Yunus Əmrə. Salam olsun. Divan
| Yunus Əmrə.Salam olsun.Divan | |
|---|---|
 Yunus Əmrə.Salam olsun.Divan | |
| Müəllif | Yunus Əmrə |
| Janr | Divan |
| Ölkə | Azərbaycan |
| Nəşriyyat | Elm və təhsil |
| Səhifə | 572 |
| Tiraj | 300 |
| ISBN | 978-9952-534-23-8 |
Yunus Əmrə. Salam olsun. Divan — Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda akademik İsa Həbibbəylinin ideya müəllifliyi ilə filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Xuraman Hümmətovanın tərtib edib hazırladığı Yunus Əmrə Divanı.[1]
Haqqında[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kitaba Yunus Əmrənin "Risalə-tün-Nüshiyyə" didaktik məsnəvisi və 417 şeiri Mustafa Tatçının tərtibindən alınaraq daxil edilmişdir. Bunlardan da 117 şeir sırf Mustafa Tatçı tərəfindən tapılıb və əvvəlki divanların heç birində olmayan şeirlərdən ibarətdir. Bundan başqa, Divandakı 2 şeir isə Vatikan nüsxəsinə aid olan və yeni tapılan şeirlər, 17 şeir isə Fateh Köksalın aşkar etdiyi poetik nümunələrdir. Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun Yunus Əmrə Divanında ana mənbə kimi 1965, 1971, 2011-ci illərdə Ədülbaqi Gölpınarlı tərəfindən Türkiyədə çap edilmiş nəşrlər əsas götürülmüşdür.
Tədqiqi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Türkiyədə Yunus Əmrənin həyatı və yaradıcılığının tədqiqi və nəşri istiqamətində böyük işlər görülmüşdür. Əmrəşünaslıq türk ədəbiyyatşünaslıq elminin mühüm bir istiqamətini təşkil edir. Türkiyə dünya Əmrəşünaslıq elminin əsas mərkəzidir. Tanınmış türk ədəbiyyatşünas alimləri Fuad Köprülü, Əhməd Kabaklı, Mehmet Kaplan, Əbdülbaqi Gölpınarlı, Nihad Sami Banarlı, Faruk Timurtaş, Mustafa Tatçı, Alptekin Turan, Hayati Dəvəli, Könül Ayan, Erden Fethi tanınmış ictimai xadim Namik Kamal Zeybək və başqaları Yunus Əmrə haqqında geniş tədqiqat işləri aparmış, şairin əsərlərini dəfələrlə nəşr etdirmişlər. Mustafa Tatçı həm də Yunus Əmrənin divanının elmi-tənqidi mətnini hazırlayıb çap etdirməklə mühüm bir tədqiqatçılıq işini də həyata keçirmişdir. Rusiyada akademik Vladimir Kudelinin “Yunus Əmrənin poeziyası” (Moskva, 1980) və Gürcüstanda akademik Elizbar Cavalidzenin “Türk ədəbiyyatının qaynaqları. “II Yunus Əmrə” (Tbilisi, 1985) monoqrafiyaları yunusəmrəşünaslığın geniş əhatə dairəsinə malik olduğunu göstərən qiymətli tədqiqat əsərləridir. Salman Mümtazın 1929-cu ildə “İnqilab və mədəniyyət” jurnalında çap edilmiş “Molla Qasım və Yunus Əmrə” adlı məqaləsində “Əski Osmanlı ədəbiyyatında mühüm bir təsiri və qüvvətli nüfuzu” olan bu böyük türk şairinin Azərbaycan ədəbiyyatı ilə, xüsusən də onun müasiri olmuş azərbaycanlı şair Molla Qasımla əlaqələrindən bəhs etmişdir. Abdulla Şaiqin 1928-ci ildə yazdığı “Ədəbiyyatdan iş kitabı” adlı dərs vəsaitində Yunus Əmrənin yaradıcılığı aşağıdakı kimi xarakterizə olunur: “Yunus Əmrənin lisanı oğuzcadır.Bir çox sözləri və ifadə quruluşu azərbaycancaya daha yaxındır. Mənzumələri heca vəzni ilə yazılmışdır. Divanı hürufi-heca etibarilə tərtib olunmuşdur. On iki min misradan ibarətdir”[2]. Xalq yazıçısı Anar, Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə, ədəbiyyatşünas və dilçi alimlərdən İsa Həbibbəyli, Bəkir Nəbiyev, Tofiq Hacıyev, Azadə Rüstəmova, Qara Namazov, Yusif Seyidov, Əlövsət Abdullayev, Kamil Vəli Nərimanoğlu, Mürsəl Mürsəlov, Cəlal Məmmədov, Almaz Ülvi Binnətova, Füzuli Bayat, Mahirə Quliyeva, Arif Məmmədov, Xuraman Hümmətova, Fəridə Vəliyeva (Hicran), Səadət Şıxıyeva və başqaları Yunus Əmrə haqqında araşdırmalar aparmış, barəsində kitablar və məqalələr çap etdirmişlər. Xuraman Hümmətova 1998-ci ildə “Yunus Əmrənin lirikası” mövzusunda filologiya üzrə fəlsəfə doktorluğu dissertasiyası müdafiə etmiş və “Yunus Əmrə” monoqrafiyasını 2006-cı ildə, Yunus Əmrə (Məqalələr toplusu) kitabını isə 2012-ci ildə elmi ictimaiyyətə çatdırmışdır. Yunus Əmrənin ədəbi irsinin nəşri sahəsində də ölkəmizdə mühüm addımlar atılmışdır. İlk dəfə Salman Mümtaz 1928-ci ildə çap etdirdiyi “El şairləri” adlı folklor antologiyasında Yunus Əmrənin şeirlərini Azərbaycan oxucusuna təqdim etmişdir. Yunus Əmrənin əsərləri müxtəlif vaxtlarda Azərbaycanda “İki zirvə” (tərtib edən: Məmməd Aslan, ön sözün müəllifi: Bəxtiyar Vahabzadə – 1982), “Güldəstə” (tərtib edən: Müzəffər Şükür, ön söz: Namiq Kamal Zeybək – 1992), “Divan”, “Əsərləri” (tərtib edəni: Cəlal Bəydili (Məmmədov) 2004, 2009) kitab halında nəşr olunmuşdur. Xalq yazıçısı Anarın tərtib edib, müqəddimə ilə birlikdə çap etdirdiyi “Min beş yüz ilin Oğuz şeiri” antologiyasında[3] (1999) da Yunus Əmrənin şeirlərinə geniş yer ayrılmışdır. Yunus Əmrənin “Risalətün-Nüshiyyə” məsnəvisi (Ön sözün müəllifi və tərtibatçısı: Xuraman Hümmətova) 2013-cü ildə çap olunub.
Əhəmiyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]
Türkiyə Cümhuriyyətinin Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan tərəfindən 2021-ci ildə elan olunmuş "Yunus Əmrə və Türk Yazı dili İli" qardaşlıq duyğuları münasibətilə Azərbaycanda da geniş şəkildə qeyd edilir. Yunus Əmrə İli Azərbaycan və Türkiyə qardaşlığı və həmrəyliyi üçün böyük ədəbi-mənəvi körpüdür. Nizami Gəncəvi İli və Yunus Əmrə İli Azərbaycanın və Türkiyənin Birlik və Həmrəylik manifestidir. Azərbaycan və Türkiyə "tək millət və iki dövlət" olmağın qədim və ortaq imtahanlarını hələ Nizami Gəncəvidən Yunus Əmrəyə qədərki dövrlərdən etibarən böyük şərəflə vermiş və həmin təməllər üzərində ucalmışdır. Ulu öndər Heydər Əliyevin "Bir millət, iki dövlət" ideyasına sadiq qalan AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu Yunus Əmrənin divanını çap etdirməyi qərara almışdır.
Məzmunu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Orta əsrlərdə ortaq ədəbiyyatdan anadilli ədəbiyyata doğru proses genişlənmiş və dərinləşmişdir. Böyük lirika ustadı Yunus Əmrə ortaq ümumtürk ədəbiyyatında keçid proseslərinin reallıqlarını əks etdirən görkəmli sənətkardır. XIII–XIV əsrlər türk ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi olan Yunus Əmrənin yaradıcılığı təxminən üç mindən çox beyti əhatə edən "Divan"dan və "Risalətün-Nüshiyyə" məsnəvisindən-poemasından ibarətdir. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elmində də Yunus Əmrənin “Risalətün-Nüshiyyə” poeması “türk dilində ilk didaktik məsnəvi” olaraq yüksək dəyərləndirilmişdir [4]Şeirlərindən bir qismi itmiş, lakin əhəmiyyətli bir hissəsi dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Yunus Əmrənin yaradıcılığı ədəbiyyatda xalq şeirindən, dastan poetikasından yazılı şeirə doğru inkişaf proseslərini əks etdirən yeni tipli ədəbi hadisədir[5]. Yunus Əmrə – türk ədəbiyyatında təsəvvüf poeziyası ilə xalq şeiri ənənələrini yüksək ideya-bədii səviyyədə üzvi şəkildə birləşdirən qüdrətli şairdir. Xalq ədəbiyyatı və xalq ruhu üstündə köklənmiş Yunus Əmrə şeiri orta əsrlər təsəvvüf poeziyasının mükəmməl nümunəsidir. Yunus Əmrənin şeir yaradıcılığı "vəhdəti-vücud" fəlsəfəsi üstündə qurulan və ilahi eşqi tərənnüm edən qüdrət və hikmət poeziyasıdır.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Abdulla Şaiq. Yunus Əmrə // Yunus Əmrə Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında (tərtib edən: X. Hümmətova). Bakı, "Elm və təhsil", 2014, s.24–25
- Anar. Söz dünyası. Bakı, "Şərq-Qərb", 2018, s.352
- Ahmet Kabaklı. Türk edebiyatı. 5 ciltte, II cilt. İstanbul. Türk edebiyatı Vakfı Yayınları. İstanbul, 2008, s.313
- Agah Sırrı Levend. Edebiyat tarihi dersleri. İstanbul, "Kanaat Kitabevi", 1941, s.70
- Əhməd Kabaklı. Yunus Əmrə. Bakı, "Mütərcim", 2018, s.20
- Əmin Abid. Azərbaycan türklərinin ədəbiyyatı tarixi. Bakı, "Elm və təhsil", 2016, s.156
- Yunus Əmrə. Əsərləri (tərtib, ön söz və lüğətin müəllifi: Bəydili Cəlal Məmmədov). Bakı, "Öndər nəşriyyat", 2004, s.209
- İsa Həbibbəyli. Yunus Əmrə. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, 10 cilddə, III cild. Bakı, "Elm", 2020, s.135–148
- Mustafa Tatçı. Yunus Emreden Yolcuya Oğütler. İstanbul, "H yayınları", 2020, s.28
- Yunus Əmrə. Güldəstə. Ankara, Kültür Bakanlığı yayınları. 1990, s.18
- Mustafa Tatçı. Yunus Emre // Risaletün-Nushiyye (tənqidi mətn). Ankara, 1991, s.10
- Vasfi Mahir Kocatürk. Türk edebiyatı tarihi. Ankara, Edebiyat yayınları, 1970, s.185
İstinad[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Ədəbiyyat İnstitutu Yunus Əmrənin “Divan”ını çap edib[ölü keçid]
- ↑ Abdulla Şaiq. Yunus Əmrə // Yunus Əmrə Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında (tərtib edən: X.Hümmətova). Bakı: Elm və təhsil. 2014. səh. s.24-25.
- ↑ Anar. Min beş yüz ilin Oğuz şeiri. Bakı: Azərbaycan nəşriyyatı. 1999. səh. 911.
- ↑ Yaşayan Yunus Əmrə. Beynəlxalq elmi konfransın materialları. Bakı: Elm və təhsil. 2013. səh. 302.
- ↑ Yunus Əmrə. Salam Olsun.Divan. Bakı: Elm və təhsil. 2021. səh. 572.