Hadrut

Vikipediya, azad ensiklopediya
Parishan (müzakirə | töhfələr) (→‎Tarixi) tərəfindən edilmiş 03:03, 27 noyabr 2021 tarixli redaktə
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Hadrut
39°31′00″ şm. e. 47°01′48″ ş. u.
Ölkə  Azərbaycan
Region Xocavənd rayonu
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü 720 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 4.100 nəf. (2015)
Rəsmi dili Azərbaycan dili
Hadrut xəritədə
Hadrut
Hadrut
Hadrut xəritədə
Hadrut
Hadrut
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Hadrut — Azərbaycan Respublikasının Xocavənd rayonunun Hadrut qəsəbə inzibati-ərazi dairəsində qəsəbə.[1]

Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən 2 oktyabr 1992-ci ildə işğal edilmişdir.

9 oktyabr 2020-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatlar nəticəsində azad edilmişdir.[2][3]

Coğrafiyası və toponimikası

Hadrut Qozluçayın dərəsində, Ərgünəş dağının yaxınlığında yerləşir.[4] Oykonim İran dillərindəki ha "ara", dü "iki" və rud "çay" komponentlərindən düzəlib, "iki çayın arası" mənasındadır.[5] Quzeyçay və Güneyçay Hadrutun ərazisində birləşib Qozluçayı təşkil edir.[6]

Tarixi

Hadrut 1903-cü ilin Cəbrayıl qəzası xəritəsində.

Qəsəbənin dəqiq salınma vaxtı məlum deyil. Burada həm qədim, həm də erkən xristian və orta əsr dövrünə aid abidilərə rast gəlinir. Kəndin adı 1727-ci ildə Osmanlı qaynaqlarında Dizaq nahiyəsinin Hadrud kəndi olaraq keçir.[7]

Çar dövründə Hadrut kəndi Yelizavetpol quberniyasının Cəbrayıl qəzasının tərkibində idi. Bura 1847-ci ildən Poltava atlı kazak alayının qərargahı idi.[8] 1872-ci ildə Moskvada keçirilmiş Politexnik sərgisində iki Hadrut sakini — Moses Dülgəryants və Əhməd Daşdəmiroğlu — təqdim etdiyi xalçalara görə gümüş mükafata layiq görülmüşlər.[9] 1877-ci ildən burada Zurabov, Muradov və şəriklərinə məxsus baramaaçma karxanası fəaliyyət göstərirdi.[10] Bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov gənc yaşlarında Hadrutda müəllimlik etmişdir.[11]

Davidbekovun məlumatına görə, Hadrutda yerli əhali nisbətən az idi: sakinlərin əksəriyyəti vaxtilə şah ordusunun hücumlarından qurtulub buraya pənah gətirən köçkünlərdən ibarət idi. 1863-cü ildə burada 438 nəfər adam yaşayırdı, 1886-ci ildə onların sayı 1835 nəfərə qədər artmışdı. Əhali bağçılıq, bostançılıq, taxılçılıq, maldarlıq, ticarət və sənətlə məşğul idi. Hadrutda o dövrdə iki bazar, kilsə, ikiillik məktəb, birillik prixod məktəbi, zemstvo əczaxanası və teleqraf stansiyası fəaliyyət göstərirdi.[6]

1923-cü ildə Hadrut kəndi Azərbaycan SSR Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin tərkibinə verilmişdir, 1930-cu ildə isə yeni yaradılmış Dizaq rayonunun inzibati mərkəzi seçilmişdir. 1939-cu ildə həmin rayon öz mərkəzinin adına uyğun olaraq Hadrut rayonu adlandırılmışdır.[12] 1963-cü ildə Hadruta şəhər tipli qəsəbə statusu verilmişdir.[13] 1979-cu ildə burada 2173 insan yaşayırdı (onlardan 1955 nəfəri erməni, 188 nəfəri azərbaycanlı idi).[14] Qəsəbədə üzüm emalı zavodu, xalça sexi, musiqi və ümumtəhsil məktəbləri, mədəniyyət evi, mərkəzi kitabxana və rayon xəstəxanası yerləşirdi.[15]

1930-cu ildə burada vəba epidemiyası baş vermişdir, onun qarşısını almaq üçün Bakıdan Lev Zilber başçılıq etdiyi həkimlər briqadası göndərilmişdir.[16]

1992-ci ildə Hadrut rayonu ləğv olunub Xocavənd rayonunun tərkibinə daxil edilmışdir. 2 oktyabr 1992-ci ildə Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı erməni qoşunları Hadrutu ələ keçirmişdir.[17]

2020-cu ilin oktyabrında İkinci Qarabağ müharibəsi nəticəsində Azərbaycan ordusu Hadrutu azad etmişdir.[18] Atəşkəs bəyanatından bir gün sonra burada Xocavənd rayonu baş polis idarəsinin qərargahı, daha sonra isə Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin rayon şöbəsi yerləşdirilmişdir.[19][20]

1 fevral 2021-ci ildə etibarən Hadrutda Füzuli poçt filialının müştəri xidmətləri şöbəsinin agentliyi fəaliyyətə başlamışdır.[21] 15 martda qəsəbəni ziyarət etmiş Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev uzunluğu 43 km olan Hadrut—Cəbrayıl—Şükürbəyli və uzunluğu 13 km olan Füzuli—Hadrut iki avtomobil yolunun təməlini qoymuşdur.[17] 26 iyun 2021-ci ildə Hadrutda İkinci Qarabağ müharibəsində həyatını itirmiş əsgər və zabitlərin xatirəsinə inşa edilmiş "Dəmir yumruq" abidə kompleksinin açılış mərasimi keçirilmişdir.[22][23]

9 oktyabr 2021-ci ildə Hadruta səfər etmiş İlham Əliyev burada yeni 35-kilovoltluq elektrik yarımstasiyasının və yeni məscidin təməlini qoymuşdur.[24][25]

Əhalisi

2005-ci ildə Dağlıq Qarabağda keçirilən əhalinin siyahıyaalmasına əsasən Hadrut şəhərinin əhalisinin faktiki sayı 2936 nəfər, qeydiyyatdakı əhalinin sayı 2974 nəfər təşkil edirdi.[26]

Xocavənd rayonunun Hadrut qəsəbəsi əhalisinin milli tərkibi 1970-ci il
Etnik qrup Sayı, 1970 sa.[27] Nisbəti, 1970 sa.[27]
toplam 2 082 100 %
erməni 1 845 88.6 %
azərbaycanlı 137 6.6 %
rus 68 3.3 %
ukraynalı 18 0.9 %
digər 14 0.7 %

İstinadlar

  1. ↑ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı" (PDF) (az.). stat.gov.az. 2019. 2020-04-16 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-04-16.
  2. ↑ "Hadrut qəsəbəsi və bir neçə kənd işğaldan azad edildi". qafqazinfo.az (az.). 9 oktyabr 2020. İstifadə tarixi: 9 oktyabr 2020.
  3. ↑ "Azerbaijani Army liberates Hadrut settlement and eight villages from occupation - LIST". APA.az (ingilis). 9 October 2020. İstifadə tarixi: 9 October 2020. Villages, liberated by the Azerbaijani Army from occupation besides Hadrut settlement, have been revealed, APA reports. President Ilham Aliyev said in his address to the nation that besides Hadrut settlement, Chayli, Yukhari Guzlak, Gorazili, Gishlag, Garajali, Afandilar, Sur, and Suleymanli villages have been liberated from the occupation: "Operation is being executed fully", stressed head of state.
  4. ↑ Hadrut // Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. II cild. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. 304. ISBN 978-9952-34-156-0.
  5. ↑ "Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti". İki cilddə. I cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2007.
  6. ↑ 1 2 Давидбеков И. Село Гадрут Елисаветпольской губернии Джебраильского уезда // Сборник материалов для описания местностей и племён Кавказа. 6. Тифлис. 1888. səh. 153—192.
  7. ↑ “Gence-Karabağ Eyâleti’nin Mufassal Defteri”
  8. ↑ Евгений Ежуков. Горячие окраины России. — М.: Граница, 2000 — səh. 175.
  9. ↑ Н. Ситовский. Обзор двадцатипятилетней деятельности Кавказского общества сельского хозяйства (1850—1875). — Тифлис: Тип. Главного управления наместника кавказского, 1875 — səh. 283.
  10. ↑ Год в сельскохозяйственном отношении по ответам, полученным от хозяев. Санкт-Петербург, Отдел сельской экономии и сельскохозяйственной статистики, 1890 — səh. 523
  11. ↑ "Гаджибеков Узеир Абдул Гусейн-оглы". // Биография.ру. 2011-08-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-15.
  12. ↑ ""Tarixdə bu gün: Azərbaycan" xronoqrafında 10 sentyabr". 2015-05-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-23.
  13. ↑ "Азербайджанская ССР: Административно-территориальное деление" (PDF). 2018-11-27 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-21.
  14. ↑ Перепись 1979 года: Гадрутский район
  15. ↑ Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. 10. Bakı: Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının baş redartorluğu. C. Quliyev (red.). 1987. səh. 127.
  16. ↑ Лев Зильбер ОПЕРАЦИЯ «РУДА»
  17. ↑ 1 2 Фарида Багирова. "Период созидания. Президент ставит приоритетом восстановление освобожденных земель". 1news.az. 2020-03-17.
  18. ↑ Минобороны Азербайджана опубликовало видеоподтверждение взятия Гадрута
  19. ↑ Павел Посадский. "Баку начал размещать полицейские участки на занятых территориях в Карабахе". Газета.ru. 2020-11-11.
  20. ↑ "На освобожденных от оккупации территориях начнут функционировать управления и отделы СГБ". 2020-11-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-21.
  21. ↑ Феликс Вишневецкий. "В Гадруте начало функционировать почтовое агентство". 1news.az. 2020-02-01.
  22. ↑ Саид Гариб. "В Гадруте установлен памятник "Железный кулак"". REPORT. 26.06.2021.
  23. ↑ "В поселке Гадрут установлен памятник "Железный кулак"". Москва-Баку.ru. 26.06.2021.
  24. ↑ "Заложен фундамент новой подстанции «Гадрут»". Информационное Агентство Репорт (rus). İstifadə tarixi: 2021-10-11.
  25. ↑ "Президент Азербайджана заложил фундамент новой мечети в Гадруте". Информационное Агентство Репорт. İstifadə tarixi: 2021-10-11.
  26. ↑ İnzibati-ərazi bölgüsü və cinsinə görə hazırki və daimi əhali - səh. 4
  27. ↑ 1 2 Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Гадрутский район (1970 г.)

Xarici keçidlər


Xocavənd rayonu  Xocavənd rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
 Qəsəbə ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.


Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Hadrut&oldid=6222878"