Cəlairilər sultanlığı
 | Bu məqalənin bəzi məlumatlarının mənbəsi göstərilməmişdir. Daha ətraflı məlumat üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə baxa və məqaləyə uyğun formada mənbələr əlavə edib Vikipediyanı zənginləşdirə bilərsiniz. |
| Cəlairilər sultanlığı | |
|---|---|
 | |
| Banisi | Tacəddin Həsən noyon |
| Sonuncu hökmdar | II Sultan Hüseyn Cəlayır |
| Hazırki rəhbər | Yoxdur |
| Əsası qoyulan il | 1336 |
| Soyun kəsilməsi | 1432 |
| Titullar | |
| Əmir | |
 Cəlairilər sultanlığı Vikianbarda | |
Cəlairilər sülaləsi — 1336-cı ildən 1432-ci ilədək Azərbaycanda, İranda və İraqda iqtidarda olmuş monqol xanədanıdır.
Mündəricat
Tarixi[redaktə | əsas redaktə]
Cəlairilər el, ulus şəklində monqol yürüşləri dövründə Azərbaycana gəlmişlər.
İlk Cəlairlər[redaktə | əsas redaktə]
Bağdadın fəthindən sonra İlqa noyon Cəlair və nəvəsi Qarabuğa Cəlair Bağdadın yenidənqurması ilə məşğul olurdular. İlqa noyon 1263-cü ildə Qızıl Ordaya qarşı yürüşdə iştirak etmişdi. 1282-ci ildə Əhməd Təkudarın hakimiyyətə gəlməsini ilk dəstəkləyənlər İlqa noyonun oğlu Şiktur noyon və qardaşı Oğulay Qorçu Cəlairin oğlu Buğa noyon idi. Daha sonra Şiktur Noyon və qardaşı Ağbuğa noyon Əhmədin, Buğa noyon və qardaşı Arıq noyon isə Arqunun tərəfinə keçdilər. Mübarizədən Arqun və Buğa noyon qalib ayrıldı. Lakin Buğa hakimiyyəti tək ələ almaq istədiyi üçün oğulları Abaçı, Malik, Tərxan Teymur və Qutluq Teymur 1289-cu ildə edam edildi.
1265-ci ildə İlqa noyonun digər oğlu Tüqu noyon Rum əyalətində bitikçi kimi çalışırdı. 1277-ci ildə Baybars tərəfindən öldürülmüşdü.
Digər bir qardaş Ağbuğa noyon isə Keyxatunun tərəfdarı idi. Öz qardaşı Toğan noyonu belə Keyxatuya tabe olmadığı üçün edam etmişdi.
Ağbuğa noyon və Hüseyn noyon[redaktə | əsas redaktə]
1295-ci ildə Keyxatu xanın devrilməsindən sonra onun dəstəkçilərindən biri olan Ağbuğa Cəlair də öldürülmüşdü. Lakin elə həmin il Baydunun devrilməsi və Qazan xanın hakimiyyətə gəlməsi Cəlairiləri də gücləndirdi. Qazan xan öz bacısı Ulcatay sultanı Ağbuğa noyonun oğlu Əmir Hüseyn Cəlairlə evləndirdi. Hüseyn noyon 1304-cü ildə artıq Olcaytu xanın 4 keşik əmirindən biri idi. 1312-1313-cü ildə Arran hakimliyi ilə məşğul idi. Hüseyn noyonun qızı Soyurqatmış xatun Olcaytu ilə evlənmişdi. Lakin 1316-cı ildə Olcaytunun ölümü ilə rəqib keşik əmirlərindən biri - Əmir Çoban üstünlük qazandı. Əmir Çoban həm də Əmir Hüseyn ilə quda idi - oğlu Həsən noyon Çobanın qızı Bağdad Xatunla evli idi. Əmir Hüseyn 1322-ci ildə vəfat etdi.
Həsən noyon[redaktə | əsas redaktə]
Elxanilər dövlətinin süqutundan sonra Tacəddin Həsən noyon bütövlükdə Azərbaycanda hakimiyyət uğrunda müharibələr aparmış, lakin məğlub olaraq İraq istiqamətinə çəkilmək məcburiyyətində qalmış və orada öz dövlətini qurmuşdur. Əmir Teymurun beşillik yürüşü zamanı Qaraqoyunlularla birlikdə Teymurilərə qarşı müqavimət göstərmiş, lakin məğlub olaraq Bağdadı itirmişlər. Həmin dövrdə hakimiyyətdə olan Sultan Qiyasəddin Əhməd öncə Osmanlıya, sonra isə Məmlüklərə sığınmışdır. Sultan Əhməd Temurun ölümündən sonra, 1405-ci ildən etibarən dövləti yenidən dirçəltmiş və Təbrizi geri almağa çalışmışdır. Lakin 1410-cu ildə Qaraqoyunlu sultanı Qara Yusif tərəfindən məğlub edilərək edam edilmişdir.
Hökmdarları[redaktə | əsas redaktə]
- Tacəddin Həsən noyon (1336-1356)
- Sultan Üveys Cəlayır (1356-1374)
- Sultan Cəlaləddin Hüseyn (1374-1382)
- Sultan Qiyasəddin Əhməd (1382-1410)
- Sultan Bəyazid (1382-1383), İraqda
- Sultan Şahvələd (1410-1411)
- Sultan Mahmud Cəlayır (1411-1415), (1422)
- II Sultan Üveys (1415-1421)
- Sultan Məhəmməd Cəlayır (1421-1422)
- II Sultan Hüseyn Cəlayır (1424-1432)
|
Azərbaycan sülalələri Şah sülalələri
Knyaz sülalələri
Xan sülalələri
Dövlətçilik xronologiyası
|
Soyağacı[redaktə | əsas redaktə]
| Hüseyn noyon Cəlayır | Arqun xanın kürəkəni, Ulcatay Sultanın əri | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tacəddin Həsən noyon 1336-1356 | Dilşad xatun | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| I Üveys 1356-1374 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Şeyx Əli (ö.1382) | I Hüseyn 1374-1382 | Sultan Qiyasəddin Əhməd 1383-1410 | Şeyx Həsən (ö.1374) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Şahvələd 1410-1411 | Təndurə xatun | Əlaəddövlə | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mahmud 1411-1415 | II Sultan Üveys Cəlayır 1415-1421 | Məhəmməd 1421-1422 | II Sultan Hüseyn Cəlayır 1424-1432 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Həmçinin bax[redaktə | əsas redaktə]
|
Monarx, sülalə və ya onların nümayəndələri ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
