN 1850433992, page 149.

[3] Military Training Publishing Corporation, 1921, National service (Volumes 9–10), page 287.

[4] Yücel Güçlü: The question of the Sanjak of Alexandretta: A study in Turkish-French-Syrian relations, Turkish Historical Society Printing House, 2001, ISBN 9751614031, page 36.

[5] Yücel Güçlü, 2001, page 36.

[annualmeeting-6] Western Society for French History. Meeting: Proceedings of the ... Annual Meeting of the Western Society for French History, New Mexico State University Press, 1996, page 206.

[7] Ahmet Hulki Saral, Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi IV, Ankara, 1996, pg 47

[8] Guclu, Yucel: Armenians and the Allies in Clicia 1914-1923 (2010). University of Utah Press. June 2009. Page 144, quoting Henry Franklin-Bouillon: "In Cilicia, France was expending 5 million francs a year and had buried some 5,000 of its sons..."

[9] tr:Turgut Özakman: Vahidettin, M. Kemal ve milli mücadele: yalanlar, yanlışlar, yutturmacalar, Bilgi Yayınevi, 1997, ISBN 9754946698, page 444.

[10] ttp://www.kahramanmaras.gov.tr/anasayfa.asp?menu=1&ana=2&alt=1&sayfa=27 (#bare_url_missing_title).

[11] ttp://www.kahramanmaras.gov.tr/anasayfa.asp?menu=1&ana=2&alt=1&sayfa=21 (#bare_url_missing_title).

[автоссылка1-12] "Армянский легион: история разочарования". 2022-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-27.

[fromkin-13] Fromkin, David. A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East. Macmillan. 2009. 360–373. ISBN 978-0-8050-8809-0.

[14] This is the figure given by French diplomat en:Philippe Berthelot during the London conference: Great Britain, Foreign Office. Documents on British Foreign Policy, 1919–1939. 1st series. Eds. Rohan Butler and J.P.T. Bury. London: H.M. Stationery Office, 1958, vol. 7, p. 301.

[15] Robert Farrer Zeidner, The Tricolor over the Taurus: The French in Cilicia and Vicinity, 1918-1922, Atatürk Supreme Council for Culture, Language and History, 2005, ISBN 978-975-16-1767-5, p. 169.

[:9-16] Rustow, Dankwart A. “The Army and the Founding of the Turkish Republic.” World Politics, vol. 11, no. 4, 1959, pp. 513–52. JSTOR, https://doi.org/10.2307/2009591. Accessed 17 Apr. 2024.

[17] Nejla, Günay (2019). "First Victory of The National Struggle: The National Struggle and Heroism of Marash". Journal of Turkology. 29 (1): 47–74. doi:10.26650/iuturkiyat.665123.

[18] Kerr, Stanley E. The Lions of Marash: Personal Experiences with American Near East Relief, 1919-1922. Albany: State University of New York Press, 1973, p. 63.

[19] The supplies activities during the Turkish war of independence, Murat Günal Ataman, Hacettepe University (Atatürk Institute for Modern Turkish History), Ankara 2007, page 49

[20] Kerr, Stanley E. The Lions of Marash: Personal Experiences with American Near East Relief, 1919-1922. Albany: State University of New York Press, 1973, p. 214.

[21] Proceedings of the annual meeting of the Western Society for French History, Volume 24, Western Society for French History, 1997, p. 206.

[aksoy-22] Ömer Asım Aksoy: Halkevi Konuşmaları, C.H. Partisi Basımevi, 1938, sayfa 174

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

Fransa–Türkiyə müharibəsi

Mündəricat

Tarixi

Hadisələrin gedişi

İstinadlar

Ədəbiyyat

Xarici keçidlər

Naviqasiya menyusu

Fransa–Türkiyə müharibəsi

Tarixi

Hadisələrin gedişi

İstinadlar

Ədəbiyyat

Xarici keçidlər

Naviqasiya menyusu

Axtar