Kontakt dermatit

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Kontakt dermatit
Dəri reaksiyasına görə səpgi
Dəri reaksiyasına görə səpgi
XBT-10 L25.9
XBT-10-KM L25, L25.9
XBT-9 692.9
XBT-9-KM 692.9[1], 692.89[1]
DiseasesDB 29585
MedlinePlus 000869
eMedicine emerg/131 ped/2569 oph/480
MeSH D003877
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kontakt dermatit — kimyəvi və ya fiziki agentlərin təsirindən yaranan dərinin kəskin və ya xroniki iltihabı. Tez-tez allergik kontakt dermatitin səbəbi bəzi şampunların, losyonların, nəmləndirici kremlərin bir hissəsi olan törəmələrdən ayrılan formaldehidə reaksiyadır.[2]

Epidemiologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kontakt dermatit bütün peşə dəri xəstəliklərinin 95%-ni təşkil edir.[3] Kontakt dermatitin vaxtı və yayılması ilə bağlı dəqiq statistika azdır.[4] Bir neçə aparılan tədqiqatın nəticələri metodoloji fərqlərə görə müqayisə edilə bilməz.[4]

Simptomları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kontakt dermatit, yad bir maddə ilə təmas nəticəsində yaranan lokallaşdırılmış səpgi və ya dəri qıcıqlanmasıdır. Kontakt dermatitə dərinin yalnız səthi bölgələri təsirlənir. Təsirə məruz qalan toxumanın iltihabı epidermisdə (dərinin ən xarici təbəqəsi) və xarici dermisdə (epidermisin altındakı təbəqə) mövcuddur.[5]

Kontakt dermatit şiddətli qaşınma ilə nəticələnir. Onların sağalması bir neçə gündən həftələrə qədər çəkə bilər. Hətta bir neçə gündən sonra kontakt dermatit yalnız dəri artıq allergen və ya qıcıqlandırıcı ilə təmasda olmadıqda yox olur.[6] Xroniki kontakt dermatit patogenin aradan qaldırılması gözlənilən rahatlığı gətirmədikdə inkişaf edə bilər.

Qıcıqlandırıcı dermatit adətən allergenin həqiqətən dəriyə toxunduğu bölgədə olur, allergik dermatit isə dəridə daha geniş yayıla bilər. Qıcıqlandırıcı dermatit adətən əllərdə, dərinin açıq sahələrində olur. Hər iki formanın simptomlarına aşağıdakılar daxildir:

  • Qırmızı səpgi. Bu ümumi reaksiyadır. Səpgi qıcıqlandırıcı kontakt dermatit zamanı dərhal görünür; allergik kontakt dermatitdə səpgi bəzən allergenlə təmasda olduqdan 24-72 saat sonra görünür.
  • Qabarcıqlar, şişmələr və övrə xəstəliyi. Dəri bir allergen və ya qıcıqlandırıcıya birbaşa məruz qaldıqda əmələ gəlir.
  • Dərinin qaşınması, yanması. Qıcıqlandırıcı kontakt dermatit adətən qaşınmadan daha ağrılıdır, allergik kontakt dermatit isə qaşınma ilə müşahidə olur.
  • Qıcıqlandırıcı kontakt dermatitdə dərinin görünüşü quru və çatlamış, allergik kontakt dermatitdə isə səpgilər və sızanaqlar müşahidə olunur.[7]

Kontakt dermatitin hər hansı forması bədənin hər hansı bir hissəsinə təsir etsə də, qıcıqlandırıcı kontakt dermatit tez-tez əllərə təsir göstərir.

Səbəbləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Peşəkar kontakt dermatiti ilə əlaqəli halların faizi üstünlük təşkil edən sənayelərdən, insanların məşğulluğundan, məruz qaldıqları risklərdən, və digər hallar barədə məlumat verən mərkəzlərdən və diaqnozların tərifi və təsdiqindəki fərqlərdən asılı olaraq əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir.

Allergik kontakt dermatitin ümumi səbəbləri bunlardır: nikel, 14 karat və ya 18 karat qızıl, Peru balzamı (Myroxylon pereirae) və xroma qarşı allergiya. Hər il təkcə Şimali Amerikada milyonlarla hadisə baş verir.[8]

Qıcıqlandırıcı kontakt dermatitin ümumi səbəbləri arasında həlledicilər, metal emal mayeləri, lateks, kerosin, etilenoksid, kağız, xüsusilə kimyəvi maddələr və çap mürəkkəbləri ilə örtülmüş kağız, müəyyən qidalar və içkilər,[9] ədviyyatlar,[10] ətirlər,[9] dərmanlar və kosmetika, qələvilər, bir çox bitkilər və s. Qıcıqlandırıcı kontakt dermatitin digər ümumi səbəbləri sərt qələvi sabunlar, yuyucu vasitələr və təmizləyici məhsullardır.[11]

Kontakt dermatitin üç növü var: qıcıqlandırıcı kontakt dermatit, allergik kontakt dermatit və fotokontakt dermatit. Fotokontakt dermatit iki kateqoriyaya bölünür: fototoksik və fotoallergik.

Qıcıqlandırıcı kontakt dermatit[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nəm ağac zibilinin qorunmadan istifadəsi nəticəsində yaranan kontakt dermatit

Qıcıqlandırıcının epidermal keratinositlərə birbaşa sitotoksik təsiri qıcıqlandırıcı kontakt dermatitə səbəb olur. Bu, dəri baryerini qırır və anadangəlmə immun sistemini aktivləşdirir. Epidermisdəki keratinositlər həqiqətən qıcıqlandırıcılardan təsirlənə bilər. Bu, hər ikisi xəstəliyin patogenezində rol oynayan genetik və ətraf mühit amillərinin təsirinə məruz qalan kompleks reaksiyadır. Həm peşəkar, həm də qeyri-peşəkar mühitlərdə görünə bilər, lakin aşağı rütubət şəraitini əhatə edən peşələrdə daha çox rast gəlinir.

Fiziki qıcıqlandırıcı kontakt dermatit ən çox aşağı hava rütubətindən qaynaqlana bilər.[12] Həmçinin, bir çox bitkilər birbaşa dərini qıcıqlandırır.

Allergik kontakt dermatit[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kontakt dermatiti olan 3 yaşlı qız, zəhərli sarmaşıq ilə təmasdan bir gün sonra

Allergik kontakt dermatit (AKD) insanlarda rast gəlinən immunotoksikliyin ən geniş yayılmış forması hesab olunur və ümumi peşə və ətraf mühit sağlamlığı problemidir.[13] Allergik təbiətinə görə kontakt dermatitin bu forması əhali üçün tipik olmayan yüksək həssaslıq reaksiyasıdır. Xəstəliyin inkişafı iki mərhələdə davam edir: induksiya və elikasiya. Dərinin həssaslaşması prosesi həssas bir subyekt istənilən dəri immun reaksiyasını yaratmaq üçün kifayət qədər konsentrasiyada bir allergenə məruz qaldıqda başlayır. Bu, həssaslığa səbəb olur və daha sonra eyni allergenə dərinin eyni və ya fərqli bölgəsində məruz qaldıqda, təmas yerində ikincil immun reaksiyaya səbəb olur. Bu reaksiyanın baş verdiyi mexanizmlər mürəkkəbdir. Onların immunologiyası immun tənzimləyici sitokinlərin və T-limfositlərin diskret subpopulyasiyalarının qarşılıqlı təsirinə yönəlmişdir.

Allergenlərə nikel, qızıl, Peru balzamı (Myroxylon pereirae), xrom və zəhərli sarmaşıq, zəhərli palıd və zəhərli sumaq kimi toksikodendron bitkilərinin yağlı örtüyü daxildir. Akrilatlar, rezin kimyəvi maddələr, emulqatorlar və boyalar allergik kontakt dermatitə səbəb ola bilən maddələrdən yalnız bəziləridir.

Allergik kontakt dermatitin çox hissəsi peşə təsirindən qaynaqlanır. Dərman, geyim, kosmetika və bitkilərdəki allergenlərə qeyri-peşəkar məruz qalma da allergik kontakt dermatitin əhəmiyyətli səbəbidir.

Fotokontakt dermatit[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bəzən “foto-ağırlaşdıran”[14] adlandırılan və fototoksik və fotoallergik olmaqla iki kateqoriyaya bölünən PCD dəri üzərində başqa bir şəkildə zərərsiz və ya daha az zərərli maddə ilə ultrabənövşəyi şüa arasında qarşılıqlı təsir nəticəsində yaranan ekzematöz vəziyyətdir (320- 400 nm UVA). ) (ESCD 2006), buna görə də yalnız xəstənin bu cür şüalara məruz qaldığı bölgələrdə görünür.

Bu şüaların iştirakı olmadan fotosensibilizator zərərli deyil. Bu səbəbdən, kontakt dermatitin bu forması adətən yalnız paltarla örtülməyən dəri sahələri ilə əlaqələndirilir və günəşə məruz qalmamaqla inamla müalicə edilə bilər.[15] Təsir mexanizmi toksindən toksinə qədər dəyişir, lakin adətən fotoməhsulun əmələ gəlməsi ilə əlaqələndirilir. PCD ilə əlaqəli toksinlərə psoralenlər daxildir. Əslində, psoralenlər pullu dəmrov, ekzema və vitiliqo xəstəliyi kimi xəstəliklərdə müalicə etmək üçün terapevtik olaraq istifadə olunur.

Fotokontakt dermatit, kontakt dermatit formaları arasındakı fərqin aydın olmadığı başqa bir vəziyyətdir. İmmunoloji mexanizmlər də AKD-yə bənzər reaksiyaya səbəb olan bir rol oynaya bilər.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

Diaqnozu[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tətbiq testi

Kontakt dermatit reaksiyanı başlatan qıcıqlandırıcı və ya allergendən asılı olduğundan, xəstənin məsul agenti müəyyən etməsi və ondan qaçması vacibdir. Bu, adətən allergiya testi kimi tanınan müxtəlif üsullardan biri olan dəri testlərini həyata keçirməklə edilə bilər.[16] Tətbiq testləri dərinin allergenlərə məruz qaldığı və bu sahədə kontakt dermatitin inkişafı üçün sınaqdan keçirildiyi IV tip hiperhəssaslıq reaksiyası konsepsiyasına əsaslanırdı. Bu test dərinin bir bölgəsinə şübhəli qıcıqlandırıcının tətbiq edilməsini, onu keçirməyən bir materialla örtməsini və dəriyə sarğı ilə yapışdırılmasını əhatə edir.[17] 2005-ci ildən 2006-cı ilə qədər testlərdə aşkar edilən ilk üç allergen bunlardır: nikel sulfat (19,0%), Peru balzamı (Myroxylon pereirae 11,9%) və ətir qarışığı (11,5%).[18]

Xəstə qıcıqlandırıcının və ya allergenin harada olduğunu bilməlidir ki, ondan qoruna bilsin. Kimyəvi maddələrin bəzən bir neçə fərqli ada malik olduğunu və həmişə etiketlərdə qeyd olunmadığını da qeyd etmək lazımdır.

Kontakt dermatitin müxtəlif növləri arasındakı fərq bir sıra amillərə əsaslanır. Vəziyyətin formasını diaqnoz etmək üçün toxuma morfologiyası, histologiya və immunoloji məlumatlar istifadə olunur. Kontakt dermatitin müxtəlif formalarını ayırd etməkdə bəzi qarışıqlıqlar var.[19] Yalnız histoloji müayinənin istifadəsi kifayət deyil, çünki bu nəticələrin müəyyən etməyə imkan vermədiyi qəbul edilmişdir[19] və hətta müsbət tətbiq testi dermatitin qıcıqlandırıcı, eləcə də immunoloji formasının mövcudluğunu istisna etmir.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
  2. ↑ "Кожные аллергии. Течение, симптомы болезни. Диагностика. Лечение - Медицинский портал EUROLAB". www.eurolab-portal.ru. 2020-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-19.
  3. ↑ Bains SN, Nash P, Fonacier L. "Irritant Contact Dermatitis". Clinical Reviews in Allergy & Immunology. 56 (1). February 2019: 99–109. doi:10.1007/s12016-018-8713-0. PMID 30293200.
  4. ↑ 1 2 Diepgen, Tl; Weisshaar, E. "Contact dermatitis: epidemiology and frequent sensitizers to cosmetics". Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology (ingilis). 21 (s2). September 2007: 9–13. doi:10.1111/j.1468-3083.2007.02381.x. ISSN 0926-9959. PMID 17716286. 2022-12-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-16.
  5. ↑ European Society of Contact Dermatitis. "What is contact dermatitis". 2018-12-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-16.
  6. ↑ "DermNet NZ: Contact Dermatitis". 2006-08-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2006-08-14.
  7. ↑ RAJAGOPALAN, R. "An economic evaluation of patch testing in the diagnosis and management of allergic contact dermatitis*1". American Journal of Contact Dermatitis. 9 (3). September 1998: 149–154. doi:10.1016/s1046-199x(98)90017-3. ISSN 1046-199X. PMID 9744907. 2023-07-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-19.
  8. ↑ Gladman AC. "Toxicodendron dermatitis: poison ivy, oak, and sumac". Wilderness & Environmental Medicine. 17 (2). 2006: 120–128. doi:10.1580/pr31-05.1. PMID 16805148.
  9. ↑ 1 2 "Balsam of Peru contact allergy". DermNet NZ. 2013-12-28. 2014-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-17.
  10. ↑ Taylor JS, Amado A. "Contact Dermatitis and Related Conditions". Clevelandclinicmeded.com. 25 July 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-17.
  11. ↑ Irritant Contact Dermatitis. Arxivləşdirilib 2016-07-15 at the Wayback Machine DermNetNZ.org
  12. ↑ Morris-Jones R, Robertson SJ, Ross JS, White IR, McFadden JP, Rycroft RJ. "Dermatitis caused by physical irritants". The British Journal of Dermatology. 147 (2). August 2002: 270–275. doi:10.1046/j.1365-2133.2002.04852.x. PMID 12174098.
  13. ↑ Kimber I, Basketter DA, Gerberick GF, Dearman RJ. "Allergic contact dermatitis". International Immunopharmacology. 2 (2–3). February 2002: 201–211. doi:10.1016/S1567-5769(01)00173-4. PMID 11811925.
  14. ↑ Bourke J, Coulson I, English J. "Guidelines for care of contact dermatitis". The British Journal of Dermatology. 145 (6). December 2001: 877–885. doi:10.1046/j.1365-2133.2001.04499.x. PMID 11899139.
  15. ↑ "Photocontact Dermatitis". www.skinchannel.com. 21 April 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 March 2011.
  16. ↑ Hristakieva E, Gancheva D, Gancheva T. "Contact dermatitis in patient with chronic venous insufficiency". Trakia Journal of Sciences. 12 (3). 2014: 245–249. doi:10.15547/tjs.2014.03.005.
  17. ↑ Schwartz, Louis; Peck, Samuel M. "The Patch Test in Contact Dermatitis". Public Health Reports (ingilis). 59 (17). 1944: 546. doi:10.2307/4584864. JSTOR 4584864. 2020-02-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-19.
  18. ↑ Zug KA, Warshaw EM, Fowler JF, Maibach HI, Belsito DL, Pratt MD, və b. "Patch-test results of the North American Contact Dermatitis Group 2005-2006". Dermatitis. 20 (3). 2009: 149–160. doi:10.2310/6620.2009.08097. PMID 19470301.
  19. ↑ 1 2 Rietschel RL. "Mechanisms in irritant contact dermatitis". Clinics in Dermatology. 15 (4). 1997: 557–559. doi:10.1016/S0738-081X(97)00058-8. PMID 9255462.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vikianbarda Kontakt dermatit ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Kontakt_dermatit&oldid=7171502"