Spatodeya

Spathodea campanulata
Spathodea campanulata
Elmi təsnifat
	XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Spathodea campanulata
Beynəlxalq elmi adı
	Spathodea P.Beauv., 1805;
Mühafizə statusu
	Az qayğı tələb edənlər; Least Concern (IUCN 3.1)Least Concern: ???
ITIS	34341
NCBI	211925
EOL	70697

Spathodea campanulata (lat. Spathodea) — Biqnoniyakimilər fəsiləsinə daxil olan İkiləpəlilər çiçəkli bitki cinsi. Bir növ daxildir — Spatodea campanulate, "Afrika lalə ağacı" kimi tanınır. Ən təhlükəli invaziv növlər siyahısına daxildir.^[4]

Bu ağac tropik bölgələrdə geniş şəkildə dekorativ ağacı kimi əkilir və çox diqqət çəkən narıncı-qırmızı və ya tünd qırmızı (nadir hallarda sarı) çiçəkləri ilə çox dəyərləndirilir. Onun cins adı qədim yunan sözləri σπαθη (spathe) və οιδα (oida) sözlərindən götürülmüşdür — çiçək deməkdir. Avropalılar tərəfindən 1787-ci ildə Afrika Qızıl Sahilində müəyyən edilmişdir.

Çiçək qönçəsi ampuləbənzərdir və su ehtiva edir. İnsanlar bəzən bu qönçələrlə su fışqırtma xüsusiyyətinə görə oynayırlar. Şirəsi bəzən barmaqlarda və paltarlarda sarı ləkə buraxa bilər. Açıq çiçəklər fincan şəkillidir və yağışı və şeh damcılarını saxlayır, bu da onları bir çox quş növləri üçün cəlbedici edir.^[5]

Çiçəyin quruluşu

Afrika lalə ağacın çiçəkləri, təxminən beş ləçəkdən ibarət olan və 8–15 sm uzunluğunda iri, parlaq narıncı-qırmızı rəngdə olur. Bu çiçəklər həm biseksualdır, həm də zigomorfikdir. Pedikeli isə təxminən 6 sm uzunluğundadır. Çiçəklərin sarı kənarları və boğazı var. İncə, yuxarıda yerləşən yumurtalığı iki hüceyrəlidir. Bu ağacın toxumları yastı, nazik və geniş qanadlıdır.^[6]

Növlərlə qarşılıqlı əlaqə

Neotropik bağlar və parklarda, Afrika zanbağı ağacının nektarı Anthracothorax nigricollis, qara yakobin (Florisuga fusca) və ya qızılı kolibri (Hylocharis chrysura) kimi bir çox kolibri növü tərəfindən çox sevilir. Ağacın yumşaq oduncaq materialı isə deşik açan quşlar, məsələn, saqqallıları üçün yuva materialı kimi istifadə olunur. Təəssüf ki, bu çiçəklər arıları öldürən təbii bir müdafiə sisteminə sahibdir və bu müdafiənin başqa tozcuq yığan canlılara da zərər verdiyi düşünülür.

Afrika lalə ağacı 35 m. hündürlükdə və 175 sm. diametrində olan orta ölçülü bir ağacdır. O, Qərbi Afrikanın Qana sahillərindən Anqolaya qədər, tropik yağış meşələri boyunca cənub Sudana və Uqandaya qədər təbii olaraq yayılıb. Bu ağac yüksək meşə zonasında, yarpaqlı keçid və savanna meşələrində, eləcə də ikinci dərəcəli meşələrdə böyüyür. Bərabər paylanmış yağış alan ərazilərdə yaxşı inkişaf edir, lakin altı aya qədər quru mövsümə dözə bilir. O, zəifdən çox yaxşı drenajlı torpaqlara qədər geniş bir çeşiddə sahələrdə böyüyə bilir, lakin münbit, dərin və yaxşı drenajlı torpaqlara üstünlük verir. Spathodea campanulatanın sürətli böyüməsi ilə deqradasiyaya uğramış torpaqları bərpa edə bilər. Toxumları Afrikada qida kimi istifadə edilir. Bitkinin müxtəlif hissələri Afrika ənənəvi təbabətində də istifadə olunur. Meyvənin sərt mərkəzindən heyvanları öldürmək üçün zəhər əldə edilir. Bununla belə, bəzi ölkələrdə bu ağac aqressiv yayılması səbəbindən zərərli bitki kimi qəbul olunur. O, müxtəlif həşərat zərərvericilərinə, həmçinin göbələklərin yaratdığı kök və ürək çürümələrinə qarşı həssasdır.^[5]