İkinci Mərakeş böhranı

İkinci Mərakeş böhranı
Tarix	noyabr 1911
Yeri	Mərakeş
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İkinci Mərakeş böhranı və nəticələri.

Rus-alman danışıqlarının sona çatması 3-cü dəfə Mərakeş böhranının kəskinləşməsi dövrünə düşdü.1911ilin yazında Mərakeşin paytaxtı Fesin ətrafında üsyan baş verdi. Fransızları müdafiə etmək bəhanəsi ilə 1911-ci ilin mayında Fransa Fesi işğal etdi və Mərakeş Fransanın ixtiyarına keçdi.

Vilhelm vəziyyəti düzəltməyə cəhd etdi. O ya Mərakeşin 1 hissəsini almaq, ya da bunun əvəzində yaxşı başqa nəyəsə nail olmaq ümidində idi.

Fransa hələ apreldə alman hökumətini xəbərdar etmişdi ki, avropalıları müdafiə etmək məqsədi ilə bəlkə onlar müvəqqəti olaraq öz qoşunlarını Fesə yeritsinlər. Kiderlen etiraz etmədi. O qeyd etdi ki, Fransanın loyallığına şübhə etmir. Sonra isə əlavə etmişdi ki, əgər Fransa ordusu Fesdə qalarsa, onda Mərakeşin müstəqilliyindən söhbət gedə bilməz. Bu həm də Alxesiras traktatının faktiki olaraq öz əhəmiyyətini itirməsi demək idi. Onda Alm özünü Alxesirass traktatından asılı hesab etməyəcək və sərbəst hərəkət edəcək.

Kiderlen kayzerə Aqadir və Moqadoru işğal etməyi təklif etdi. Bunlara sahiblənəndən sonra sakitcə gözləmək lazımdır ki, görək Fransa nə təklif edəcək. Kiderlen yazmışdı ki, Fesin işğalı fransanın Mərakeşi udmasına hazırlıq demək idi. Biz etirazla heç nəyə nail ola bilmərik, biz ancaq mənəviyyatca məğlub olarıq. Buna görə də biz özümüzü elə obyektlə təmin etməliyik ki, gələcək danışıqlarda Fransanı evəz verməyə məcbur etsin. Əgər fransızlar öz vətəndaşlarını müdafiə etmək üçün Fesə daxil olsalar, biz də təhlükəyə məruz qalan vətəndaşlarımızı müdafiə etməyə borcluyuq. Bizim Moqadorda və Aqadirdə iri alman firmalarımız var. Bu firmaları qorumaq məqsədilə alman gəmiləri bu limanlara istiqamət ala bilərlər. C. Mərakeşin bu vacib limanlarına başqa-başqa dövlətlərin soxulmalarına imkan verməmək üçün onlar sakitcə burada qala bilərlər. Bunlara nail olandan sonra Mərakeşdə hadisələrin gedişinə sakitcə izləyə bilər və gözləyə bilərik, görək bizim həmin limanları tərk etməyimizin əvəzində Fransa öz müstəmləkələrindən Almaniyaya güzəşt etmək üçün hansı gərəkli təklif edəcək.

II Vilhelm bu planı qəbul etdi. Fesin işğalından sonra Berlində 1 həftə müəmmalı sakitlik hökm sürdü. Alman mətbuatı isə özündən çıxmışdı, onlar başqa müstəmləkələr hesabına geniş əvəz, hətta Mərakeşin bölünməsini tələb edirdilər. Alm mövqeyi Parisi həyəcanlandıra bilməzdi.

Kambon sazişə yol axtarırdı, o hətta əvəz haqqında söhbət açırdı və onu da gizlətmirdi ki, almanların Mərakeşdə möhkəmlənməsi haqqında heç söhbət belə ola bilməz. Kiderlen susurdu, o konkret təklif gözləyirdi.’Parisdən bizə nə isə gətirin’ deyə Kambondan ayrıldı.

Fransa Konqosunun adı çəkildi, lakin danışıq davam etdirilmədi. Alm-nın nə istədiyi naməlum qaldı. Kambon başa düşdü ki, Alm Mərakeşdə qalmaq məramında deyil. Kambonla söhbətində Kiderlenə aydın oldu ki, İng Cəbəllütariqin qonşuluğunda Alm-nın qalmasına razı ola bilməz. Yəqin bu da onun mövqeyinə təsir etdi. İyulun 15da Kiderlen Kambona bildirdi ki, Alm bütün fransız Konqosunu almalıdı. Kambon sakitləşəndən sonra bildirdi ki, bu mümkün deyil. Sonra Kiderlen Bentama bildirdi ki, görünür daha energiyalı hərəkət etmək lazımdır. Elə bu vaxt diplomatik səhnəyə İng çıxdı. İng XİN Qrey bildirmişdi ki, İng Alm-nın Mərakeşi tutmasına yol verə bilməz. İyulun 21də Lyoyd Corc açıq bildirdi ki, İng onun iştirakı olmadan Mərakeş məsələsinin həll edilməsinə yol verə bilməz. O bildirdik, mən ən böyük qurbanlar hesabına sülhü saxlamağa hazıram, lakin İng-nin həyatı məsələlərinə toxunulduğu şəraitdə sülh İngiltərə üçün təhqir olar. Bu Alm-nı qorxuya saldı. Betman İng-yə bildirdi ki, Alm heç də Mərakeşin qərb sahillərinə iddia etmir. O fransızlarla münasib əvəz haqqında danışıqlar aparır.1911-ci ili noyabrında Fr-Alm sazişi imzalandı. Alm Mərakeşdə Fransanın hakimiyyətini sözsüz tanıdı, bunu əvəzində Fransa Konqosunun 1 hissəsini aldı. Bu Alm-nın ürəyindən deyildi.1912-ci ildə Puankare Fransa prezidenti seçildi və bu vaxt onun əsas məqsədi Elzas-Lotaringiyanı geri qaytarmaq üçün müharibəyə hazırlaşmaq idi. İng-də də Alm əleyhinə təşviqat geniş vüsət almışdı. Aqadir böhranı bütün böyük dövlətlərin silahlanmasına səbə oldu.1912–1914-cü illərdə bu silahlanma yarışında Alm hamıdan irəlidə gedirdi.