Tezer Daşqıran
| Tezer Taşqıran | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Bakı, Rusiya imperiyası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | İstanbul, Türkiyə |
| Dəfn yeri | |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Vətəndaşlığı |
 Türkiyə |
| Partiya | Cümhuriyyət Xalq Partiyası |
| Təhsili | İstanbul Universiteti |
| İxtisası | Fəlsəfə |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, maarifçi, yazıçı |
| Atası | Əhməd Ağaoğlu |
| Anası | Sitarə Ağaoğlu |
| Həyat yoldaşı | Nimet Taşqıran |
| Uşaqları |
Oğlu: Mete Taşqıran Qızı: Suna Taşqıran |
| Dini | İslam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tezer Taşqıran, doğum adı: Təzəxanım[4] — Azərbaycan əsilli Türkiyə siyasətçisi, maarifçisi və yazıçısı. O, 1944-cü ildə Kastamonudan, 1946 və 1950-ci illərdə isə Qarsdan Türkiyə Böyük Millət Məclisinə deputat seçilib.
Yüzlərlə məqalənin və 12 kitabın müəllifi olan[5] Tezer Taşqıran, Əhməd Ağaoğlunun qızı, Səməd Ağaoğlunun və Sürəyya Ağaoğlunun isə bacısıdır.
Həyatı
Tezer Taşqıran 1907-ci ildə Bakıda doğulub. Əsl adı Təzəxanım (nənəsinin adı) olsa da, Türkiyəyə köçdükdən sonra Tezer olaraq rəsmiləşdirilib. Orta təhsilini İstanbulda Bezmi-i Alem liseyində (indiki İstanbul Qız Liseyi) alıb. 1924-cü ildə isə İstanbul Darülfünunun (indiki İstanbul Universiteti) fəlsəfə bölümündə ali təhsilini başa vurub.[4]
Universiteti bitirdikdən sonra Tezer Ankara qız və oğlan liseylərində fəlsəfə müəllimi kimi fəaliyyət göstərir. O, oğlan məktəbində dərs deyən ilk qadın müəllim olur. Daha sonra Ankara Qız Liseyinin və İstanbul Qız Müəllimlər Məktəbinin müdiri vəzifələrində çalışır.[6]
1931-ci ildə Tezer o dönəmin tanınmış həkimlərindən olan Nimet Taşqıranla ailə qurur və Vyanaya gedir. 1933-cü ildə Türkiyəyə qayıdır. Cütlüyün iki övladı olur. Qızları Suna arxeologiya, oğlanları Mete isə İsveçrədə siyasət üzrə təhsil alır.[6]
Türkiyədə 1934-cü ildə qadınlara parlamentə seçilmək hüququ verilir. 1941-ci ildə Tezer Taşqıran Kastamonudan millət vəkili seçilir. Bu barədə Sürəyya Ağaoğlu xatirələrində yazır: "1941-ci ildə qardaşım Səmədi Daxiliyyə vəkili Rəcəb Peker çağıraraq "Bir çox gənci millət vəkili seçmək istəyirik, səni də istəyirik, müraciət elə" deyir. O vaxtlar tək partiyalı rejim olduğu üçün seçkilər təyinatdan o tərəfə getmirdi. Seçkinin axşamı radioda Səmədin adının oxunacağını gözləyərkən Tezerin adını eşitdik. O da millət vəkili namizədliyini radiodan öyrənmişdi. İsmət İnönü Tezeri Ankara Qız Liseyinin müdiri kimi, eyni zamanda da Maarif Şurasından tanıyırdı və çıxışlarını bəyənirdi. Tezer Kastamonu deputatı oldu. Təbii ki, ailəmiz üçün Tezerin və ya Səmədin başarısı arasında fərq yox idi. Çox sevindik".[6]
1946-cı ildə Tezer Taşqıran Qarsın ilk qadın millət vəkili kimi parlamentə seçilir. 1950-ci ildə 10 kişi namizəd arasında ən çox səsi əldə edərək, Qarsdan növbəti dəfə deputat seçilir. Deyilənlərə görə, həmin dönəmdə Qarsda doğulan qız uşaqlarının əksəriyyətinə onun şərəfinə Tezer adı qoyulub.[7]
Millət vəkilliyi dönəmində Tezer Taşqıran təhsil, qadın və uşaq hüquqları ilə bağlı çıxışlar edir, bu sahədə müxtəlif işlər görür. Məsələn, 11 iyun 1951-ci ildə parlamentdəki çıxışında Taşqıran təhsilsiz vətəndaşlar üçün xüsusi təhsil proqramlarının hazırlanmasını, onlar üçün xüsusi əlifbanın yazılması və gərəkli bilgilərin olduğu kitabların kəndlərə yayılmasını, radio vasitəsilə dərslərin verilməsini təklif etmişdi. Eləcə də, dilin sadələşdirilməsinin fəal tərəfdarlarından biri olur.[7]
Tezer Taşqıran 4 may 1979-cu ildə İstanbulda vəfat edib. İstanbul ilinin Tuzla rayonunda 1987-ci ildən etibarən onun adını daşıyan məktəb fəaliyyət göstərir.[7][8]
Kitabları
1928-ci ildə 24 yaşlı Tezer Taşqıran "Suri ve Tatbiki Mantık" adlı liseylər üçün məntiq kitabı yazır. Cümhuriyyətin ilk illərində dərslik kitablarının az olması Tezeri bildiyi fransız dilindən tərcümələr edərək, belə bir kitabı hazırlamağa məcbur etmişdi. Tezer kitabın bir nüsxəsini də baxması üçün, içərisinə "türk qadınlarının xilaskarı Atatürkə" yazaraq Mustafa Kamala göndərir. Atatürk bir toyda Tezeri görərkən ətrafındakı izdihama rəğmən ona yaxınlaşır, kitaba görə təbrik edir və ətrafındakılara dönərək deyir: "Görürsünüzmü, bu kiçik qız liseylər üçün məntiq kitabı yazıb, türk qızlarının bu sahədə yetişmələrinə sevinmək lazımdır". Daha sonra Atatürk kitabda olan ağır terminlərin yeni, sadə sözlərlə ifadə edilməsinin gərəkliliyini bildirir. Bu kitaba görə Tezer təhsil nazirliyi tərəfindən mükafatlandırılır.[7]
Tezer Taşqıran "Stüart Mill" (filosofun həyat və yaradıcılığı haqqında), "Suçlu çocuklarımız" (qardaşı Səməd Ağaoğlu ilə birlikdə uşaq islah evində aparılan araşdırma), "Türk əxlaqının ilkələri", "Qadın hüquqları", "Vətəndaşın əl kitabı" və digər kitabların da müəllifidir.[7]
Tezer Taşqıran Türkiyədə qadın hüquqlarını müdafiə edən və bu mövzuda əsərlər yazan şəxs kimi xatırlanır. Bu fəaliyyətinə görə, o, bacısı Sürəyya ilə birlikdə Amerikada təşkil olunan Qadınlar Birliyi Konqresinə dəvət alır, lakin texniki problemlər səbəbindən orada iştirak edə bilmir. Sürəyya Ağaoğlu isə tədbirə qatılır.[7]
Ailəsi
- Atası — Əhməd Ağaoğlu, publisist, maarifçi, yazıçı, pedaqoq, alim və ictimai xadim.[9]
- Anası — Sitarə Ağaoğlu.[4]
- Qardaşı — Əbdürrəhman Ağaoğlu, Qrönoblda ali mühəndislik təhsili almış, Türkiyənin çağdaş elektrik şəbəkələrinin qurulmasının pionerlərindən biri kimi tanınmışdı.[10]
- Qardaşı — Səməd Ağaoğlu, Türkiyənin demokratikləşdirilməsində mühüm rolu olan Demokrat Partiyasının qurucularından idi. 1950-1960-cı illərdə Adnan Menderes hökumətində baş nazirin müavini, sənaye naziri və iqtisadiyyat naziri vəzifələrini tutmuşdu. Üç dəfə TBMM-ə deputat seçilmişdir.[10]
- Bacısı — Sürəyya Ağaoğlu, Türkiyədəki bir sıra ictimai təşkilatların yaradıcısı, Beynəlxalq Qadın Hüquqşünaslar Assosiasiyasının vitse-prezidenti,[10] İslam dünyasının ilk qadın vəkili.[5] 1960-cı ildə Qadın Hüquqçular Birliyinin BMT Cenevrə Təşkilatı təmsilçisi seçilmişdir.[5]
- Bacısı — Gültəkin Ağaoğlu, Türkiyənin tanınmış pediatorlarından biri.[5]
- Əri — Nimet Taşqıran, dönəmin tanınmış cərrahlarından biri.[6][11]
- Oğlu — Mete Taşqıran.[6]
- Qızı — Suna Taşqıran, iki dəfə ailəli olub. İlk nikahından iki övladı var. İkinci həyat yoldaşı erməni əsilli Türkiyə fotoqrafı Ara Gülər olub.[11]
- Nəvəsi — Ayşə, İstanbuldakı Atatürk Mədəniyyət Mərkəzində timpani alətində ifa edir.[11]
- Nəvəsi — Əhməd Güvenç, "Kurtalan Ekspres" qrupunun gitara çalanı və yaradıcılarından biri.[11] Uzun müddət Barış Manço ilə birlikdə işləyib. Mançonun ən məşhur mahnılarından biri olan "Gülpembe"nin musiqisi ona aiddir.[12]
İstinadlar
- ↑ "TBMM 7. dönem milletvekilleri listesi". İpfs.io. 30 iyun 2018 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "TBMM 8. dönem milletvekilleri listesi". İpfs.io. 30 iyun 2018 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "TBMM 9. dönem milletvekilleri listesi". İpfs.io. 30 iyun 2018 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 3 Dilqəm Əhməd, 2015. səh. 50
- ↑ 1 2 3 4 "Türkiyədə iz qoyan azərbaycanlı bacılar". İnterpress.az.
- ↑ 1 2 3 4 5 Dilqəm Əhməd, 2015. səh. 51
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Dilqəm Əhməd, 2015. səh. 52
- ↑ "TEZER TAŞKIRAN ORTAOKULU". Okullarhayatolsun.meb.gov.tr.
- ↑ "Агаоглы Ахмед бек Мирза Гасан бек оглы". Uzeyirbook.musigi-dunya.az.
- ↑ 1 2 3 "Yaşam boyu sürən dostluq (Əli bəy Hüseynzadə və Əhməd Ağaoğlu)". 525-ci qəzet. 2 iyul 2018 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 3 4 "BEN ONA AŞIK OLUYORUM ABİ". Odatv.com.
- ↑ "Müzik dünyasına bomba düştü". Haberturk.com.
Ədəbiyyat
- Dilqəm Əhməd. Birlik jurnalı (PDF) (1000 nüs.). Bakı: "TİME-Print". 2015. səh. 50-52.
Xarici keçidlər
 | ||
|---|---|---|
| Əsərləri | İslama görə və islamiyyətdə qadın (1901) • İslam, axund və hatifülqeyb (1902) • Türk Təşkilati-əsasiyyəsi şərhi (1925) • Hüquqi-əsasiyyə dərs qeydləri (1926–1927) • Üç mədəniyyət (1927) • Hindistan və İngiltərə (1929) • Sərbəst insanlar ölkəsində (1930) • Hüquq tarixi (1931–1932) • Dövlət və fərd (1933) • Etrusk mədəniyyəti və bunların Roma mədəniyyətinə təsiri (1933) • 1500 ilə 1900 arasında İran (1934) • Mən kiməm (1939) • Könülsüz olmaz (1941) • İran və inqilabı (1941) • İxtilalmı, inqilabmı? (1942) • Sərbəst Firqə Xatirələri (1949) • Atəşkəs və sürgün xatirələri (2010) • Şuşa, Peterburq və Paris xatirələri (2019) |  |
| Məqalələri | ||
| Naşiri, redaktoru olduğu qəzetlər | ||
| Qurucusu olduğu təşkilatlar | ||
| Haqqında yazılan kitablar | ||
| Ailəsi | ||
GND: 1153642883 · ISNI: 0000000022687051 · LCCN: n82270810 · SUDOC: 028790995 · VIAF: 27085687 · WorldCat VIAF: 27085687 |
- 1907-ci ildə doğulanlar
- 4 mayda vəfat edənlər
- 1979-cu ildə vəfat edənlər
- Feriköy məzarlığında dəfn olunanlar
- Əlifba sırasına görə vəzifəli şəxslər
- Bakıda doğulanlar
- İstanbulda vəfat edənlər
- Türkiyə azərbaycanlıları
- Ağaoğlular
- TBMM VII çağırış deputatları
- TBMM VIII çağırış deputatları
- TBMM IX çağırış deputatları
- Türkiyəyə köçən azərbaycanlılar