Şahmat fiqurları

Şahmat fiqurları

Şahmat fiqurları — şahmat oyununda istifadə olunan simvollardır. İki oyunçunun fiqurlarını bir-birindən fərqləndirmək üçün fiqurlar iki rəngdə olur: tünd və açıq (adətən ağ və qara). Hər oyunçunun başlanğıcda 16 fiquru olur.

• 1 Şah
• 1 Vəzir
• 2 Top
• 2 Fil
• 2 At
• 8 Piyada

Fiqurların hərəkəti

Fiqur	Hərəkət	Dəyəri
Şah	Yalnız bir xana üzrə diaqonal, düz, irəli və geri hərəkət edərək fiquru vura bilir. Şahmat qədim dövrlərdə müharibənin modelləşdirilməsidir. Buna görə də, liderini itirən bir qrup əsgər uduzduğu kimi, şahını itirən oyunçu da oyunu uduzur. Bütün oyun şaha əsaslanır. Şahını itirən oyunçu məğlub hesab olunur. Ancaq şah eyni zamanda oyunun ən zəif fiqurudur. Şah hər oyunçuda bir ədəddir. Ağ oyunçunun şahı başlanğıcda e1 xanasında, qara oyunçunun şahı isə e8 xanasında yerləşir.	∞
Vəzir	Boş xanalar üzrə irəli, geri, sağa, sola və diaqonal hərəkət edərək qarşısındakı fiquru vura bilir. Vəzir atdan başqa oyundakı hər bir fiqurun hərəkət qabiliyyətinə malikdir. Şahmat oyununun ən vacib və ən güclü fiqurudur. Vəzir hər oyunçuda bir ədəddir. Ağ oyunçunun vəziri başlanğıcda d1 xanasında, qara oyunçunun vəziri isə d8 xanasında yerləşir.	9
Top	İstədiyi qədər irəli, geri, sağa və sola gedə bilər. Önündəki fiquru vura bilir. Top həm də öz xəttində hərəkət istiqamətində rəqibin ilk fiqurunu vurmaq potensialına malikdir. Top hər oyunçuda 2 ədəddir. Ağ oyunçunun topları başlanğıcda a1 və h1 xanalarında, qara oyunçunun vəziri isə a8 və h8 xanalarında yerləşir.	5
Fil	İstədiyi qədər diaqonal gedə bilər. Fillərdən biri həmişə ağ, digəri isə qara xanalarda hərəkət edir. Fil hər oyunçuda 2 ədəddir. Ağ oyunçunun filləri başlanğıcda c1 və f1 xanalarında, qara oyunçunun filləri isə c8 və f8 xanalarında yerləşir.	3
At	Hər istiqamətdə yalnız tərs və ya düz "L" hərfi formasında hərəkət edir (üç xana şaquli iki xana üfüqi və ya iki xana şaquli və üç xana üfüqi). Şahmat oyununda fiqurların üzərindən tullanaraq irəliyə doğru hərəkət edə bilən yeganə fiqurdur. At həmçinin "L" hərfi formasında geri də hərəkət edə bilir. Tam "L" hərfi formasında 8 istiqamətə gedə bilir. At hər oyunçuda 2 ədəddir. Ağ oyunçunun filləri başlanğıcda b1 və g1 xanalarında, qara oyunçunun filləri isə b8 və g8 xanalarında yerləşir.	3
Piyada	Piyadalar qabağında bir fiqur olmadıqda irəli və düz hərəkət edir. Piyadalar başlanğıcda (ilk hərəkət) istəsələr, iki xana hərəkət edə bilərlər. Bu hərəkətlərində gəldikləri xananın sağında və yaxud solunda rəqib oyunçunun bir piyadası varsa, qoşa ötürmədən dərhal sonrakı hərəkətdə onlar bu piyadanı sanki bir xana irəliləmiş kimi keçə bilərlər (Keçiddə götürmə). Piyadalar bir xana irəli diaqonal olaraq digər fiqurları vura bilər. Səkkizinci xanaya çatan piyadalar, oyunçunun istəyinə uyğun olaraq, şahdan başqa istənilən fiqur ilə dəyişdirilə bilər. Bu fiqur adətən ən güclü fiqur olan vəzir olur. Piyada hər oyunçuda 8 ədəddir. Ağ oyunçunun piyadaları başlanğıcda a2, b2, c2, d2, e2, f2, g2 və h2 xanalarında, qara oyunçunun piyadaları isə a7, b7, c7, d7, e7, f7, g7 və h7 xanalarında yerləşir.	1

Adlar

Fiqurların adları ilə nəzərdə tutulan simvollar dildən asılı olaraq dəyişir. Məsələn, bir çox dillərdə ingilis dilində "cəngavər" kimi tanınan fiqur tez-tez "at", İngiliscə "yepiskop" isə yepiskopun müasir hərəkət tərzini uyğunlaşdıran, lakin yeni adını deyil, fərqli dillərdə tez-tez "fil" kimi tərcümə olunur.

Şahmat fiqurlarının adlarına ümumi baxış

Dillər	Şah	Vəzir	Top	Fil	At	Piyada	Şahmat	Şah	Mat
fiqur	♔ ♚	♕ ♛	♖ ♜	♗ ♝	♘ ♞	♙ ♟	n/a	+ or †	# or ++ or ‡
Afrikaans	K Koning king	D Dame lady	T Toring tower	L Loper runner	R Ruiter rider	(P) Pion	Skaak	Skaak	Skaakmat
Alban	M Mbreti king	D Dama / Mbretëresha lady / queen	T Torra tower	F Fili / Oficeri elephant / officer	K Kali horse	(U) Ushtari soldier	Shahu	Shah	Shah mat
Ərəb	م مَلِك (malik) king	و وزير (wazïr) vizier	ر رخ / طابية (rukhkh / ṭābiya) fortress / castle	ف فيل (fīl) elephant	ح حصان (ħiṣān) horse	ب بيدق / عسكري (baidaq / `askarī) pawn / soldier	شطرنج (shaṭranj)	كِش مَلِك (kish malik)	كِش مات (kish māt)
Azərbaycan	Ş Şah shah	V Vəzir vizier	T Top cannon	F Fil elephant	A At horse	P Piyada foot soldier	Şahmat	şah shah	mat mat
Erməni	Ա Արքա (Ark῾a) king	Թ Թագուհի (T῾agowhi) queen	Ն Նավակ (Navak) ship	Փ Փիղ (P῾ił) elephant	Ձ Ձի (Dzi) horse	Զ Զինվոր (Zinvor) soldier	Շախմատ (Šaxmat) Ճատրակ (Čatrak)	Շախ (Šax)	Մատ (Mat)
Bask	E Erregea king	D Dama lady	G Gaztelua castle	A Alfila	Z Zalduna knight	(P) Peoia pawn	Xake	Xake	Xake mate
Belarus (Taraşkevitsa)	К кароль king	Вз візыр vizier	Лд ладзьдзя boat	А афіцэр officer	В вершнік rider	(Л) латнік pawn	Шахматы	Шах	Мат
Benqal	R রাজা (rājā) King	M মন্ত্রী (montri) Minister	N নৌকা (noukā) Boat	H গজ / হাতি (gôj / hāti) Elephant	G ঘোড়া (ghoṛā) Horse	B বোড়ে / সৈন্য (boṛe / śoinno) Walker / Troop	দাবা (dābā)	কিস্তি (kisti) Check	কিস্তিমাত (kistimāt) Checkmate
Bolqar	Ц цар tsar	Д дама / царица lady / tsaritsa	Т топ cannon	О офицер officer	К кон horse	(П) пешка foot soldier	Шахмат / Шах	Шах	(Шах и) мат
Katalan	R rei	D dama / reina lady / queen	T torre tower	A alfil	C cavall horse	(P) peó	Escacs	Escac / Xec	Escac i mat
Çin	K 王 (wáng) king	Q 后 (hòu) queen	R 車 (jū) chariot	B 象 (xiàng) elephant	N 馬 (mǎ) horse	(P) 兵 (bīng) soldier	國際象棋 (guójì xiàngqí) international chess	將軍 (jiāngjūn)	將死 (jiāng sǐ)
Çex	K král king	D dáma lady	V věž tower	S střelec shooter	J jezdec rider	(P) pěšec foot soldier	Šachy	Šach	Mat
Dan	K konge king	D dronning queen	T tårn tower	L løber runner	S springer jumper	(B) bonde peasant	Skak	Skak	Skakmat
Niderland	K koning king	D dame / koningin lady / queen	T toren / kasteel tower / castle	L loper / raadsheer runner / counsellor	P paard horse	(pi) pion	Schaken	Schaak	Mat / Schaakmat
İngilis	K king	Q queen	R rook, castle	B bishop	N knight	(P) pawn	Chess	Check	Checkmate / Mate
Esperanto	R reĝo king	D damo lady	T turo tower	K kuriero courier	Ĉ ĉevalo horse	(P) peono	Ŝako	Ŝak	Ŝakmato
Eston	K kuningas king	L lipp flag	V vanker chariot / carriage	O oda spear	R ratsu riding horse	(E) ettur forwarder	Male after malev	Tuli / Šahh fire	Matt
Fin	K kuningas king	D daami / kuningatar lady / queen	T torni tower	L lähetti messenger	R ratsu ride	(S) sotilas soldier	Shakki	Shakki	Matti / Shakkimatti
Fransız	R roi king	D dame lady	T tour tower	F fou jester	C cavalier rider	(P) pion	Échecs	Échec	Échec et mat
Qalisiya	R rei king	D dama / raíña lady / queen	T torre tower	B bispo bishop	C cabalo horse	(P) peón foot soldier	Xadrez	Xaque	Xaque mate
Gürcü	მფ მეფე (mep'e) king	ლ ლაზიერი (lazieri) queen	ე ეტლი (etli) chariot	კ კუ (ku) tortoise	მ მხედარი (mkhedari) rider	პ პაიკი (paiki) pawn	ჭადრაკი (Čadraki)	ქიში (K'ishi)	შამათი (Shamat'i)
Alman	K König king	D Dame lady / queen	T Turm tower	L Läufer runner	S Springer jumper	(B) Bauer peasant / farmer	Schach	Schach	Matt / Schachmatt
Yunan	Ρ βασιλιάς (vasiliás) king	Β βασίλισσα (vasílissa) queen	Π πύργος (pýrgos) tower	Α αξιωματικός (axiomatikós) officer	Ι ίππος (íppos) horse	(Σ) πιόνι (pióni) pawn	Σκάκι (Skáki)	Σαχ (Sach) / Ρουά (Rouá)	Mατ (Mat)
Hind	R राजा (rājā) king	V वज़ीर / रानी (vazīr / rānī) vizier / queen	H हाथी (hāthī) elephant	O ऊँट (ūṁṭ) camel	G घोड़ा (ghoṛā) horse	(P) प्यादा (pyādā) infantryman	शतरंज (śatrañj)	शह (Shah)	शहमात (Shahmāt)
İvrit	מ מלך (Melech) king	מה מלכה (Malka) queen	צ צריח (Tzariach) tower	ר רץ (Ratz) runner	פ פרש (Parash) horseman	רגלי (Regli) foot soldier	שחמט (Shakhmat)	שח (Shakh)	מט (Mat)
Hausa	S sarki king	Q sarauniya queen	R sansanin fortress	G giwa elephant	J jarumi mounted warrior	(P) soja soldier	ces	ceki	ceki mat
Macar	K király king	V vezér / királynő leader / queen	B bástya bastion	F futó runner	H huszár / ló hussar / horse	(Gy) gyalog / paraszt footman / peasant	Sakk	Sakk	Matt / Sakk-matt
İsland	K kóngur king	D drottning queen	H hrókur rook	B biskup bishop	R riddari knight	(P) peð pawn	Skák	Skák	Skák og mát
İdo	R rejo king	D damo lady	T turmo tower	E episkopo bishop	K kavalo horse	(P) piono	Shakoludo	Shako	Shakmato
İndoneziya	R raja king	M menteri minister / vizier	B benteng castle / fortress	G gajah elephant	K kuda horse	(P) pion	Catur	Sekak / Ster	Sekakmat
Slavyanlararası	K kralj king	C carica / dama empress / lady	Z zamok / věža castle / tower	L lovec hunter	J jezdec / konj rider / horse	(P) pěšak infantryman	Šahy	Šah	Mat
İrland	R rí king	B banríon queen	C caiseal bulwark	E easpag bishop	D ridire knight	(F) fichillín / ceithearnach little chess piece / kern	Ficheall	Sáinn	Marbhsháinn
İtalyan	R re king	D donna / regina lady / queen	T torre tower	A alfiere standard-bearer	C cavallo horse	(P) pedone foot soldier	Scacchi	Scacco	Scacco matto
Yapon	K キング (kingu)	Q クイーン (kuīn)	R ルーク (rūku)	B ビショップ (bishoppu)	N ナイト (naito)	(P) ポーン (pōn)	チェス (chesu)	王手 (ōte) / チェック (chekku)	詰み (tsumi) / チェックメイト (chekkumeito)
Yava	R raja king	Q ratu / perdhana mentri queen / prime minister	B bèntèng fortress	M mentri minister	K jaran horse	(P) pion	sekak
Kannada	ರಾ ರಾಜ (raaja) king	ಮ ಮಂತ್ರಿ (mantri) minister	ಆ ಆನೆ (aane) elephant	ರ ರಥ (ratha) chariot	ಕು ಕುದುರೆ (kudure) horse	ಪಾ ಪದಾತಿ (padaati) foot soldier	ಚದುರಂಗ (caduraṅga)
Qazax	Кр патша (patşa) king	У уәзір (uäzır) vizier	Т тура (tura) tower	П піл (pıl) elephant	А ат (at) horse	(П) пешка (peşka) / (С) сарбаз (sarbaz) foot soldier / warrior	шахмат (şahmat)	шах (şah)	мат (mat)
Koreya	K 킹 (king)	Q 퀸 (kwin)	R 룩 (rug)	B 비숍 (bi syob)	N 나이트 (na i teu)	(P) 폰 (pon)	체스 (che seu)	체크 (che keu)	체크메이트 (che keu me i teu)
Latın	R rex king	M regina queen	T turris / elephas tower / elephant	A signifer / cursor / stultus / alphinus standard-bearer / messenger / fool	E eques knight	(P) pedes / pedo foot soldier	Scacci	Scaccus	Mattus
Latış	K karalis king	D dāma lady	T tornis tower	L laidnis	Z zirgs horse	(B) bandinieks peasant	Šahs	Šahs	Šahs un mats
Litva	K karalius king	V valdovė queen	B bokštas tower	R rikis Lithuanian military commander	Ž žirgas horse	(P) pėstininkas pawn	Šachmatai	Šach	Matas
Lojban	Na noltrunau king	Ni noltruni'u queen	S slanydi'u castle	X xanto elephant	Xi xirma horse	(S) sonci soldier	caxmati	gunta attack	lo nolraitru cu morsi the king is dead
Lüksemburq	K Kinnek king	D Damm lady	T Tuerm tower	L Leefer runner	P Päerd horse	(B) Bauer farmer	Schach	Schach	Schachmatt
Makedon	K крал king	D кралица / дама queen / lady	T топ cannon	L ловец hunter	S коњ / скокач horse / jumper	P пешак / пион infantryman / pawn	шах	шах	мат
Malayalam	K രാജാവ് (raajavu) king	Q മന്ത്രി (manthri) minister	R തേര് (therú) chariot	B ആന (aana) elephant	N/Kt കുതിര (kuthira) horse	(P) കാലാള്‍ / പടയാളി (kaalal / padayaali) foot soldier	ചതുരംഗം (chathurangam)	ചെക്ക്	ചെക്ക് മേറ്റ്
Marathi	R राजा (rājā) king	V वजीर (vajīr) vizier	H हत्ती (hātti) elephant	O उंट (Unṭ) camel	G घोडा (ghoḍā) horse	(P) प्यादे (pyāde) foot soldier	बुद्धिबळ (buddhibal)	शह (shah)	शहमात (shahmāt)
Monqol	Н ноён noyan	Б бэрс (fers) vizier	т тэрэг (tereg) chariot	Т тэмээ (temee) camel	М морь (mor) horse	(Х) хүү (hüü) boy	Шатар	шаг / дуг / цод	мад
Bukmol	K konge king	D dronning queen	T tårn tower	L løper runner	S springer jumper	(B) bonde peasant	Sjakk	Sjakk	Sjakkmatt
Nyunorsk	K konge king	D dronning queen	T tårn tower	L løpar runner	S springar jumper	(B) bonde peasant	Sjakk	Sjakk	Sjakkmatt
Oriya	K ରଜା (rôja) king	Q ରାଣୀ (raṇi) queen	R ଡଙ୍ଗା (ḍôṅga) boat	B ହାତୀ (hati) elephant	N ଘୋଡ଼ା (ghoṛa) horse	P ସୈନିକ (sôinikô) soldier	ଚେସ୍/ଶତରଞ୍ଜ (chess/śôtôrôñjô)	ଚେକ୍ (check)	ଚେକମେଟ୍ (checkmate)
Oromo	M Mootii	Mt Mootittii	G Gidaara, masaraa	A abuunii	N namkabajaa	Cheezii	Mirkaneeffannaa	Waayila / Mate
Fars	ش شاه king	و وزیر vizier / minister	ق/ر قلعه/رخ castle	ف فیل elephant	ا اسب horse	س/پ سرباز/پیاده soldier	شطرنج (shatranj)	کیش (kish)	مات (mat)
Polyak	K król king	H hetman / królowa general (hist.) / queen	W wieża tower	G goniec / laufer courier / (ger. derived)	S skoczek / koń jumper / horse	(P) pion / pionek pawn	Szachy	szach	mat / szach-mat
Portuqal	R rei king	D dama / rainha lady / queen	T torre tower	B bispo bishop	C cavalo horse	(P) peão foot soldier	Xadrez	Xeque	Xeque-mate
Rumın	R rege king	D damă / regină lady / queen	T turn / tură tower	N nebun fool	C cal horse	(P) pion	Șah	Șah	Mat / Șah mat
Rus	Кр король (korol') king	Ф ферзь / королева (ferz' / koroleva) vizier / queen	Л ладья (ladya) boat	С слон (slon) elephant	К конь (kon') horse	(П) пешка (peshka)	шахматы (shakhmaty)	шах (shakh)	мат (mat)
Şotland kelt	R righ king	B bànrigh queen	T tùr tower	E easbaig bishop	D ridir knight	(P) pàn pawn	feòirne	casg	tul-chasg
Serb-xorvat	K kralj (К краљ) king	D kraljica / dama (Д краљицa / дама) queen / lady	T top / kula (Т топ / кула) cannon / tower	L lovac / strijelac / laufer (Л ловац / стрелац / лауфер) hunter / archer / runner	S skakač / konj (С скaкaч / коњ) jumper / horse	(P) pješak / pion / pijun ((П) пешак / пион / пијун) footman / pawn	Šah (Шах)	Šah (Шах)	Mat (Мат)
Şimali Soto	К Kgoši	Kg Kgošigadi	N Ntlosebô / Moshate	Mp Mopišopo	M Mogale	S Seitšhireletšo	Tšhêšê	Check	Checkmate
Siciliya	R re king	D riggina queen	T turru tower	A alferu	S scecc[h]u donkey	(P) pidinu foot soldier	Scacchi
Slovak	K kráľ king	D dáma lady	V veža tower	S strelec shooter	J jazdec rider	(P) pešiak infantryman / pawn	Šach	Šach	Mat / Šachmat
Sloven	K kralj king	D dama lady	T trdnjava castle	L lovec hunter	S skakač jumper	(P) kmet farmer	Šah	Šah	Mat / Šahmat
İspan	R rey king	D dama / reina lady / queen	T torre tower	A alfil	C caballo horse	(P) peón foot soldier	Ajedrez	Jaque	Jaque mate
İsveç	K kung king	D dam / drottning lady / queen	T torn tower	L löpare runner	H springare / riddare horse/knight	(B) bonde peasant	Schack	Schack	Schack matt
Tamil	K அரசன் (arasaṉ) king	Q அரசி (araci) queen	R கோட்டை (kōṭṭai) castle	B அமைச்சர் / மந்திரி (amaicchar / manthiri) minister	N/Kt குதிரை (kutirai) horse	(P) காலாள் / சிப்பாய் (kālāḷ / cippāy) foot soldier / sepoy	சதுரங்கம் (sathurankam)	முற்றுகை (muṟṟukai)	இறுதி முற்றுகை (iṟuti muṟṟukai)
Teluqu	రాజు (rāju) king	మంత్రి (maṃtri) minister	ఏనుగు (ēnugu) elephant	శకటు (śakaţu)	గుర్రం (gurraṃ) horse	బంటు (baṃţu) soldier	చదరంగం (cadaraṃgaṃ)	దాడి (dāḍi)	కట్టు (kaţţu)
Tay	ข ขุน (khun) king	ต เม็ด / ตรี / มนตรี (met / tri / montri) counselor	ร เรือ (ruea) ship	ค โคน (khon)	ม ม้า (ma) horse	(บ) เบี้ย (bia) menial	หมากรุก (makruk)	รุก (ruk)	จน (chon)
Türk	Ş/K şah / kral shah / king	V vezir vizier	K kale castle	F fil elephant	A at horse	(P) er / piyon soldier / pawn	Satranç	Şah	Mat
Ukrain	Kр король (korol) king	Ф ферзь (ferz) vizier	T тура (tura) tower	C слон (slon) elephant	K кінь (kin) horse	(П) пішак / пішка (pishak / pishka) foot soldier	Шахи (shakhi)	Шах (shakh)	Мат (mat)
Urdu	بادشاہ (bādshāh)	وزیر (vazīr)	رخ (rukh)	فيلہ (fiyalah)	گھوڑا (ghōṛā)	پیادہ (pyādah)	شطرنج (šaṭranj)	شہ (sheh)	شہمات (shehmāt)
Vyetnam	V vua king	H hậu queen	X xe chariot	T tượng / tịnh / voi elephant	M mã / ngựa horse	tốt / chốt / binh soldier	Cờ vua	Chiếu / Chiếu tướng	Chiếu bí / Chiếu hết / Sát cục / Tuyệt sát
Vall	T teyrn / brenin lord / king	B brenhines queen	C castell castle	E esgob bishop	M marchog rider	(G) gwerinwr peasant	Gwyddbwyll	Siach	Siachmat

Unicode simvolları

Unicode kodlaşdırmasında şahmat fiqurlarını təmsil edən xüsusi simvollar var.

Ad		Şah	Vəzir	Top	Fil	At	Piyada
Ağ	Simvol	♔	♕	♖	♗	♘	♙
	Kod	U+2654	U+2655	U+2656	U+2657	U+2658	U+2659
	HTML	♔	♕	♖	♗	♘	♙
Qara	Simvol	♚	♛	♜	♝	♞	♟
	Kod	U+265A	U+265B	U+265C	U+265D	U+265E	U+265F
	HTML	♚	♛	♜	♝	♞	♟