Fransa müstəmləkə imperiyası

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Birinci Fransa müstəmləkə imperiyası (yaşıl) və İkinci Fransa müstəmləkə imperiyası (tünd mavi)

Fransa müstəmləkə imperiyası — XIX və XX əsrdə Britaniya İmperiyasından sonra dünyanın ikinci böyük müstəmləkə imperiyasıdır. İmperiyanın ərazisi Fransa ilə bərabər birlikdə 1900-1939-cu illər arasında 13.500.000 km²-ə çatmışdı. Bu ölçü dünyadakı ümumi torpaq sahəsinin 10%-ni təşkil edir.[1] Birinci Fransız müstəmləkə imperiyası öz gücünün zirvəsində olarkən (1680), 10.000.000 km²-dən çox ərazini əhatə edirdi. Bu isə onun o dövrdə İspaniya imperiyasından sonra dünyanın ikinci ən böyük imperiyası olması demək idi. Birinci (əsasən Şimali Amerikada) və ikinci (əsasən Afrikada) Fransız müstəmləkə imperiyaları ilə birlikdə Fransa müstəmləkə imperiyasının ümumi sahəsi 24.000.000 km²-ə bərabər olmuşdur ki, bu da onun dünyada ikinci ən böyük (birinci Britaniya İmperiyası) imperiya olması demək idi. Bu böyüklük dünyadakı torpaqların sahəsinin 17.8%-inə bərabərdir.

Amerika

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Fransanın köhnə gerbi

Amerikadakı Fransız müstəmləkələrinin ən vacibi şübhəsiz olaraq Kanadadır. Kanadaya ilk ayaq basan Fransızlardan sonra Kanadaya İngilislər çıxmış və bu torpaqları ələ keçirmişdirlər.[2] Kanada 1756-1763-cü illəri əhatə etmiş olan Yeddiillik müharibədən sonra Fransadan İngiltərəyə keçmişdir. Ancaq regiona gətirilmiş fransızların dillərini unutmamalarına görə müasir Kanada iki dilli qalmışdır.[2]

Bundan başqa Karib dənizi sahillərində də müstəmləkələri vardır.

Haiti və Fransa Qvianası da Fransız müstəmləkəsidir.

Bu gün Fransaya hələ də aid olan Qvadelupa və Martinika vardır.

Afrika

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Fransızlar Afrikanın qərbi və cənubunu öz hakimiyyətləri altında birləşdirmişdilər. Əsas məqsədləri zənciləri bir-birindən ayrı salmaq idi. Bu yolla bir çox zənci qəbiləsi bir-biri ilə danışa bilməyəcək vəziyyətə gətirilmişdir. Həmçinin missionerlik fəaliyyəti ilə məşğul olaraq Xristianlıq dininin qəbul etdirilməsinə çalışmışdırlar. Hal-hazırda bir çox Qərbi Afrika ölkəsinin dili Fransızcadır.

Şərqi Afrikadakı yeganə müstəmləkə isə Cibutidir. Bu dövlətin rəsmi dillərindən biri Fransızca digəri isə ərəbcədir.

Məğrib regionundakı Əlcəzair, Mərakeş və Tunisdə hələ də fransız dili öz əhəmiyyətini saxlayır. Əlcəzairdə fransız dilində qəzetlər nəşr edilir.[1]

Hind okeanı

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Hind okeanında Madaqaskar adası da müstəmləkə olmuşdur. Bundan başqa Komor adaları adlanan adalar qrupu da müstəmləkə olmuşdur. Bu gün hələ də bir Komor adası Fransaya aiddir.

Orta şərq

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Birinci dünya müharibəsində Osmanlı imperiyasının süqut etməsindən sonra Orta Şərqdə Suriya və Livan müstəmləkə vəziyyətinə gətirilmişdir. Fransa daha sonra Qaziantep, Qəhrəmanmaraş, Şanlıurfa, Hatay, Adana (hətta Sevr müqaviləsiylə Tokat, Malatya, Sivas) kimi türk şəhərlərinə qədər irəliləməyi bacarmışdırlarsa da, sonradan Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi dövründə türklər tərəfindən geriyə çəkilməyə məcbur edilmişdirlər. Bir müddət Hatayı əlində saxlayan Fransa, onun müstəqil olmasına göz yummuşdur. Daha sonra Hatay Türkiyənin tərkibinə daxil edilərək Fransanın müstəmləkəsi olmaq təhlükəsindən xilas olmuşdur.

Suriya və Livan isə daha bir müddət Fransa müstəmləkəsi olmağa davam etmiş, lakin sonradan müstəqillik əldə etməyi bacarmışdırlar.[2]

Uzaq Şərq

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Uzaq Şərqdə yerləşən Fransız müstəmləkələri içərisinə isə Fransa Hind-Çini və Vyetnam daxildir.[2]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 "Western colonialism - The French". Encyclopedia Britannica (ingilis). 20 noyabr 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2021.
  2. ↑ 1 2 3 4 "The French Colonial Empire, 1500-1800 – Digital Collections for the Classroom" (ingilis). 18 yanvar 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 avqust 2021.

Əlavə ədəbiyyat siyahısı

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • Langley, Michael. "Bizerta to the Bight: The French in Africa". History Today. (Oct 1972), pp 733–739. covers 1798 to 1900.
  • Horne, Alistair. (1977). A Savage War of Peace: Algeria, 1954-1962. Viking Press.
  • Hutton, Patrick H. ed. Historical Dictionary of the Third French Republic, 1870–1940 (2 vol 1986).
  • McDougall, James. (2017). A History of Algeria. Cambridge University Press.
  • McDougall, James. (2006). History and the culture of nationalism in Algeria. Cambridge University Press.
  • Northcutt, Wayne, ed. Historical Dictionary of the French Fourth and Fifth Republics, 1946–1991 (1992).
  • Керов В. Л. Французская колонизация островов Индийского океана. XVII—XVIII вв. — М.: Наука (издательство), 1990. — ISBN 5-02-016922-6
  • Субботин В. А. Французская колониальная экспансия в конце XIX в.: экваториальная Африка и острова Индийского океана. — М.: Издательство восточной литературы, 1962.
  • Черкасов П. П. Судьба империи: очерк колониальной экспансии Франции в XVI—XX вв. — М.: Наука, 1983.
  • Черкасов П. П. Распад колониальной империи Франции: кризис французской колониальной политики в 1939—1985 гг. — М.: Наука, 1985.

Siyasətlər və koloniyalar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • Aldrich, Robert. Greater France: A History of French Overseas Expansion (1996)
  • Aldrich, Robert. The French Presence in the South Pacific, 1842–1940 (1989).
  • Anderson, Fred. Crucible of War: The Seven Years' War and the Fate of Empire in British North America, 1754–1766 (2001), covers New France in Canada
  • Baumgart, Winfried. Imperialism: The Idea and Reality of British and French Colonial Expansion, 1880–1914 (1982)
  • Betts, Raymond. Tricouleur: The French Overseas Empire (1978), 174pp
  • Betts, Raymond. Assimilation and Association in French Colonial Theory, 1890–1914 (2005) excerpt and text search
  • Burrows, Mathew. "'Mission civilisatrice': French Cultural Policy in the Middle East, 1860–1914". The Historical Journal. 29 (1). 1986: 109–135. doi:10.1017/S0018246X00018641..
  • Chafer, Tony. The End of Empire in French West Africa: France's Successful Decolonization?. Berg. 2002. ISBN 9781859735572.
  • Clayton, Anthony. The Wars of French Decolonization (1995)
  • Cogneau, Denis, et al. "Taxation in Africa from Colonial Times to Present Evidence from former French colonies 1900-2018." (2021): online
  • Conklin, Alice L. A Mission to Civilize: The Republican Idea of Empire in France and West Africa, 1895–1930 (1997)
  • Curtis, Sarah A. Civilizing habits: Women missionaries and the revival of French empire (Oxford UP, 2010); role of nuns
  • Evans, Martin. "From colonialism to post-colonialism: the French empire since Napoleon". in Martin S. Alexander, ed., French History since Napoleon (1999) pp: 391–415.
  • Gamble, Harry. Contesting French West Africa: Battles over Schools and the Colonial Order, 1900–1950 (U of Nebraska Press, 2017). 378 pp. online review
  • Jennings, Eric T. Imperial Heights: Dalat and the Making and Undoing of French Indochina (2010).
  • Kang, Mathilde. II The affirmation of the French presence in Asia // Francophonie and the Orient: French-Asian Transcultural Crossings (1840-1940). Martin Munro tərəfindən tərcümə olunub. Amsterdam University Press. 2018. doi:10.2307/j.ctv80cd6t. ISBN 9789048540273. JSTOR j.ctv80cd6t.
  • Lawrence, Adria. Imperial rule and the politics of nationalism: anti-colonial protest in the French empire (Cambridge UP, 2013).
  • Newbury, C. W.; Kanya-Forstner, A. S. "French Policy and the Origins of the Scramble for West Africa". The Journal of African History. 10 (2). 1969: 253–276. doi:10.1017/S0021853700009518. JSTOR 179514..
  • Klein, Martin A. Slavery and colonial rule in French West Africa (Cambridge University Press, 1998)
  • Manning, Patrick. Francophone Sub-Saharan Africa 1880-1995 (Cambridge UP, 1998).
  • Neres, Philip. French-speaking West Africa: From Colonial Status to Independence (1962)
  • Priestley, Herbert Ingram. France overseas: a study of modern imperialism (1938) 464pp.
  • Quinn, Frederick. The French Overseas Empire (2000)
  • Pakenham, Thomas. The Scramble for Africa, 1876–1912. New York: Random House. 1991. ISBN 978-0-394-51576-2..
  • Poddar, Prem, and Lars Jensen, eds., A historical companion to postcolonial literatures: Continental Europe and Its Empires (Edinburgh UP, 2008), excerpt also entire text online
  • Petringa, Maria. Brazza, A Life for Africa. Bloomington, IN: AuthorHouse. 2006. ISBN 978-1-4259-1198-0..
  • Priestley, Herbert Ingram. (1938) France overseas;: A study of modern imperialism 463pp; encyclopedic coverage as of late 1930s
  • Roberts, Stephen H. History of French Colonial Policy (1870-1925) (2 vol 1929) vol 1 online also vol 2 online; Comprehensive scholarly history
  • Schnerb, Robert. "Napoleon III and the Second French Empire." Journal of Modern History 8#3 (1936), pp. 338–55. online
  • Segalla, Spencer. The Moroccan Soul: French Education, Colonial Ethnology, and Muslim Resistance, 1912–1956. Lincoln: Nebraska UP. 2009. ISBN 978-0-8032-1778-2..
  • Strother, Christian. "Waging War on Mosquitoes: Scientific Research and the Formation of Mosquito Brigades in French West Africa, 1899–1920". Journal of the history of medicine and allied sciences (2016): jrw005.
  • Thomas, Martin. The French Empire Between the Wars: Imperialism, Politics and Society (2007) covers 1919–1939
  • Thompson, Virginia, and Richard Adloff. French West Africa (Stanford UP, 1958).
  • Wellington, Donald C. French East India companies: A historical account and record of trade (Hamilton Books, 2006)
  • Wesseling, H.L. and Arnold J. Pomerans. Divide and rule: The partition of Africa, 1880–1914 (Praeger, 1996.)
  • Wesseling, H.L. The European Colonial Empires: 1815–1919 (Routledge, 2015).
  • White, Owen, and James Patrick Daughton, eds. In God's Empire: French Missionaries in the Modern World (Oxford University Press, 2012). online
  • Winnacker, R. A. (1938). "Elections in Algeria and the French Colonies under the Third Republic." The American Political Science Review, 32(2), 261–277. https://doi.org/10.2307/1948669

Dekolonizasiya

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • Betts, Raymond F. Decolonization (2nd ed. 2004)
  • Betts, Raymond F. France and Decolonisation, 1900–1960 (1991)
  • Chafer, Tony. The end of empire in French West Africa: France's successful decolonization (Bloomsbury Publishing, 2002).
  • Chamberlain, Muriel E. ed. Longman Companion to European Decolonisation in the Twentieth Century (Routledge, 2014)
  • Clayton, Anthony. The wars of French decolonization (Routledge, 2014).
  • Cooper, Frederick. "French Africa, 1947–48: Reform, Violence, and Uncertainty in a Colonial Situation". Critical Inquiry (2014) 40#4 pp: 466–478. in JSTOR
  • Ikeda, Ryo. The Imperialism of French Decolonisation: French Policy and the Anglo-American Response in Tunisia and Morocco (Palgrave Macmillan, 2015)
  • Jansen, Jan C. & Jürgen Osterhammel. Decolonization: A Short History (princeton UP, 2017). online
  • Jones, Max, et al. "Decolonising imperial heroes: Britain and France". Journal of Imperial and Commonwealth History 42#5 (2014): 787–825.
  • Lawrence, Adria K. Imperial Rule and the Politics of Nationalism: Anti-Colonial Protest in the French Empire (Cambridge UP, 2013) online reviews
  • James McDougall (academic). "The Impossible Republic: The Reconquest of Algeria and the Decolonization of France, 1945–1962", The Journal of Modern History 89#4 (December 2017) pp 772–811 excerpt
  • Rothermund, Dietmar. Memories of Post-Imperial Nations: The Aftermath of Decolonization, 1945–2013 (2015) excerpt; Compares the impact on Great Britain, the Netherlands, Belgium, France, Portugal, Italy and Japan
  • Rothermund, Dietmar. The Routledge companion to decolonization (Routledge, 2006), comprehensive global coverage; 365pp
  • Shepard, Todd. The Invention of Decolonization: The Algerian War and the Remaking of France (2006)
  • Simpson, Alfred William Brian. Human Rights and the End of Empire: Britain and the Genesis of the European Convention (Oxford University Press, 2004).
  • Smith, Tony. "A comparative study of French and British decolonization". Comparative Studies in Society and History (1978) 20#1 pp: 70–102. online Arxivləşdirilib 14 iyun 2015 at the Wayback Machine
  • Smith, Tony. "The French Colonial Consensus and People's War, 1946–58." Journal of Contemporary History (1974): 217–247. in JSTOR
  • Thomas, Martin, Bob Moore, and Lawrence J. Butler. Crises of Empire: Decolonization and Europe's imperial states (Bloomsbury Publishing, 2015)
  • Von Albertini, Rudolf. Decolonization: the Administration and Future of the Colonies, 1919–1960 (Doubleday, 1971), scholarly analysis of French policies, pp 265–469..

Şəkillər və Fransaya təsiri

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • Andrew, Christopher M., and Alexander Sydney Kanya-Forstner. "France, Africa, and the First World War". Journal of African History 19.1 (1978): 11–23.
  • Andrew, C. M.; Kanya-Forstner, A. S. "French Business and the French Colonialists". Historical Journal. 19 (4). 1976: 981–1000. doi:10.1017/S0018246X00010803.. online
  • Andrew, C. M., and A. S. Kanya-Forstner. "The French 'Colonial Party': Its Composition, Aims and Influence, 1885–1914". Historical Journal 14#1 (1971): 99–128. online.
  • August, Thomas G. The Selling of the Empire: British and French Imperialist Propaganda, 1890–1940 (1985)
  • Chafer, Tony, and Amanda Sackur. Promoting the Colonial Idea: Propaganda and Visions of Empire in France (2002)
  • Confer, Vincent. "French Colonial Ideas before 1789". French Historical Studies. 3 (3). 1964: 338–359. doi:10.2307/285947. JSTOR 285947..
  • Conkin, Alice L. A Mission to Civilize: The Republican Idea of Empire in France and West Africa, 1895–1930 (1997) * Dobie, Madeleine. Trading Places: Colonization & Slavery in 18th-Century French Culture (2010)
  • Martin, Guy. "The Historical, Economic, and Political Bases of France's African Policy". The Journal of Modern African Studies. 23 (2). 1985: 189–208. doi:10.1017/S0022278X00000148..
  • Rosenblum, Mort. Mission to Civilize: The French Way (1986) online review
  • Rothermund, Dietmar. Memories of Post-Imperial Nations: The Aftermath of Decolonization, 1945–2013 (2015) excerpt; Compares the impact on Great Britain, the Netherlands, Belgium, France, Portugal, Italy and Japan.
  • Singer, Barnett, and John Langdon. Cultured Force: Makers and Defenders of the French Colonial Empire (2008)
  • Thomas, Martin, ed. The French Colonial Mind, Volume 1: Mental Maps of Empire and Colonial Encounters (France Overseas: Studies in Empire and D) (2012); The French Colonial Mind, Volume 2: Violence, Military Encounters, and Colonialism (2012).

Tarixşünaslıq və memuarlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • Bennington, Alice. "Writing Empire? The Reception of Post-Colonial Studies in France". Historical Journal (2016) 59#4: 1157–1186. abstract
  • Dubois, Laurent. "The French Atlantic", in Atlantic History: A Critical Appraisal, ed. by Jack P. Greene and Philip D. Morgan, (Oxford UP, 2009) pp. 137–61.
  • Dwyer, Philip. "Remembering and Forgetting in Contemporary France: Napoleon, Slavery, and the French History Wars", French Politics, Culture & Society (2008) 26#3 pp 110–122.
  • Emerson, Rupert. "Colonialism". Journal of Contemporary History. 4 (1). 1969: 3–16. doi:10.1177/002200946900400101..
  • Greer, Allan. "National, Transnational, and Hypernational Historiographies: New France Meets Early American History", Canadian Historical Review, (2010) 91#4 pp 695–724, in Project MUSE
  • Hodson, Christopher, and Brett Rushforth, "Absolutely Atlantic: Colonialism and the Early Modern French State in Recent Historiography", History Compass, (January 2010) 8#1 pp 101–117
  • Pernsteiner, Alexis (translator). (2017). The Colonial Legacy in France: Fracture, Rupture, and Apartheid (N. Bancel, P. Blanchard, & D. Thomas, Eds.). Indiana University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctt20060bg.
  • Lawrence, Adria K. Imperial Rule and the Politics of Nationalism: Anti-Colonial Protest in the French Empire (Cambridge UP, 2013) online reviews

Xarici keçidlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Vikianbarda Fransa müstəmləkə imperiyası ilə əlaqəli mediafayllar var.
Vikisitatda Fransa müstəmləkə imperiyası ilə əlaqədar sitatlar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Fransa_müstəmləkə_imperiyası&oldid=7874710"