Ulduz sui-qəsdi
| Sultan Əbdülhəmidə sui-qəsd | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Hücumun yeri | Ulduz Həmidiyyə məscidi önü |
| Hücumun hədəfi | II Əbdülhəmid |
| Tarix |
|
| Silah(lar) | Bomba |
| Ölü sayı |
|
| Yaralı sayı |
|
| Terrorist(lər) | Daşnaksütunun üzvləri olan erməni terrorçuları |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Sultan Əbdülhəmidə sui-qəsd — türk tarixində "Yıldız Suikasti" kimi adlanır, bunun səbəbi sui-qəsdin "Ulduz Həmidiyyə" məscidinin qarşısında baş verməsidir. 21 iyul 1905-ci ildə Daşnaksütunun üzvləri olan erməni terrorçuları tərəfindən Sultan II Əbdülhəmidə qarşı edilən sui-qəsd hadisəsi 20-ci əsrin əvvəllərində Türkiyədə baş vermiş ən mühüm hadisələrdən biridir. Sui-qəsdin edildiyi dövrdə II Əbdülhəmid 63 yaşına çatmış və 29 ildir ki, padşahlıq etməkdə idi.
Sui-qəsdin təşkili[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bomba hadisəsi kimi tarixə düşmüş bu olay erməni daşnakların işi olsa da, beynəlxalq anarxistlərdən də dəstək almışdılar. Belə ki, çox geniş plan hazırlamış təşkilatçılar sui-qəsd mövzusunda peşəkar olduğunu güman etdikləri belçikalı anarxist Edvard Corisi də bu işə daxil etmişdilər. Jorris anlaşmaya uyğun olaraq, İstanbula gəlmiş və uzun müddət hökmdarın cümə salamlaması mərasimlərini izləmişdir. Belə ki, II Əbdülhəmid hər cümə günü Ulduz məscidindən çıxdıqdan sonra düz 1 dəqiqə 42 saniyə ərzində arabasına minir və bu zaman müddəti heç dəyişmirdi. Jorris sui-qəsddə istifadə olunması üçün Belçikada xüsusi bir araba düzəltdirmiş, həmin araba hissələr halında İstanbula gətirilərək montaj edilmişdi. 80 kiloqram partlayıcı və 20 kiloqram partlayıcı maddə daşıyan çox dəqiq bir saatlı bomba bu arabaya yerləşdirildi. Sui-qəsdin gerçəkləşdiriləcəyi gün komitəçilər diqqət çəkməməkdən ötrü bombalı arabanın içinə bir qadın da alaraq avropalı ziyarətçilər kimi mərasimə getdilər, lakin padşah namazda ikən arabanı tərk etdilər. Plana görə onun içindəki bomba II Əbdülhəmid məscid ilə fayton arabasındakı yolda yürüyərkən partlamalı və hökmdarı mütləq qətlə yetirməli idi. Lakin gözlənilməyən bir hadisə baş verdi: II Əbdülhəmid məsciddən çıxarkən qarşılaşdığı şeyxülislam Cəmaləddin əfəndi ona bir məsələ ərz etdiyi üçün hökmdar bir neçə saniyə dayanmalı oldu. Bu bir neçə saniyə erməni təşkilatçıların sui-qəsd planını alt-üst etdi və bomba II Əbdülhəmid söhbəti bitirərib pilləkənlərlə aşağı addımlamaq istəyəndə partladı. Mərasimi izləmək üçün bir çox yerli və əcnəbi, o cümlədən dövlət rəsmiləri, səfirlər və adi turistlər toplaşdığından Ulduz məscidinin önündə qələbəlik vardı. Sui-qəsd zamanı 26 nəfər həlak oldu və 58 nəfər yaralandı. Sağ qalanlar arasında isə panika yarandı. Lakin bu panika içərisində tövrünü pozmayan yeganə insan II Əbdülhəmid əlini havaya qaldıraraq hamını sakitliyə çağırdı və əmrlər verdi. Ətraf bir az sakitləşdikdən sonra sultan faytonuna minərək onu özü birbaşa Ulduz sarayına sürdü.
Sui-qəsddən sonra[redaktə | mənbəni redaktə et]
Təmkinli və soyuqqanlı hərəkətinə görə xalqın və turistlərin alqışına tuş gələn II Əbdülhəmid saraya daxil olduqda buradakı əcnəbi elçilər tərəfindən də alqışlandı. Heç bir şəkildə proqramını pozmayan sultan diplomatlarla 20 dəqiqə görüşdükdən sonra istirahət etmək və olayın təfərrüatını öyrənmədən ötrü hərəmxanaya çəkildi. Bir çox dövlət liderləri Osmanlı hökmdarına teleqram göndərdilər. Hadisədən sonra komitəçilərin bir qismi, o cümlədən Jorris yaxalandı. Maraqlısı budur ki, padşah edama məhkum edilməsinə baxmayaraq illik həbs cəzasından sonra Jorrislə anlaşaraq Avropadakı təşkilatlar və anarxiya məsələsində gizli məlumatlar verməsi şərti ilə onu əfv etdi. Belçikalıya 500 qızıl hədiyyə verən II Əbdülhəmid onu Avropada öz xəfiyyəsi kimi çalışdırmağa çalışdı. Baş katib Tahsin Paşanın yazdığına görə, Jorris Avropadan dəyərli hesabatlar göndərmiş və bu məlumatların sayəsində düşmənlərin bir sıra planları pozulmuşdu.
Hadisə ilə əlaqədar fikirlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bomba hadisəsini dövrün vacib şəxslərindən olan admiral ser Henri Vuds paşa belə təsvir edirdi:[1]
|
"Mən padşahdan çox uzaqda deyildim. Tam bu anda gurultu eşidildi. Ayağımın altındakı torpaq məni sanki məni havaya qaldıracaq şəkildə titrədi. Padşahın soyuqqanlığına heyran qaldım. Birdən Ulduz məscidinin içindən əlləri, üzləri qan içində dışarı qaçaraq çıxanları gördüm. Hökmdara əl bombası atıldığını sanmışdım. Ancaq onun baxdığı yerə baxdığım zaman heyrətləndim. Məscidin qarşısı top atəşi ilə silinib-süpürülmüş döyüş meydanına bənzəyirdi. Ölü atlar, hər tərəfə sıçramış taxtalar, parça-parça olmmuş arabalar, cansız yatan zavallı sürücülər... Mənim bir-iki metr solumda olan bir yavər şrapnelə görə həyatını itirmiş yüksək rütbəli türk zabitinin üstünü örtməyə çalışırdı.
Partlayış səsi duyulan kimi bir süvari dəstəsi qılınclarını çəkərək hadisə yerinə at sürməyə başladı. Lakin Əbdülhəmidin əmri ilə geri çəkildilər. Az sonra hər kəs padşahın ayaqda və sağlam olduğunu gördü. Xalq və əsgərlər “Padişahım, çox yaşa” şüarı ilə ortalığı canlandırdılar. Əbdülhəmid 1-2 dəqiqə ərzində yanındakı bir neçə yüksək rütbəli zabitə bəzi əmrlər verdi. Hər zamankı kimi təlaşsız şəkildə faytonuna mindi və adətinə uyğun olaraq faytonunu özü sürdü. Üz ifadəsi sakitdi. Bu surətlə məsciddən saraya getdi. Seyrçilərdən bir xanım da yaralanmışdı. Bir çox izləyici partlayışın ən şiddətli yerində olan atların sümüklərinin şiddətli uçuşundan yaralandı. Bir atın qopan ayağı elçilərin olduğu bölmənin düz qarşısına düşdü. Ulduz məscidinin qülləsinin camları qırılmışdı. Məscidin üst tərəflərində böyük dəliklər açılmış, onun pəncərələrinin şüşələri qırılaraq yerə düşərək içəridəkilərin bir çoxunu yaralamışdı. Məscidin içi çox zədələnmişdi. Məscidin qarşısında duran böyük bir saat isə arxaındakılar üçün sipər olmuşdu. Halbuki sui-qəsdçilər mərmər bloklardan hazırlanmış qüllənin də çökəcəyini hesablamışdılar. Məhz bu qüllə hökmdarı havada uçan şrapnelə hissələrindən mühafizə etdi. Şahzadə əshabələrindən iki nəfər öldü, lakin şahzadələrə bir şey olmadı. Əbdülhəmidi şeyxülislam ilə söhbəti xilas etmişdi."[2] |
|
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Ermenilerin Abdülhamit'e Karşı Son Teşebbüsleri Bombalı Saldırı Arxivləşdirilib 2011-12-10 at the Wayback Machine
- Yıldız Suikastı[ölü keçid]
- Planları suya düştü[ölü keçid]
- New York Times, 1908
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Arpacı, Seyfullah (2005). "Sultan II Abdülhamid" (Türkçe). Isik Yayinlari. s. 250. ISBN 9752781330.
- ↑ Arpacı, Seyfullah (2005). "Sultan II Abdülhamid" (Türkçe). Isik Yayinlari. s. 250. ISBN 9752781330
