Sarıqamış döyüşü

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Sarıqamış döyüşü
Birinci dünya müharibəsi
Tarix 1914-cü il 4 dekabr - 1915-ci il 18 yanvar
Yeri Sarıqamış
Nəticəsi Osmanlı İmperiyası məğlub oldu
Ərazi dəyişikliyi Qafqaz cəbhəsi
Münaqişə tərəfləri

Osmanlı İmperiyası

Rus İmperiyası

Komandan(lar)

Ənvər Paşa
Hafiz Haqqı Paşa

General Vorontsov
Nikolay Yudeniç

Tərəflərin qüvvəsi

120.000

60.000

İtkilər

33.000 döyüş meydanında ölmüş
10.000 xəstəxanada ölmüş
10.000 yaralanmış
7.000 nəfər əsir düşmüşdür[1]

16.000 nəfər ölmüş
12.000 nəfər yaralanmışdır[2][3]

Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Sarıqamış hərəkatıRus İmperiyası ilə Osmanlı İmperiyası arasında Birinci dünya müharibəsi dövründə 1914-cü il dekabr ayından 1915-ci il yanvar ayına qədər Sarıqamış bölgəsində baş vermiş döyüşdür. Döyüş Osmanlı dövlətinin böyük hərbi səhvi nəticəsində Rusiya çarlığının qələbəsi ilə nəticələnmişdir.

Məqsəd[redaktə | mənbəni redaktə et]

1914-cü ilin noyabr ayında Azap və Köprüköyə hücum edən rus qoşunlarını məğlub edən III Ordunun komandanı Həsən İzzət paşa, rus ordusunu təqib etmək yerinə öz ordusunu 15 km geriyə çəkmişdi.

O dövrdə Osmanlı ordusunun əsas məqsədi rus ordusunu məğlub edərək Bakı neftinə çatmaq və Alman imperiyasının sənaye ehtiyacını qarşılamaq idi. Bundan əlavə 1877-1878-ci il müharibəsindəki torpaq itkilərini (Batum, Qars, Ərdahan, SarıqamışArtvin) geri qaytarmaq üçün 1914-cü ildə Osmanlı dövlətinin baş komandan vəkili və Hərbi nazir Ənvər Paşa, Sarıqamış hərəkatının planını öz qərərgah zabitlərinə təqdim etdi. Həm Osmanlı, həm də alman zabitləri bu planı qəbul etmişdir.

Qüvvələr[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şərqi qorumaqla vəzifələndirilən ordu III Ordu idi. Bu planı isə III Ordunun IX, X və XI Ordu korpusları və II Süvari tüməni tədbiq etməli idi. III Ordunun qərərgahı və IX Ordu korpusu Ərzurum qalasında, XI Ordu korpusu Elazığ qalasında bə X Ordu korpusu Sivasda yerləşmişdi.

III Ordu

  • IX Ordu korpusu - Əhməd Fevzi paşa
  • X Ordu korpusu - polkovnik Hafiz Haqqı paşa
  • XI Ordu korpusu - Əbdül Kərim paşa

II Süvari tüməni

III Ordunun ümumi gücünün 125.000 nəfər olduğu deyilsə də, bu saya döyüşçü olmayan nəqliyat birlikləri, anbar alayı, hərbi polis də daxil idi. Osmanlı imperiyasının döyüşən heyətinin 75.000 nəfər olduğu düşünülür. Bu hərbi heyətə 72 pulemyot vı 218 ədəd top dəstək verməkdə idi. Rus ordusunun sayı Osmanlı ordusunun sayından az olsa da, aöır silah, topşu və təminat baxımından mütləq üstünlüyə sahib idi. Rus qoşununa 4 ədəd erməni könüllü taborlarından 2-si d də daxil idi. Digər iki tabor isə İran cəbhəsində vuruşmaqda idi.

Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sarıqamışda ordu qış geyimində
İsmayıl Ənvər
Nikolay Yudeniç

Döyüşdən sonra[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sarıqamışdakı rus ordu generalı Pietroviç xatirələrində bu mənzərədən dəhşətə gəldiyini yazırdı. Tədqiqatçılar yazır ki, rus generalının son illər üzə çıxarılan məktub və xatirələri tük ürpədir, ürək göynədir. Pietroviç Moskvaya göndərdiyi teleqramda yazıb: "Onları təslim ala bilmədim, çünki əsir alınası heç kimsə yoxdur. Onlar bizdən əvvəl öz Allahlarına təslim olmuşdular". Sarıqamışı azad edəcək ordu komandanı Hafiz Hakkı paşa da Ənvər paşaya göndərdiyi teleqramda yazırdı: "Bitti, paşam, ordumuzun küllisi mahvoldu".

Nəticə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tarixin Sarıqamış uğursuzluğundan sonra Türkiyənin şərq hissəsi rus ordusunun işğalına, Qars və Ərzurum əhalisi isə ermənilərin hücumuna məruz qaldı. 1916-cı ilin fevralında Ərzurum, martda İsfahan, apreldə Trabzon, mayda XoyDilman, iyunda Ərzincan, avqustda isə erməni terrorçu dəstələri tərəfindən işğal edildi. Ruslara arxalanan ermənilər kürd-müsəlman kəndlərinə hücum edərək əhalini qılıncdan keçirdilər.

Sarıqamış məğlubiyyəti Türkiyə ilə bərabər Azərbaycanın da məğlubiyyətinə səbəb oldu. Bu uğursuzluqdan güclənən erməni terrorçuları Azərbaycana üz tutdular, buranı kənd-kənd, oba-oba yandırıb külə döndərdilər. Ən dəhşətlisi isə budur ki, Anadolunun şərqində Ermənistan dövləti yaratdılar. Sarıqamış savaşında əsir götürülən minlərlə türk əsgərini Rusiya Cənubi Qafqaza gətirərək o vaxt "cəhənnəm adası" adlandırılan Nargində yerləşdirdi.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. Erickson, Ordered to Die, pp. 59–60.
  2. Allen W. E. D., Muratoff P. Caucasian Battlefields: A History of the Wars on the Turco-Caucasian Border 1828–1921. Cambridge University Press. 2011. P. 284
  3. Joshua A. Sanborn. Imperial Apocalypse: The Great War and the Destruction of the Russian Empire. Oxford University Press. 2014. P. 88

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]