İran körfəzi: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
تحریف نام
Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Teq: Geri qaytarıldı
Sətir 60: Sətir 60:
[[Fayl:Dugong Marsa Alam.jpg|250px|right|thumb|İran körfəzinin faunasına daxil olan [[Dyoqon]]
[[Fayl:Dugong Marsa Alam.jpg|250px|right|thumb|İran körfəzinin faunasına daxil olan [[Dyoqon]]
]]
]]
'''İran körfəzi'''<ref>{{ASE|4|514|İran körfəzi}}</ref><ref>{{Cite web |title=Böyük İpək Yolu (dərs vəsaiti), Mais Əmrahov |url=http://www.anl.az/el/alf7/264299.pdf |access-date=2012-07-23 |archive-date=2022-07-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220707170528/http://anl.az/el/alf7/264299.pdf |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web |title=Coğrafiya tarixi (dərs vəsaiti) |url=http://kitabxana.net/files/books/file/1280412030.pdf |access-date=2012-07-23 |archive-date=2022-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220319231830/https://kitabxana.net/files/books/file/1280412030.pdf |url-status=live }}</ref> həmçinin '''Fars körfəzi'''<ref name="huseynov">{{Cite web |first=Rusif |last=Hüseynov |url=https://top-center.org/az/tehlil/3212/ermenistan-ucun-yeni-nefes-simal-cenub-dehlizi |title=Ermənistan üçün yeni nəfəs? Şimal-Cənub dəhlizi |date=14 sentyabr 2021 |access-date=24 sentyabr 2021 |language=az |work=Topçubaşov Mərkəzi |archive-date=2022-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220326060333/https://top-center.org/az/tehlil/3212/ermenistan-ucun-yeni-nefes-simal-cenub-dehlizi |url-status=live }}</ref> ({{lang-fa|خليج فارس}} ''- Xəlic-e Fars''; {{lang-ar|الخليج الفارسی}} ''- əl-Xəlicül-Farsi'',<ref>{{Cite web |title=Arab League |url=http://www.arableagueonline.org/las/arabic/details_ar.jsp?art_id=248&level_id=157 |access-date=2009-07-08 |archive-date=2007-11-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071113225443/http://www.arableagueonline.org/las/arabic/details_ar.jsp?art_id=248&level_id=157 |url-status=dead }}</ref> ''əl-Xəlic əl-Farsi''<ref>{{Cite web |title=Official United Nations Document E/CN.15/2008/16 • E/CN.7/2008/12, Job number: V0850945 |url=http://documents.un.org/ |access-date=2009-07-08 |archive-date=2020-08-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200806202142/https://documents.un.org/prod/ods.nsf/home.xsp |url-status=live }}</ref>), ({{dil-الخليج الفارسي}} ''əl-Xəlic Fars), '''Kəngər körfəzi''' və kimi də tanınır — [[İran]] və [[Ərəbistan yarımadası]] arasında [[körfəz]]. [[Hörmüz boğazı]] vasitəsilə [[Oman körfəzi]], [[Ərəbistan dənizi]] və [[Hind okeanı]] ilə birləşir.''
'''İran körfəzi'''<ref>{{ASE|4|514|İran körfəzi}}</ref><ref>{{Cite web |title=Böyük İpək Yolu (dərs vəsaiti), Mais Əmrahov |url=http://www.anl.az/el/alf7/264299.pdf |access-date=2012-07-23 |archive-date=2022-07-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220707170528/http://anl.az/el/alf7/264299.pdf |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web |title=Coğrafiya tarixi (dərs vəsaiti) |url=http://kitabxana.net/files/books/file/1280412030.pdf |access-date=2012-07-23 |archive-date=2022-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220319231830/https://kitabxana.net/files/books/file/1280412030.pdf |url-status=live }}</ref> həmçinin '''Fars körfəzi'''<ref name="huseynov">{{Cite web |first=Rusif |last=Hüseynov |url=https://top-center.org/az/tehlil/3212/ermenistan-ucun-yeni-nefes-simal-cenub-dehlizi |title=Ermənistan üçün yeni nəfəs? Şimal-Cənub dəhlizi |date=14 sentyabr 2021 |access-date=24 sentyabr 2021 |language=az |work=Topçubaşov Mərkəzi |archive-date=2022-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220326060333/https://top-center.org/az/tehlil/3212/ermenistan-ucun-yeni-nefes-simal-cenub-dehlizi |url-status=live }}</ref> ({{lang-fa|خليج فارس}} ''- Xəlic-e Fars''; {{lang-ar|الخليج الفارسی}} ''- əl-Xəlicül-Farsi'',<ref>{{Cite web |title=Arab League |url=http://www.arableagueonline.org/las/arabic/details_ar.jsp?art_id=248&level_id=157 |access-date=2009-07-08 |archive-date=2007-11-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071113225443/http://www.arableagueonline.org/las/arabic/details_ar.jsp?art_id=248&level_id=157 |url-status=dead }}</ref> ''əl-Xəlic əl-Farsi''<ref>{{Cite web |title=Official United Nations Document E/CN.15/2008/16 • E/CN.7/2008/12, Job number: V0850945 |url=http://documents.un.org/ |access-date=2009-07-08 |archive-date=2020-08-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200806202142/https://documents.un.org/prod/ods.nsf/home.xsp |url-status=live }}</ref>), ({{dil-ar|الخليج الفارسي}} ''əl-Xəlic əl-Fars'') — [[İran]] və [[Ərəbistan yarımadası]] arasında [[körfəz]]. [[Hörmüz boğazı]] vasitəsilə [[Oman körfəzi]], [[Ərəbistan dənizi]] və [[Hind okeanı]] ilə birləşir.


2018-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bir quruluşu olaraq Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatı, Origin of Appellations və onların Beynəlxalq Qeydiyyatı Protokolu əsasında Lissabon Sazişinə əsasən Fors Körfəzini rəsmi sənəddə qeydiyyatdan keçirir. Fars Körfəzi İncili üçün Qeydiyyat Sertifikatında bu adın tanınması su orqanının adının belə bir şəkildə tanınmasını göstərdi. Beynəlxalq müqaviləyə əsasən bu razılaşmaya əsasən heç bir ölkə, hökumət və təşkilat Fars körfəzinə istinad etmək üçün başqa bir ad istifadə edə bilməz.<ref name="PressTV">{{cite web|title=UN agency registers 'Persian Gulf' in official certificate|publisher=PressTV|url=http://www.presstv.com/Detail/2018/10/22/577753/Iran-Persian-Gulf|date=Oct 22, 2018|access-date=October 22, 2018|archive-date=October 26, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181026062818/https://www.presstv.com/Detail/2018/10/22/577753/Iran-Persian-Gulf|url-status=dead}}</ref>
2018-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bir quruluşu olaraq Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatı, Origin of Appellations və onların Beynəlxalq Qeydiyyatı Protokolu əsasında Lissabon Sazişinə əsasən Fors Körfəzini rəsmi sənəddə qeydiyyatdan keçirir. Fars Körfəzi İncili üçün Qeydiyyat Sertifikatında bu adın tanınması su orqanının adının belə bir şəkildə tanınmasını göstərdi. Beynəlxalq müqaviləyə əsasən bu razılaşmaya əsasən heç bir ölkə, hökumət və təşkilat Fars körfəzinə istinad etmək üçün başqa bir ad istifadə edə bilməz.<ref name="PressTV">{{cite web|title=UN agency registers 'Persian Gulf' in official certificate|publisher=PressTV|url=http://www.presstv.com/Detail/2018/10/22/577753/Iran-Persian-Gulf|date=Oct 22, 2018|access-date=October 22, 2018|archive-date=October 26, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181026062818/https://www.presstv.com/Detail/2018/10/22/577753/Iran-Persian-Gulf|url-status=dead}}</ref>

14:06, 3 avqust 2023 tarixindəki versiya

İran körfəzi
خلیج پارس
Ümumi məlumatlar
Sahəsi 251 000 km²
Dərin yeri 90 m
Orta dərinliyi 50 m
Duzluluğu 41 ‰
Yerləşməsi
26° şm. e. 52° ş. u.
Ölkələr
Akvatoriyası
İran körfəzi (Yaxın və Orta Asiya)
İran
körfəzi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
İran körfəzinin faunasına daxil olan Dyoqon

İran körfəzi[1][2][3] həmçinin Fars körfəzi[4] (fars. خليج فارس‎ - Xəlic-e Fars; ərəb. الخليج الفارسی‎ - əl-Xəlicül-Farsi,[5] əl-Xəlic əl-Farsi[6]), (ərəb. الخليج الفارسي‎ əl-Xəlic əl-Fars) — İran və Ərəbistan yarımadası arasında körfəz. Hörmüz boğazı vasitəsilə Oman körfəzi, Ərəbistan dənizi və Hind okeanı ilə birləşir.

2018-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bir quruluşu olaraq Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatı, Origin of Appellations və onların Beynəlxalq Qeydiyyatı Protokolu əsasında Lissabon Sazişinə əsasən Fors Körfəzini rəsmi sənəddə qeydiyyatdan keçirir. Fars Körfəzi İncili üçün Qeydiyyat Sertifikatında bu adın tanınması su orqanının adının belə bir şəkildə tanınmasını göstərdi. Beynəlxalq müqaviləyə əsasən bu razılaşmaya əsasən heç bir ölkə, hökumət və təşkilat Fars körfəzinə istinad etmək üçün başqa bir ad istifadə edə bilməz.[7]

Körfəzin sahilində yerləşən ölkələr Oman, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər, Bəhreyn, Küveyt, İraq və İrandır. Dəclə və Fərat çaylarının qovuşması nəticəsində yaranan Şəttül-Ərəb çayı Fars körfəzinə tökülür.

Hidroloji, hidrokimyəvi və digər xüsusiyyətlərinə görə Fars körfəzi dənizlərlə oxşardır. 2018-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bir quruluşu olaraq Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatı, Origin of Appellations və onların Beynəlxalq Qeydiyyatı Protokolu əsasında Lissabon Sazişinə əsasən Fors Körfəzini rəsmi sənəddə qeydiyyatdan keçirir. Fars Körfəzi İncili üçün Qeydiyyat Sertifikatında bu adın tanınması su orqanının adının belə bir şəkildə tanınmasını göstərdi. Beynəlxalq müqaviləyə əsasən bu razılaşmaya əsasən heç bir ölkə, hökumət və təşkilat Fars körfəzinə istinad etmək üçün başqa bir ad istifadə edə bilməz.[7]

Körfəzin sahəsi 239 000 km², uzunluğu 926 km, eni 180–320 km, orta dərinliyi 50 metrdən az, maksimal dərinliyi 102 metrdir.

Mübahisəli adlandırma

Mənbələrdə körfəz müxtəlif cür adlandırılır. Fars körfəzi adını qazanmazdan əvvəl bu körfəzin bir neçə digər qədim adları olub. Məsələn, bəzi qədim yunan qaynaqlarında (məsələn Herodotun yazıları) buranın adı Qırmızı dəniz kimi çəkilib. Qədim Babil qaynaqlarında isə bura Akkaddan şimalda yerləşən dəniz adlandırılıb.

Eramızdan əvvəl 550–330-cu illər arasında mövcud olmuş, ilk fars dövləti olan Əhəmənilər İmperiyasının quruluşundan və sözü gedən körfəz ətrafındakı ərazilər üzərindəki hökmranlığı dövründən bəri, bu körfəz Pars dənizi adlanmağa başlanıb.

1960-cı illərdən etibarən ərəb ölkələrində (əsasən ərəb milliyətçiliyi ilə bağlı səbəblərdən) Ərəb körfəzi adlandırılmağa başlanmışdır ki, bu da beynəlxalq səviyyədə mübahisələrə səbəb olub.[8]

Son dövrlərdə körfəzin "Fars körfəzi" yaxud "Ərəb körfəzi" adlandırılması məsələsi bəzi ərəb ölkələri ilə İran rəsmiləri arasında ciddi mübahisə mövzusudur.[9] Məsələn, 2010-cu ildən bəri İranda İslam və Mədəni İnqilab Ali Şurası (Şura-ye Ali-e Enğelab-e Fərhəngi-ye Eslami) tərəfindən 30 aprel gününün rəsmi olaraq Fars körfəzi günü kimi qeyd olunması qərarı verilib. İranın keçmiş prezidenti Məhəmməd Hatəmi bunun əsas təkanverici səbəbinin, beynəlxalq səviyyədə "Ərəb körfəzi" adının əsas ad olaraq önə yeridilməsi məqsədi ilə bir neçə ərəb ölkələri tərəfindən 2009-cu ildən başlanan kompaniyanın olduğunu bildirib.[10][11] Həmçinin bununla əlaqədar İran poçt xidməti bu günü qeyd edən markalar buraxıb.[12]

Müasir dövrdə buranın digər yerli adlandırma formaları da vardır — məsələn, Türkiyədə (və qismən Azərbaycanda) Bəsrə körfəzi (ki bu ad Osmanlı dövrünə, 16-cı əsrə gedib çıxır), Cənubi Azərbaycanda (xüsusilə milliyyətçi təşkilatlar arasında) və həmçinin müxtəlif tarixi mənbələrdə əvvələr türklər tərəfindən istifadə olunduğu deyilən Kəngər körfəzi adlarını sadalamaq olar.[13][14][15][16][17]

İran körfəzi alman kartoqrafı Qustav Droysenin "945-ci ilədək Xilafət dövləti" ("Das Reich der Kalifen bis 945") xəritəsində

Körfəz üçün orta əsr Avropa kartoqrafları tərəfindən çəkilmiş xəritələrdə də cürbəcür adlar istifadə olunub. Belə ki, alman kartoqrafı Qustav Droysenin "945-ci ilədək Xilafət dövləti" ("Das Reich der Kalifen bis 945") xəritəsində körfəzin o dönəmdəki ərəbcə adı olan Bəhr-ül Farsi (Fars dənizi) adıyla yanaşı almanca Grünes Meer, yəni Yaşıl dəniz adı da qeyd olunub.

Bundan başqa, 16-cı əsr alman-flamand kartoqrafı Gerhard Merkatorun 1561-ci ildə çəkilən dünya xəritəsində körfəzin adı latınca Mare di Mesendin, yəni Müsəndəm dənizi adlanıb — bu ad Ərəbistan yarımadasının şimal-şərqi nöqtəsində yerləşən Müsəndəm yarımadasının adıyla bağlıdır. Həmin yarımada hazırda Oman və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri arasında bölünüb.

Bir digər flamand kartoqrafı Abraham Orteliusun 1570-də çəkdiyi xəritədə isə körfəz latınca Mare El Catif, yəni Qətif dənizi adlanıb — bu ad isə hazırkı Səudiyyə Ərəbistanının şərq sahilindəki əş-Şərqiyyə məntəqətində yerləşən Qətif şəhərinin adıyla bağlıdır.

İstinadlar

  1. ↑ Иран көрфәзи // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. IV ҹилд: Елдәҝәз—Итабира. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1980. С. 514.
  2. ↑ "Böyük İpək Yolu (dərs vəsaiti), Mais Əmrahov" (PDF). 2022-07-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2012-07-23.
  3. ↑ "Coğrafiya tarixi (dərs vəsaiti)" (PDF). 2022-03-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2012-07-23.
  4. ↑ Hüseynov, Rusif. "Ermənistan üçün yeni nəfəs? Şimal-Cənub dəhlizi". Topçubaşov Mərkəzi (az.). 14 sentyabr 2021. 2022-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 sentyabr 2021.
  5. ↑ "Arab League". 2007-11-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-07-08.
  6. ↑ "Official United Nations Document E/CN.15/2008/16 • E/CN.7/2008/12, Job number: V0850945". 2020-08-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-07-08.
  7. ↑ 1 2 "UN agency registers 'Persian Gulf' in official certificate". PressTV. Oct 22, 2018. October 26, 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 22, 2018.
  8. ↑ Eilts, Hermann F. (Autumn 1980). "Security Considerations in the Persian Gulf". International Security. Vol. 5, No. 2. pp. 79–113.
  9. ↑ "Lent.az "Körfəzin adı uğrunda Tehran dünya ilə savaşmaq istəyir"". 2010-09-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-13.
  10. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2010-06-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-04.
  11. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2011-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-04.
  12. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-11-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-04.
  13. ↑ "Firənglər Kəngər körfəzinin bir hissəsini tutmuşdular". 2015-06-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-23.
  14. ↑ ﻧﯾن اورﺗﺎﯾﺎ اﯾران دﯾل ﻗوروﭘو و دؤﻟﺗﯽ اﯾران آﺗﯾﻟﻣﺎﺳﯽ[ölü keçid]
  15. ↑ آزربایجان تورکلویونون اولوسال کیملیک بیچیمی- ائلدار قاراداغلی[ölü keçid]
  16. ↑ گونئی آذربایجان-دا بیر هفته ده نه لر اولوب
  17. ↑ Mahmud İsmayıl, "Azərbaycan xalqının yaranması" Azərbaycan dövlət nəşriyyatı, Bakı, 1995

Xarici keçidlər

Həmçinin bax

Vikianbarda İran körfəzi ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İran_körfəzi&oldid=7148068"