Məryəm Seyidbəyli

Məryəm Seyidbəyli
Doğum tarixi	3 oktyabr 1955(1955-10-03) (68 yaş)
Doğum yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Atası	Həsən Seyidbəyli
Elm sahəsi	Tarix
Elmi dərəcəsi	tarix üzrə elmlər doktoru (2013)
Elmi adı	professor (2021)
İş yeri	AMEA
Təhsili	Bakı Dövlət Universiteti

Seyidbəyli Məryəm Həsən qızı (3 oktyabr 1955, Bakı) — Azərbaycan tarixçisi, tarix üzrə elmlər doktoru (2013), professor (2021), AMEA Elm Tarixi İnstitutunun direktoru, Beynəlxalq Elmlər Akademiyaları Assosiasiyasının üzvü.

Həyatı

Məryəm Seyidbəyli 1955-ci il oktyabr ayının 3-də Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. Bakı Dövlət Universiteti Şərqşünaslıq fakültəsinin Ərəb dili və ədəbiyyatı şöbəsində təhsil almışdır. 1981-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası A. A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun "Azərbaycanın qədim tarixi" şöbəsində kiçik elmi işçi kimi fəaliyyətə başlamışdır. 1983-cü ildə "Azərbaycanın Orta əsrlər tarixi (III–XII əsrlər)" şöbəsində öz fəaliyyətini davam etdirmişdir. 1980–1986-cı illərdə ərəb dili tərcüməçisi kimi dövri olaraq Əlcəzair, Suriya, Liviyada ezamiyyətlərdə olmuşdur. 2003-cü ildə "Azərbaycan diasporu" şöbəsinin müdiri təyin edilmişdir. O, həmçinin Bakı Multikulturalizm Mərkəzinin Beynəlxalq əlaqələr komissiyasının sədridir. AMEA-nın Rəyasət Heyətinin 27 fevral 2014-cü il tarixli qərarı ilə Elm Tarixi İnstitutu yaradılmış və Məryəm Seyidbəyli AMEA-nın Elm Tarixi İnstitutunun direktoru vəzifəsinə təyin olunub.

Elmi fəaliyyəti

1996-cı ildə "XIII əsrin birinci yarısı — XIV əsrin əvvəllərində Azərbaycanın elmi-mədəni həyatı" mövzusunda (İbn əl-Fuvatinin "Talxis macma al-adəb fi mucam al-alkab" materialları əsasında) namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 15 fevral 2013-cü il tarixində "Rusiya Federasiyasında Azərbaycan diasporunun formalaşması və inkişafı" adlı doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək tarix üzrə elmlər doktoru adını almışdır. Çapdan çıxmış elmi əsərlərin ümumi sayı: 200-ə yaxın məqalə, 24 kitab- 11 monoqrafiya, 13 həmmüəllif və layihə rəhbəri

Elmi əsərləri

• 1. XIII əsrin birinci yarısı — XIV əsrin əvvəllərində Azərbaycanın elmi-mədəni həyatı (İbn əl-Fuvatinin "Talxis macma al-adəb fi mucam al-alkab" materialları əsasında), Bakı, 1999. Bu kitab ərəb müəllifi İbn əl-Fuvatinin "Talxis macma al-adəb fi mucam al-alkab" əsərinin orta əsr Azərbaycan tarixi və mədəniyyətinin mənbəsi kimi araşdırılmasına həsr olunmuşdur. Burada ilk dəfə ərəb dilində çoxlu sayda dəyərli faktlar elmi şəkildə şərh olunmuşdur.
• 2.Azərbaycan diasporu (həmmüəllifliklə), Bakı, 2012. Bu kitab Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılmasının onuncu ildönümü münasibətilə nəşr olunmuşdur. Burada Azərbaycan Respublikası Prezidentinin diasporun inkişafına xidmət edən fərman və sərəncamları, müxtəlif vaxtlarda diaspor nümayəndələri ilə keçirdiyi görüşlər, diasporumuzun görkəmli nümayəndələri və dövlət təltiflərinə, fəxri adlara layiq görülmüş xaricdə yaşayan azərbaycanlılar, Azərbaycan diasporunun tarixi, məskunlaşma coğrafiyası, diaspor təşkilatlarının nəzdində fəaliyyət göstərən kütləvi informasiya vasitələri haqqında məlumatlar toplanmışdır.
• 3.Rusiyada Azərbaycan diasporu: formalaşma və inkişaf xüsusiyyətləri və tendensiyaları (1988–2010) (ikinci tamamlanmış nəşri). Bakı, 2011. Burada müəllif xarici və rus ədəbiyyatlarının ətraflı təhlili əsasında diaspor anlayışını araşdırır, müxtəlif tanınmış yanaşmalara əsasən bu fenomeni şərh edir. Monoqrafiyada diaspor fenomeninin etno-mədəni çərçivədə təhlili öz əksini tapmışdır.
• 4. Heydər Əliyev (II cild), (toplu), Bakı 2013. Geniş tədqiqatçılar heyəti tərəfindən yazılmış "Heydər Əliyev" ikicildliyi AMEA-nın Tarix İnstitutu tərəfindən nəşrə hazırlanmışdır və dahi şəxsiyyətin ömür yolunun akademik səviyyədə araşdırılması yolunda ilk təşəbbüsdür. F.ü.e.d. Məryəm Seyidbəyli topludakı "Heydər Əliyev və Azərbaycan Respublikası diasporunun formalaşması" adlı bölmənin müəllifidir.
• 5.Milli Elmlər Akademiyası və Azərbaycan elminin inkişafı (1945–1970) sənədlər toplusu, Bakı, 2015. Bu kitab AMEA-nın yetmiş illik yubileyinə həsr olunmuş, bu tədqiqat əsəri Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi və Azərbaycan Respublikaı Prezidenti İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivinin materialları əsasında yazılmışdır. Əsərdə Azərbaycan SSR EA-nın (1945–1970) yarandığı vaxtdan başlayaraq elmin keçdiyi təkamül və formalaşması prosesinin elmi analizi verilmişdir.
• 6. Azərbaycan diasporu: tarix və müasirlik, Bakı, 2016. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun "Azərbaycan Diasporu" şöbəsinin müdiri, tarix üzrə elmlər doktoru Məryəm Həsən qızı Seyidbəylinin elmi rekaktorluğu və həmmüəllifliyi ilə "Azərbaycan diasporu: tarix və müasirlik" adlı kollektiv şəkildə işıq üzü görən monoqrafiyada "Heydər Əliyev müasir Azərbaycan diasporunun yaradılmasının təşəbbüsçüsüdür", "Azərbaycan diasporunun yaranması və və formalaşması tarixindən" adlı məqalələrin, ön sözün və nəticənin müəllifi məhz Məryəm Seyidbəylidir.
• 7. Azərbaycan elitası: Tarix, real vəziyyət və perspektivlər, Bakı, 2016. Monoqrafiyada Azərbaycan elitasının tarixi inkişafı ilk dəfə olaraq sistemli şəkildə şərh olunmuşdur. Monoqrafiyanın birinci hissəsi Azərbaycan elitasının formalaşmasına, ikinci hissəsi isə onun müasir vəziyyətini təhlilinə həsr olunmuşdur.
• 8. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Prezidentləri, Bakı, 2017. Burada yarandığı dövrdən etibarən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına rəhbərlik etmiş Prezidentlər (Mir Əsədulla Mirqasımov, Yusif Məmmədəliyev, Musa Əliyev, Zahid Xəlilov, Rüstəm İsmayılov, Həsən Abdullayev, Eldar Salayev, Fəraməz Maqsudov, Mahmud Kərimov, Akif Əlizadə)haqqında məlumatlar toplanmış və bu məlumatlar üç dildə (Azərbaycan, rus, ingilis dillərində) təqdim olunmuşdur.
• 9. Azərbaycanın elmi diasporu, Bakı, 2017. Azərbaycan elmi diasporu xaricdə fəal elmi tədqiqatlarını davam etdirən Azərbaycan alimləridir. Məhz bu kitabda da dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan azərbaycanlı alimlər haqqında məlumatlar toplanmışdır. Kitabın ərsəyə gətirilməsində əsas məqsəd müxtəlif ölkələrdə yaşayan elmi diaspor nümayəndələrimizlə tanışlıqdır.
• 10.Elm tarixi: Dünya təşkilatları, Bakı, 2017. Təqdim edilən kataloqda elm tarixi və elmşünaslıq sahəsində institutlar və departamentlər haqqında məlumat mənbəyidir. Kataloqdan əlverişli istifadəni təmin etmək üçün elmi mərkəzlər bu və ya digər institutun ixtisaslaşdığı elm sahələrinə uyğun olaraq qruplara bölünür.
• 11.Azərbaycan multikulturalizmi (Ali məktəblər üçün dərslik), Bakı, 2017. Kitabda Azərbaycan multikulturalizm modelinin bütün əsas cəhətləri, o cümlədən, onun formalaşmasının obyektiv və subyektiv səbəbləri, tarixi təkamülü, ədəbi-bədii, elmi-fəlsəfi, publisistik, siyasi və hüquqi qaynaqları, ictimai şüurun müxtəlif formalarında inikası, Azərbaycanın daxili və xarici siyasətində təzahürləri təhlil edilir.
• 12. Azərbaycan diasporu: Transmilli əlaqələr, Bakı, 2018. Təqdim edilən kitabda Azərbaycan diasporuna aid müxtəlif mövzularda elmi araşdırmalar öz əksini tapmışdır. Qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikası xarici ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılarla əlaqələri dövlət siyasətinin prioritet biri kimi elan etmişdir. Diaspor quruculuğu konkret bir dövrlə məhdudlaşmayan, strateji əhəmiyyətə malik, daimi fəallıq və zəhmət tələb edən uzunmüddətli prosesdir.
• 13. Azərbaycanlılar. Rusiya Elmlər Akademiyasının "Nauka" nəşriyyatında çap olunmuş və 708 səhifədən ibarət olan bu kitabda azərbaycanlı anlayışının formalaşma prosesi, xalqımızın tarixi təşəkkül mərhələləri, ədəbiyyat və incəsənəti, etnoqrafiyası, maddi və mənəvi mədəniyyəti, sosial-ictimai və dini münasibətləri yüksək peşəkar elmi-nəzəri səviyyədə təqdim olunub. Kitabın "İran Azərbaycanlıları" və "Gürcüstan Azərbaycanlıları" bölmələrinin müəllifi məhz Məryəm Seyidbəylidir. O, bu bölmələrin ərsəyə gəlməsi üçün müxtəlif tarixi faktlardan, nadir materiallardan istifadə etməklə İran və Gürcüstan Azərbaycanlıları haqqında olduqca maraqlı bir elmi araşdırma ortaya qoymuşdur.
• 14. Coğrafiyanın tarixinə dair oçerk, Bakı, 2018. Kitabda coğrafiya elminin təşəkkülünün tarixi mərhələləri işıqlandırılmışdır. Tədqiqat işində Azərbaycanda coğrafiya haqqında ilkin biliklərin yaranmasından başlayaraq coğrafiya elminin formalaşması, Azərbaycan SSR-də coğrafiya elminin inkişaf istiqamətləri tədqiq olunmuşdur.
• 15. Fizikanın tarixinə dair oçerk, Bakı, 2018. Kitabda fiziki biliklərin təşəkkülünün tarixi mərhələləri, qədim dövrdə fiziki təlimlər, orta əsrlər Şərqinin elmi nailiyyətləri, Şərq elminin Avropaya təsiri, intibah dövrü fizikasında elmi kəşflər, XVII əsrdən XX əsrin əvvəllərinə kimi dünyada fizika elminin inkişaf mərhələləri və ən böyük elmi kəşflər haqqında məlumatlar verilmişdir. Azərbaycanda fizika elminin təşəkkül tarixini işıqlandırmaq məqsədi ilə qədim dövrdə fiziki biliklər, orta əsrlər Şərq fəlsəfəsinin Azərbaycanda fiziki biliklərin formalaşmasına təsiri, XIX əsr və XX əsrin əvvəllərində fizika elminin yaranması və inkişaf tarixi öyrənilmişdir.
• 16. Kimyanın tarixinə dair oçerk, Bakı, 2018. Kitabda kimya elminin təşəkkülünün tarixi mərhələləri işıqlandırılmışdır. Tədqiqat işində Azərbaycanda kimya haqqında ilkin biliklərin yaranmasından başlayaraq kimya elminin formalaşması, Azərbaycan SSR-də kimya elminin inkişaf istiqamətləri tədqiq olunmuşdur. Eyni zamanda kimya elmləri sahəsində müstəqillik illərində Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında olan elmi-tədqiqat müəssisələri və digər elm-təhsil müəssisələrində aparılan fundamental və tətbiqi tədqiqatlar öz əksini tapmışdır.
• 17. Biologiyanın tarixinə dair oçerk, Bakı, 2018. Oçerkdə biologiya elminin antik dövrdən müasir dövrədək olan inkişaf mərhələləri tədqiq edilir. Canlı aləmi öyrənən biologiya termin olaraq 1802-ci ildə elmə daxil edilsə də insanı əhatə edən təbiətlə münasibətlərinin tarixi daha dərin köklərə malikdir. Təbiət haqqında biliklərin təşəkkülünün tarixi inkişaf mərhələləri, Avropa, Rusiyada biologiya elminin inkişafı, Azərbaycanda biologiyaya dair fikirlərin formalaşması və inkişafı istiqamətləri, XX əsrdə biologiya elminin inkişafı, Azərbaycanda müasir biologiya elmi və s. mövzular oçerkdə öz əksini tapmışdır.
• 18 Astronomiyanın tarixinə dair oçerk, Bakı, 2018. Kitabda astronomiya elminin təşəkkül və inkişafının tarixi mərhələləri öz əksini tapmışdır. Burada qədim sivilizasiya mərkəzlərində astronomiyaya dair biliklərin formalaşmasından astrofizika elminin yaranmasına və bu elmin günümüzə qədərki tarixi dərindən araşdırılaraq geniş oxucu auditoriyasına təqdim edilir.
• 19. Azərbaycançılıq ideologiyası: ənənə və müasirlik, Bakı, 2019. Kitabda Ulu Öndərin azərbaycançılıq ideologiyasının nəzəri və əməli inkişafındakı rolu, həmçinin Prezident İlham Əliyevin dövlətçilik fəaliyyətində azərbaycançılığın inkişafı və digər məsələlər öz əksini tapıb. Həmçinin azərbaycançılıq ideologiyasının tarixi kökləri araşdırılmış, qədim zamanlardan müasir dövrədək azərbaycançılıq ideologiyasının yaranması və formalaşması haqqında mühüm məlumatlar verilmişdir.
• 20. Azərbaycan tibb tarixinin qaynaqları və tarixşünaslığı, Bakı, 2019. Azərbaycan elm tarixində bir ilk olan monoqrafiyada qədim dövrdən müasir dövrədək Azərbaycanın tibb tarixinin bütün məqamlarına aid qaynaqlar və tarixşünaslıq araşdırılıb. Əsər iki bölümdən ibarətdir. Birinci bölüm qaynaqlar haqqında məlumatlar, qaynaqların təsnifatı və onların müəllifləri haqqındadır. Xronoloji ardıcıllığın qorunduğu ikinci bölüm isə tibbin tarixşünaslığına həsr olunub.
• 21. Azərbaycan tibbinin korifeyləri, Bakı, 2020. Azərbaycan, rus və ingilis dillərində təqdim olunan kitab AMEA-nın həqiqi və ya müxbir üzvü olmuş və hazırda fəaliyyət göstərən Azərbaycanın tibb sahəsi üzrə görkəmli elm adamlarının həyat və fəaliyyətinə həsr edilib.
• 22. Azərbaycanlı alim Nəsrəddin Ət-Tusinin əlyazma irsi, Sankt-Peterburq, 2021. Tədqiqatın birinci hissəsi Nəsirəddin Tusinin ömür yolu və yaradıcılığına həsr edilib. Alimin tibbə dair "Risalətüt-tibb" risaləsinin orijinal mətni, əlyazmaların ərəb və fars dillərində faksimələlərinin Azərbaycan və rus dillərinə tərcüməsi ikinci hissədə yer alıb.
• 23. Azərbaycan mühacirəti tarixində Şuşanın görkəmli şəxsiyyətləri, Bakı, 2022. Azərbaycan Respublikası Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəyi ilə hazırlanan kitabın məsləhətçisi sözügedən komitənin sədri Fuad Muradov, layihə rəhbəri və "Ön söz"ün müəllifi tarix elmləri doktoru, professor Məryəm Seyidbəylidir. Monoqrafiyada Azərbaycanın mühacirət tarixində önəmli rol oynamış Şuşanın görkəmli şəxsiyyətlərinin həyatı, ictimai-siyasi və yaradıcılıq fəaliyyəti haqqında tarixi-bioqrafik məlumatlar təqdim olunur. Kitab tərtib edilərkən, müxtəlif dillərdə qələmə alınmış əlyazma qaynaqlarından, tarixi mənbələrdən və arxiv materiallarından kompleks şəkildə istifadə olunmuşdur.
• 24. Azərbaycan tibb elminin tarixi, Bakı, 2022. Akademik Cəmil Əliyev və professor Məryəm Seyidbəylinin müəllifi olduğu monoqrafiya Azərbaycanda tibb elminin ən qədim zamanlardan müasir dövrə qədər keçdiyi tarixi inkişaf yolunun öyrənilməsinə həsr olunmuşdur. Kitab tərtib edilərkən müxtəlif dillərdə qələmə alınmış əlyazma qaynaqlarından, tarixi mənbələrdən, arxiv materiallarından, statistik məlumatlardan və müasir tədqiqatlardan kompleks şəkildə istifadə olunmuşdur.
• 25. Şuşanın görkəmli simaları. Bakı, 2022. Monoqrafiyada Azərbaycanın ictimai-siyasi və mədəni həyatında mühüm rol oynamış Şuşanın görkəmli simalarının həyat və yaradıcılığı haqqında tarixi-bioqrafik məlumatlar təqdim olunur. Kitab tərtib edilərkən, müxtəlif dillərdə qələmə alınmış əlyazma qaynaqlarından, tarixi mənbələrdən və arxiv materiallarından kompleks şəkildə istifadə olunmuşdur.

Təltif və mükafatları

• Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi ilə bağlı Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı — 2019
• S.İ.Vavilov adına Texnika və Təbiətşünaslığın Tarixi İnstitutunun "Elm və texnika tarixinə verdiyi töhfə" üçün Fəxri nişanı — 2017
• Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının 100 illik yubiley medalı — 2018
• "Elm və elmşünaslıq" beynəlxalq elmi jurnalın üzvlüyü haqqında Sertifikat — 2014
• "Humay" milli mükafatı — 2011
• "Azərbaycan diasporunun tarixi ilə bağlı tədqiqatlarına görə" diplom — 2012
• Moskvada "Nauçnaya kniqa"nın "Ən yaxşı elmi kitab" layihəsinə görə keçirdiyi Beynəlxalq müsabiqədə Diplom −2010
• "HƏMRƏY" Gənclərin maarifləndirilməsinə dəstək ictimai birliyinin Fəxri Fərmanı — 2014
• "İlin nüfuzlu ziyalısı" ali media mükafatı — 2017
• S.İ.Vavilov adına Texnika və Təbiətşünaslığın Tarixi İnstitutunun 24-cü illik elmi beynəlxalq konfransının Sertifikatı — 2018
• Azərbaycan diasporunun fəaliyyətinə verilən mühüm töhfəyə görə medal- 2021

Mənbə

• Seyidbəyli Məryəm Həsən qızı Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine

Xarici keçid

• Elm Tarixi İnstitutu
• "AZƏRBAYCAN DİASPORU" ŞÖBƏSİ Arxivləşdirilib 2015-04-03 at the Wayback Machine
• AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu Arxivləşdirilib 2015-04-02 at the Wayback Machine