Xristian azərbaycanlılar

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Xristian azərbaycanlılar
rus. Христиане-азербайджанцы
lat. Christianus Azerbaijanis
Ümumi sayı
təqribən 5 min nəfər[1][2]
Dili

Azərbaycan dili, rus dili

Daxildir
Türk xristianlar

Xristian azərbaycanlılar (rus. Христиане-азербайджанцы, lat. Christianus Azerbaijanis və s.) — xristianlığı qəbul etmiş, etnik mənşəyi azərbaycanlı olan şəxslər.

Tarixi

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Həmçinin bax: Azərbaycanda xristianlıq

Azərbaycan Respublikasında yaşayan xristian azərbaycanlılar təqribən 5 min nəfərdirlər və əsasən təzəcə dinini dəyişənlərdən ibarətdir.[1][2] Dinin dəyişilməsində qərb dini təşkilatları rol oynamış və bu azərbaycanlılar müxtəlif xristian evangelist məzhəblərinə keçmişdir.[3][4] 2012-ci ildə katolik Vladimir Fekete fərqli etnoslar arasındakı evlikliklərdən dünyaya gələn azərbaycanlı şəxslərin bəzilərinin katolik dinini qəbul etdiyini demişdir.[5] 2022-ci ildə Bakıdakı Müqəddəs Mürdaşıyan Zənənlər Kafedralında ilk dəfə Azərbaycan dilində xristian duası oxunmuşdur.[6]

Son illərdə, bəzi İran azərbaycanlıları xristianlığa keçməyə başlamışdır,[7] ancaq bu, İranda qadağandır və buna görə həbs edilə bilərlər.[8]

Mədəniyyət

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Azərbaycan mədəniyyətində xristianlığa baxış

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Həmçinin bax: Azərbaycan təsiri

Erkən dövr Azəri türk ənənəsinin arxasında duran əsas qüvvələr şiə ideologiyaları və sufi hürufi təlimləri idi. Poetik obrazların əsasını təşkil edən hürufilik sufilik və şiəliklə yanaşı, yəhudilik, xristianlıq, zərdüştçülük və qnostisizm elementlərini də əhatə edən çoxşaxəli bir təlim idi. Azərbaycan türk ənənəsində hürufi və şiə ideyaları "əriyib" qarışmış, xüsusilə Şah İsmayıl Xətai ədəbiyyatında ən yüksək nöqtəyə çatmışdır.[9]

Azərbaycanlının xristianla eşq yaşaması mövzusu Azərbaycan ədəbiyyatında mövcuddur. XVI əsr "Əsli və Kərəm" dastanı, XIX–XX əsrlərə aid "Bahadır və Sona", "Əli və Nino" əsərləri bu qəbildəndir. Bu mövzudakı "Mahmud və Məryəm" filmi yazıçı Elçinin eyniadlı romanı əsasında çəkilmişdir.[10][11]

Gürcüstanlı aşıq Sayat Nova Azərbaycan dilində şeirində özünün xristian kimliyini fəxrlə bəyan etmişdir. O, xristian tamaşaçı üçün Azərbaycan dilində yazılmış şeirlərində Vəftizçi İohannın şəhidliyindən və İsanın tanrı olmasından bəhs etmişdir.[12] Sayat Novanın Azərbaycan dilində yazılmış şeirlərində incillərin təsiri nəzərə çarpır.[13] Azərbaycan dilinin oynadığı rolu göstərən digər bir nümunə isə Lüteran missioneri Karl Gottlieb Pfanderin Şuşada olduğu müddətdə, sürətli bir şəkildə bu dili öyrənməsidir.[14][15][16][17]

Gürcüstanda yaşayan kistlərin ənənəsi Azərbaycan şiə adətləri ilə gürcü xristianlığını özündə birləşdirir. Bunun sübutu kistlərin qəbirdaşlarının Azərbaycanın Şəhidlər Xiyabanındakı qəbirdaşları ilə bənzərliyidir.[18]

Qeyri-ənənəvi xristian icmaları

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Azərbaycanda adventistlər, baptistlər və lüteranlar bazar günləri iki ayrı qrup şəklində (rusdillilər və azərbaycandillilər) ibadət edirlər. Bu iki ayrı qrup arasında demək olar ki, əlaqə yoxdur, ya da çox az əlaqə var və qruplar ayrı-ayrı sosial kateqoriyaya aid insanları birləşdirir. Rusdilli qrup daha çox etnik qarışığı olan və ya slavyan olan şəxslərdən, azərbaycandilli qrup isə daha çox etnik azərbaycanlılardan ibarətdir. Türk dili də xristianlığın təbliğində rol oynayır.[19]

Azərbaycan qeyri-ənənəvi xristian icmalarının özünəməxsus xüsusiyyəti onların Azərbaycan milliyyətçiliyi vasitəsilə "yerliləşdirilməsi"dir. Xristian icmalarının azərbaycanlı nümayəndələri milli kimlikləri ilə fəal yaxınlıqlarını davam etdirir, dövlətçilik hissinin vacibliyini və ona aid olmağı xüsusi olaraq vurğulayırlar.[20] Xristian azərbaycanlılar arasında "günlük milliyyətçilik" özünü "azərbaycanlı olmaq", "azərbaycanlı kimi hərəkət etməy"in mədəni üsullarına və sosial olaraq qəbul edilən gender rollarına çağırışda göstərir.[21]

Xristianlığı qəbul edənlər tərəfindən ailə şəbəkələri, qarşılıq dəstək və həmrəylik ilə əlaqələndirilən xristianlıq dəyərləri Azərbaycan həyat tərzinə uyğun hesab edilmişdir, spirtli içki və siqaretin tərgidilməsi, vulqar dilin və qeyri-ailəvi münasibətlərin qadağan edilməsi isə müsəlman qaydaları ilə eyniləşdirilmişdir. Beləliklə, dinini dəyişmək insanın şəxsi inanc seçimini təsdiq etməyin yaradıcı yollarını və hibrid şəxsiyyət əldə etməklə aidiyyət hissini təsdiqləyən hekayənin yaradılmasını əhatə edir.[21]

Azərbaycanda qeyri-ənənəvi xristian icmalarına aid kilsələrdə dini və milli simvolizm birləşir. Azərbaycan bayrağı buradakı xristianlar tərəfindən emblem olaraq istifadə edilir. Həmçinin, milli, dünyəvi Azərbaycan bayramları xristianlar tərəfindən qeyd edilir. Məsələn, Bayraq günündə Azərbaycan bayrağının kilsədə mərkəzə yerləşdirilməsi, Azərbaycan mahnı və rəqslərinin oxunması halına rast gəlinmişdir.[22] Kilsələrdən birində Qarabağ və onun qaytarılması üçün dua edilmiş, video internetdə yayılandan sonra Qarabağı işğalda saxlayan ermənilərin narazılığına səbəb olmuşdur.[23]

Məşhur şəxslər

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Özləri xristianlığı qəbul etmiş şəxslər

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Əcdadları xristianlığı qəbul etmiş şəxslər

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 "5,000 Azerbaijanis adopted Christianity" (rus). Day.az. 7 July 2007. 12 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2012.
  2. ↑ 1 2 "Christian Missionaries Becoming Active in Azerbaijan" (az.). Tehran Radio. 19 June 2011. 25 October 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 August 2012.
  3. ↑ Aras, Bülent (1999). Oil and Geopolitics in the Caspian Sea Region. Greenwood Publishing Group. p. 166. ISBN 9780275963958. According to Iranian sources in Baku, Western "religious front associations" have converted some 5,000 Azerbaijanis to various Christian evangelical denominations since 1991.
  4. ↑ Monnier, F. le (2009). Rivista di studi politici internazionali. Facoltà di scienze politiche "Cesare Alfieri. p. 69. ISBN 9780275963958. the 1990s these front organizations succeeded in converting some 5,000 Azeris to various Christian evangelical
  5. ↑ "Azərbaycanlılar arasında da katolik olanlar var- EKSKLÜZIV". İstifadə tarixi: 2024-11-12.
  6. ↑ "Bakıda kilsədə Azərbaycan dilində dua oxundu - VİDEO". İstifadə tarixi: 2024-11-12.
  7. ↑ "Three Iranian-Azeri Christians Arrested; Their Fate Unknown". www.christiantelegraph.com. 2016-08-06 tarixində arxivləşdirilib.
  8. ↑ Malinowska, Theresa. "The cost of religious conversion in Iran – Theresa Malinowska". The Guardian. 9 May 2009. 20 December 2016 tarixində arxivləşdirilib.
  9. ↑ Gasimova, 2015. səh. 119
  10. ↑ Məhəbbət haqqında daha bir əfsanə: [Xalq yazıçısı Elçinin "Mahmud və Məryəm" romanı əsasında çəkilmiş eyniadlı filmin nümayişi haqqında] //Azərbaycan.- 2013.- 1 oktyabr.- S.12.
  11. ↑ Elmira Axundova. "Dünyada bundan qəmli hekayət yoxdu..." 525-ci qəzet. 8 mart 2014. 2019-09-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 aprel 2016.
  12. ↑ Thomas, Chesworth, 2023. səh. 441
  13. ↑ Dowsett, 1997. səh. 179
  14. ↑ Anderson, Gerald H. (1999). Biographical Dictionary of Christian Missions. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 532. ISBN 978-0-8028-4680-8.
  15. ↑ "Carl Pfander the catalyst: Pietism and mission" (PDF). ktp.isam.org.tr. Retrieved may 15, 2012. Pfander Carl(Karl) Gottlieb, born 3 November 1803 at Waibllngen, Germany. After attending the local Lateinshcule, he started missionary training in Germany.
  16. ↑ Powell, Avril Ann (1993). Muslims and Missionaries in Pre-Mutiny India. Routledge. pp. 132–. ISBN 978-0-7007-0210-7.
  17. ↑ "PFANDER, pfān'der, KARL GOTTLIEB: Missionary to the Mohammedans". ccel.org. Retrieved may 19, 2012. He married first Sophia Reuss, a German, in Moscow, July 11, 1834, who died in childbed in Shusha, may 12, 1835; second, Emily Swinburne, an Englishwoman, in Calcutta, Jan. 19, 1841, who bore him three boys and three girls, and survived him fifteen years.
  18. ↑ GOULD, REBECCA. "SECULARISM AND BELIEF IN GEORGIA’S PANKISI GORGE." Journal of Islamic Studies, vol. 22, no. 3, 2011, pp. 339–73. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/26200894 Arxivləşdirilib 2024-02-23 at the Wayback Machine. Accessed 23 Feb. 2024. page 359.
  19. ↑ Aliyeva, 2021. səh. 53
  20. ↑ Aliyeva, 2021. səh. 55
  21. ↑ 1 2 Aliyeva, 2021. səh. 57
  22. ↑ Aliyeva, 2021. səh. 59
  23. ↑ Aliyeva, 2021. səh. 60
  24. ↑ Flynn 2017, p. 444.
  25. ↑ "Montherlant et l'écrivain Banine (1905-1992) convertie au catholicisme, par Henri de Meeûs". www.montherlant.be. 2022-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-21.
  26. ↑ "Ucalsız keçən 15 il…". azlogos.eu. İstifadə tarixi: 2020-01-30.
  27. ↑ "Mahnıları ilə bütün SSRİ-ni titrədən azərbaycanlı bəstəkarın taleyi – Onegin Hacıqasımov necə xristian keşişi olub? (FOTO)". azpost.info (az.). azpost.info. 2 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 03 may 2021.
  28. ↑ "Папа рукоположит диакона из санкт-петербургской духовной семинарии" [Pope ordains deacon from St. Petersburg Theological Seminary]. www.archivioradiovaticana.va (rus). 2017-05-03. İstifadə tarixi: 10 March 2020.
  29. ↑ "Il Papa: "I preti sono eletti non per fare carriera ma per servire"" [The Pope: "Priests are elected not to make a career but to serve"]. www.lastampa.it. 7 May 2017. 16 June 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 November 2024.
  30. ↑ Дарья Сребницкая. "Тамилла Абасова: Мой главный жених – велосипед". "Советский спорт" (rus). sovsport.ru. 31 августа 2002. 2013-12-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-15.
  31. ↑ Александр Самедов принял христианство и отказался от места в сборной Азербайджана по футболу Arxiv surəti 3 iyul 2015 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 3 iyul 2015 at the Wayback Machine
  32. ↑ Robert P. Geraci. Window on the East: National and Imperial Identities in Late Tsarist Russia. (Cornell University Press, 2001), 310 (note 3) ISBN 978-0-8014-3422-8, 9780801434228

Ədəbiyyat

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • Flynn, Thomas O. Scottish and Jesuit Missionaries in the North Caucasus and the Imperial Russian Dominions: Karass, Astrakhan, Mozdok, Orenburg, the Crimea and Odessa (1805–30s) // The Western Christian Presence in the Russias and Qājār Persia, c.1760–c.1870. Brill. 2017. 326–474. ISBN 978-9004163997.
  • Gasimova, Aida. "Qurʾānic Symbolism of the Eyes in Classical Azeri Turkic Poetry." Oriens, vol. 43, no. 1/2, 2015, pp. 101–53. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/24801686. Accessed 10 Feb. 2024.
  • Thomas, D., & A. Chesworth, J. (Eds.). (27 Feb. 2023). Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History Volume 20. Iran, Afghanistan and the Caucasus (1800–1914). Leiden, The Netherlands: Brill.
  • Charles Dowsett. Sayatʻ-Nova: an 18th-century troubadour. A biographical and literary study. Lovanii: In Aedibus Peeters, 1997, XVIII+507 p. ISBN 9068317954
  • Aliyeva, Y. (2021). Everyday Nationalism and Non-Traditional Christian Communities in Baku. New Diversities, 23(2), 43–63. https://doi.org/10.58002/reev-7n02

Əlavə ədəbiyyat

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Xristian_azərbaycanlılar&oldid=7899987"