Yusif ibn Küseyir türbəsi

Yusif ibn Küseyir türbəsi
39°12′06″ şm. e. 45°24′50″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan
Şəhər	Naxçıvan
Memar	Əcəmi Naxçıvani
Tikilmə tarixi	1162
Üslubu	Naxçıvan-Marağa memarlıq məktəbi
UNESCO Ehtiyat Siyahısı
Rəsmi adı: The mausoleum of Nakhichevan
Tipi	Mədəni
Kriteriya	i,iv
Təyin edilib	2001
İstinad nöm.	1173
Dövlət	Azərbaycan
Region	Avropa
Azərbaycandakı tarixi abidələrin milli qeydiyyatı
İstinad nöm.	15
Kateqoriya	Türbə
Əhəmiyyəti	Dünya əhəmiyyətli
Yusif ibn Küseyir türbəsi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yusif ibn Küseyir türbəsi — Naxçıvan şəhərində yerləşən, Naxçıvan-Marağa memarlıq məktəbinin və ümumilikdə Azərbaycan memarlığının ən gözəl nümayəndələrindən biri olan tarix memarlıq abidəsidir.

Görünüşü

Türbə ikiqatlı olub, hər iki qatı planda səkkizbucaqlı biçimdədir. Sərdabə yer altına salındığından türbə bayırdan birqatlı qüllə kimi görünür. Yusif Küseyir oğlu türbəsi ilk baxışdan tutumunun həndəsi təmizliyi, nisbətlərinin incəliyi və harmonik gözəlliyi ilə yadda qalır.

Türbə konstruktiv həllinin harmoniyası və gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edir. Türbənin sərdabəsi yuxarıda yastı olan günbəzlə örtülmüşdür. Türbənin yerüstü hissəsi içəridən çatmatağ şəkilli sferik günbəzlə tamamlanır. Xaricdən prizmatik gövdəyə malik olan türbə səkkiz üzlü piramidal örtüklə tamamlanmışdır. Həm içəridən, həm də xaricdən bişmiş kərpiclə üzlənmişdir.

Sərdabənin divarları ilə günbəz arasında kiçik çıxıntılar vardır. Sərdabə günbəzinin təpəsi kəsilmiş səkkizbucaqlı fiqurla tamamlanır. Türbənin yuxarı kamerasının döşəməsində düzəldilmiş səkkizbucaqlı deşik, onun altında yerləşən sərdabəyə açılır.

Türbənin qülləsi səkkibucaqlı formasında olub künclərdə qalın dayaqlar şəklində işlənmiş, dayaqlar arasında dördkünc formalı taxçalar yaradılmışdır ki, bu da türbənin xarici görünüşünə özünəməxsus görkəm vermişdir. Qülləvari hissənin bu tip konstruktiv həlli onun dayanıqlığını və uzunömürlülüyünü artırmışdır.

Türbənin konstruksiyasında başlıca məsələ isə künclərin konstruktiv möhkəmliyi hesabına ara divarları o qədər də qalın olmayan (80 sm) tikilinin uzunömürlüyünün təmin edilməsidir. Yüksək mühəndis həllinin nəticəsidir ki, Yusif Küseyir oğlu türbəsi Azərbaycanın qülləvari türbələri içərisində üst piramidal örtüyü 800 ildən artq bir müddətdə salamat qalan tək abidədir.

Fasadı

Türbənin xarici səthinin hər biri müxtəlif şəkilli həndəsi ornamentlərlə bəzədilmişdir. Bu ornamentlər kiçik kərpiclərdən quraşdırılmış, sonra gəc məhlulu ilə tavalar şəklində birləşdirilərək səthlərin üzərində möhkəmləndirilmişdir. Quruluşu etibarı ilə türbənin qərb tərəfə baxan səthi fərqli şəkildə həll edilmiş və burada türbənin giriş qapısı yerləşdirilmişdir. Çatmatağ şəkilli bu qapının üzərindəki kitabə bildirir ki, “Bu türbə xacə, sanlı rəis, dinin zəkası, islamın camalı, şeyxlər başçısı Yusif Küseyir oğlunundur”. Həmin kitabə türbənin hicri 557-ci ilin şəvval ayında (miladi 1162) tikildiyini də bildirir. Əsas fasaddan sol tərəfdəki kitabədə isə “Bənna Əcəmi Əbubəkir oğlu Naxçıvaninin əməlidir” şəklində türbənin memarının adı qeyd olunmuşdur.

İnteryeri

Yusif Küseyir oğlu türbəsinin daxili səthi bəzədilməmiş, xarici səthi isə kərpicdən yığılmış sıx həndəsi naxışlarla üzlənmişdir. Türbənin səthləri ilə piramidal örtüyü arasında yaranan qurşaqda kufi xətti ilə yazılmış kitabə yerləşdirilmişdir. Kitabədə türbənin kim tərəfindən tikilməsi haqqında məlumat verilmişdir. Dekorativliyi ilə seçilən bu kitabə zolağı gövdə ilə örtük arasında yüngül bir keçid yaradır. Kitabənin hərfləri 20 x 20 x 4 sm ölçülü kərpiclərdən düzəldilmişdir. Yazılar friz müstəvisindən 2 sm irəli çıxaraq xüsusi effekt yaratmışdır.

Memar tağçaların içərisini də naxış kompozisiyaları ilə yüngülləşdirmiş, künclərin vertikal ritmini, konstruktiv dəyərini artırmışdır.

Memar türbənin şimal üzünə baştağ kompozisiyası vermiş, buradada yerüstü qülləyə giriş qapısı yerləşdirmişdir. Qapı daha dərin tağça içərisinə salınıb üstü böyük kitabə lövhəsi ilə bəzədilmişdir. Ayrıntıları, biçimləri daha incə işləməklə memar bu üzü heykəl kimi hər yandan baxılan tutumun baş elementinə çevirmişdir.

Yusif Küseyir oğlu türbəsinin həm əsas tikintisi, həm də bəzək hörgüsü bir materialla – keyfiyyətli bişmiş kərpiclə işlənmişdir. Bu da abidənin saya, aydın və təmiz həndəsi biçiminin bütövlüyünü gücləndirir, ona vahid, ifadəli qırmızımtıl kolorit verir. Prizmatik gövdə, piramidal günbəz, üzlərin girinti-çıxıntıları, bol kölgə - işıq effektləri abidənin koloritini daha da zənginləşdirir.

Yusif Küseyr oğlu türbəsinin bəzəklərində şirli kərpiclərdən istifadə olunmamışdır. Bu abidədə yazılar müxtəlif ölçülü kərpiclərin hörgüyə düzülüşü nəticəsində əldə edilmişdir. Frizlər və haşiyələrdəki kitabələrin fonunda şaquli ləm, əlif, kəf hərflərinin arasındakı sahələr həndəsi naxışlarla zənginləşdirilmişdir.

Həmçinin bax

• Azərbaycan memarlığı
• Türbə