Rumpelstiltskin

Rumpelstiltskin
Rumpelstilzchen
Müəllif	Qrimm qardaşları, Yakob Qrimm
Janr	nağıl
Dil	alman dili
Orijinalın nəşri	1812
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Rumpelştiltsxen (bəzən Rumpelstiltskin (əsasən ingilis variantında) kimi yazılır, alm. Rumpelstilzchen) — məşhur alman xalq nağılında qəddar cırtdandır. Almaniyadan başqa İngiltərə, Niderland, Çexiyada da müxtəlif adlarla (Tom Tit Tot, Päronskaft, Repelsteeltje, Cvilidreta, Rampelník/Rumplcimprcampr) xalq nağılı kimi məhşurdur. 1812-ci ildə Qrimm Qardaşları tərəfindən toplanılıb "Uşaq və ev nağılları" adı altinda çap olunmuş nəşrə daxil edilmişdir. Rumpeştiltsxen adının başqa versiyası da var - Utrupistaş.

Aarne-Tompson Göstəricisinə görə bu süjetin nömrəsi 500-dür: "Köməkçinin adı".

Süjeti

Bir dəyirmançının bir qızı varmış və kral ilə söhbət zamanı öz çəkisini artırmaq məqsədi ilə o krala çox gözəl qızının samandan qızıl hörməyi bacardığını (bəzi versiyalara görə əslində dəyirmançı qızının "saman rəngli saçlarına günəş işığı düşdükdə qızıl kimi parlayır" ifadəsini işlətdiyi zaman lovğalanaraq "saman qızıla çevrilir" kimi epitetdən istifadə edib) deyir. Kral da onun qızını qüllədəki samanla dolu və sap əyirici dəzgah olan bir otağa qatır və qıza bir gecəyə saman dolu otağı qızıla çevirməyi tapşırır, əks halda onun boynunu vurduracağını (başqa versiyalarda ömrünün sonunadək qüllədəki otaqda saxlayacağını) bildirir. Əslində isə qızın əlbəttə ki, belə qabiliyyəti yox idi. Yazıq qız bütün ümidləribni itirəndə, qəflətən bir cirtdan peyda olur və ona köməyini təklif edir. Bu cırtdan həmişə dəyiş-düyüş etmək istəyən insanların yanına gəlirmiş. Bu kömək qarşılığında qız cirtdana öz boyunbağısını, səhərisi gün kral qızı yenə təkrar saman dolu otağa saldıqda üzüyünü verir. 3-cü gün kral qızı yenə otağa göndərib şərt qoyur: samanı qızıla çevirərsə onunla evlənəcək, əks tədqirdə qızın biynunu vurduracaq. Qızın bu qəribə məxluqa verəcəyi heç nə qalmadığından cırtdan şərt qoyur: axırıncı dəfə samanı qızıla çevirməklə əvəzində dəyirmançının qızının krala ərə getdikdən sonra anadan olan ilk uşağını istəyirdi (başqa versiyaya görə cırtdan-şeytancığaz özü peyda olub özbaşına samanı qızıla çevirməyə başlayır. Qızın ona veriləsi heç nəyin olmadığına görə narazılığına baxmayaraq cirtdan qızılın əvəzi (qarşılığı) doğulacaq ilk uşaqdır).

Başqa xalqların nağıllarında oxşar süjetlər və personajlar

Qorxunc məxluqun adının tapılması kimi oxşar motivlər başqa xalqların nağıllarında da var:

• "Qilitrutt" (island xalq nağılı);
• "Tom Tit Tot" (ingilis xalq nağılı, Joseph Jacobs (Cozef Ceykobs), 1890. Burada da kraliça ona qızıl hörməyə kömək edən məxluqun adını tapmalı idi);
• "Martinka Kinkaş" (Rampelník və ya Martin Zvonek, çex xalq nağılı);
• "Virluve", "Mirmidon" (fransız xalq nağılı);
• "Martinka Klinqaç (slovak xalq nağılı);
• "Bibigül" (qazax xalq nağılı);
• "Bəxtimgətirir" (fin xalq nağılı);
• "Vippeti Stori" (''Whuppity Stoorie"", "Şotlandiyanın populyar şerləri (nağılları)", Robert Çembers, 1826);
• "Dülgər və Bədheybət (kannibal)" (大 工 と 鬼 六 , "Daiku to Oniroku", yapon xalq nağılı);
• "Tənbəl gözəlçə və onun xalaları" (irland xalq nağılı, Patrik Kennedi, 1870);
• "Həddən artıq çox danışanın birisi" (جعيدان, Joaidane, ərəb xalq nağılı);
• "Cvilidreta" (xorvat xalq nağılı);
• "Kiçik hay-küy" (Ruidoquedito, Cənubi Amerika nağılı);
• "Çodafurulya" (Pançimançi, Laslo Araninin XIX əsr macar nağılları məcmuəsi əsasında tərtib etdiyi);
• Xlamuşka (XIX əsrdə rus dilinə tərcümə edilib çap edilərkən Rumpeştiltsxen Xlamuşka adlandırılıb);
• Ootz-li- Gootz-li (İsraildə עוּץ - לי גוּץ - לי - adlandırılıb).

Həmçinin bax

• Qrimm qardaşlarının nağılları
• Elflər

İstinadlar

1. http://www.ruthenia.ru/folklore/sus/index.htm
2. Heidi Anne Heiner, «Tales Similar to Rumpelstiltskin»