Toğrul Nərimanbəyov

Toğrul Nərimanbəyov
Toğrul Nərimanbəyov
Doğum tarixi	7 avqust 1930[…]
Doğum yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ;
Vəfat tarixi	2 iyun 2013 (82 yaşında)
Vəfat yeri	15-ci Paris dairəsi[d], Fransa;
Dəfn yeri	Passi qəbiristanlığı[d];
Vətəndaşlığı	SSRİ; Azərbaycan; Fransa;
Fəaliyyəti	rəssam
Təhsili	Bakı şəhəri 6 nömrəli tam orta məktəb,; Vilnüs İncəsənət Akademiyası[d];
Janr	portret
Mükafatları	+
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Nərimanbəyov Toğrul Fərman oğlu (7 avqust 1930^[1]^[2]^[…], Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ^[1] – 2 iyun 2013^[3], 15-ci Paris dairəsi^[d], Fransa) — Azərbaycan rəssamı, SSRİ və Azərbaycan SSR Dövlət mükafatları laureatı, SSRİ-nin və Azərbaycanın xalq rəssamı, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü.^[4]

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Toğrul Nərimanbəyov 7 avqust 1930-cu ildə Bakı şəhərində doğulmuşdur. Əslən şuşalıdır. 1950-ci ildə Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Rəssamlıq Məktəbini, 1955-ci ildə isə Litvada Vilnüs Rəssamlıq İnstitutunu bitirmişdir. XX əsrin 50-ci illərindən etibarən yaradıcılığa başlamışdır. Yaradıcılığının ilk dövrünə aid əsərlərdən "Bayıl mənzərəsi", "Fırtınadan da güclü", "Səadət", "Sevinc", "Həyat naminə", "İşıqlı gələcək uğrunda" və başqalarını qeyd etmək olar.1955-ci ildə SSRİ Rəssamlar İttifaqına üzv qəbul edilib. Mənzərə, portret, monumental boyakarlıq, illüstrasiya və teatr rəssamlığı kimi müxtəlif sahələrdə yaratdığı əsərlər mövzu və janr rəngarəngliyi, estetik kamilliyi və özünəməxsus üslubu ilə səciyyələnmişdir. Fərdi üslubunu müəyyən edən başlıca xüsusiyyətlər dekorativ Azərbaycan incəsənətinə xas rəng harmoniyası və müasir dünya incəsənətinin yeni istiqamətləri ilə sıx bağlı olmuşdur. İnsanların daxili aləminin ən incə çalarlarınadək təsvirini verən portretləri bu janrda yaradılmış əsərlər içərisində öz orijinallığı, bədii forma kamilliyi və novatorluğu ilə seçilmişdir. Təzad və şərtiliyi, ənənəvilik və müasirlik kimi müxtəlif yanaşmaları öz əsərlərində harmonik şəkildə əks etdirmişdir. Ayrı-ayrı tamaşalara verdiyi bədii tərtibatlarla Azərbaycan teatr rəssamlığının dəyərli nümunələrini yaratmışdır. Monumental boyakarlıq və divar rəssamlığı janrında işlənmiş tabloları xəlqilik ruhu ilə seçilərək böyük estetik təsir qüvvəsinə malikdir. Rəssamın "Emalatxanada", "Kafedə", "Qız Qalası", "Talış dağlarında", "Yaylaqda", "Çoban ailəsi", "Məhsul bayramı", "Bağda çayxana", "Bakıda bazar" və s. əsərlərinin hər biri, haqqında geniş söz açılmağa layiq sənət nümunələridir. Belə tablolara rəğbətini gizlətməyən S. Bəhlulzadənin "Toğrulun əsərləri bərəkətli bir süfrəni xatırladır. Bu süfrədə hər cür nemət var. Özü də bu, doğma Azərbaycan torpağının nemətləridir! Toğrulun əsərlərindən torpağımızın ətri gəlir…" fikrini söyləməsi də həmin əsərlərin sənətkarlıqla yaradıldığını təsdiqləyir. T. Nərimanbəyov eyni zamanda gözəl səs tembrinə malik olub. O, Azərbaycanın və dünya vokal sənətinin şah əsərlərini ifa etməkdən yorulmurdu. Rəssam televiziya çıxışlarının birində etiraf etmişdi: "Muğamı çox sevirəm, lakin ifa edə bilmirəm, ifa olunarkən gözlərimdən yaş axır. T. Nərimanbəyov Abdulla Şaiq adına Dövlət Kukla Teatrının, Milli Məclisin binasının və keçmiş "Moskva" mehmanxanasının foyelərini bənzərsiz rəssam təxəyyülünün şahanə fantaziyası ilə qədim incəsənətimizdən gələn ənənələrə tapınmaqla, misilsiz sənət inciləri ilə bəzəyib. Portret, mənzərə, məişət və natürmort janrlarında çəkdiyi lövhələr müasir Azərbaycan rəssamlığının qiymətli əsərləri olaraq dünyanın mötəbər sərgi salonlarında, rəsm qalereyalarında və incəsənət muzeylərində uğurla nümayiş etdirilir, müxtəlif dövlətlərin muzeylərində və ayrı-ayrı şəxslərin kolleksiyalarında saxlanılır.

2 iyun 2013-cü ildə Parisdəki hospitallardan birində vəfat etmişdir^[5]. Parisin mərkəzində yerləşən Passi qəbiristanlığında^[6] dəfn olunmuşdur.

Əsərləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Göyçay bağları" (1965) — ölçüləri 150x150 sm olan əsər Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində saxlanılır;

Mükafatları[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Azərbaycan SSR əməkdar rəssamı" fəxri adı — 1964
"Azərbaycan SSR xalq rəssamı" fəxri adı — 7 iyul 1967
Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı — 1974^[7]
SSRİ Dövlət mükafatı — 1980
"Qırmızı əmək bayrağı" ordeni — 1980
"SSRİ xalq rəssamı" fəxri adı — 22 iyun 1989
"İstiqlal" ordeni — 5 avqust 2000^[8]
"Şərəf" ordeni — 9 avqust 2010^[9]

Filmoqrafiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Toğrul Nərimanbəyov (film, 1966) — (qısametrajlı sənədli televiziya filmi)
Qobustan (film, 1967)
Əllər və rənglər (film, 1974)
Dədə Qorqud (film, 1975) — şəkillərin müəllifi (tammetrajlı bədii film)
Dantenin yubileyi (film, 1978) — aktyor (tammetrajlı bədii film)
Rənglərin melodiyası (film, 1981)
Salam, Zeynəb! (film, 1982) — (qısametrajlı sənədli-bədii televiziya film-konserti)
Yeddi gözəl (film, 1982) — geyim rəssamı (tammetrajlı film-balet)
Toğrul (film, 2011)

Şəkillər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Toğrul Nərimanbəyov - Göyçay bağlarında, 1965, Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi
Toğrul Nərimanbəyov - İçərişəhər xatirələri, 2009, Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi
Toğrul Nərimanbəyov - Bakı yağışdan sonra, 2000, Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi
Toğrul Nərimanbəyov - Raketka və tülpanlar, 1977, Şəki Rəsm Qalereyası
Toğrul Nərimanbəyov - Gecə küçə, 1961, Yarat Müasir Sənət Mərkəzi

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

↑ ¹ ² ³ ⁴ Нариманбеков Тогрул Фарман оглы // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
↑ ¹ ² Togrul Narimanbekov // Artists of the World Online, Allgemeines Künstlerlexikon Online, AKL Online (alm.). / Hrsg.: A. Beyer, B. Savoy B: K. G. Saur Verlag, Verlag Walter de Gruyter, 2009. doi:10.1515/AKL
↑ ¹ ² https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan/2013/06/130608_narimanbekov_died.
↑ "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdlərinin verilməsi haqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 iyun 2009-cu il tarixli, 345 nömrəli Sərəncamı ^{[ölü keçid]} (az.)
↑ "Toğrul Nərimanbəyovun nəşini vətəninə gətirməyə qoymurlar — Qalmaqal". 2021-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-06-08.
↑ "Əbülfəs Qarayev Toğrul Nərimanbəyovun məzarını ziyarət etdi". 2013-07-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-20.
↑ Ədəbiyyat, incəsənət və arxitektura sahəsində 1974-cü il Azərbaycan SSR Dövlət mükafatlarının verilməsi haqqında Azərbaycan KP MK-nın və Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 1974-cü il tarixli Qərarı Arxivləşdirilib 2020-01-16 at the Wayback Machine — anl.az saytı
↑ ""T. F. Nərimanbəyovun "İstiqlal" ordeni ilə təltif edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 5 avqust 2000-ci il tarixli, 381 nömrəli Sərəncamı". 2022-08-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-31.
↑ ""T.F. Nərimanbəyovun "Şərəf" ordeni ilə təltif edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 9 avqust 2010-cu il tarixli, 1055 nömrəli Sərəncamı". 2020-06-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-31.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

[_847ce1d0b399df03-1] ¹ ² ³ ⁴ Нариманбеков Тогрул Фарман оглы // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.

[_2952dacc6e3d0cfb-2] ¹ ² Togrul Narimanbekov // Artists of the World Online, Allgemeines Künstlerlexikon Online, AKL Online (alm.). / Hrsg.: A. Beyer, B. Savoy B: K. G. Saur Verlag, Verlag Walter de Gruyter, 2009. doi:10.1515/AKL

[_b4dc5e290d98193b-3] ¹ ² https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan/2013/06/130608_narimanbekov_died.

[4] "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdlərinin verilməsi haqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 iyun 2009-cu il tarixli, 345 nömrəli Sərəncamı ^{[ölü keçid]} (az.)

[5] "Toğrul Nərimanbəyovun nəşini vətəninə gətirməyə qoymurlar — Qalmaqal". 2021-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-06-08.

[6] "Əbülfəs Qarayev Toğrul Nərimanbəyovun məzarını ziyarət etdi". 2013-07-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-20.

[dm1974-7] Ədəbiyyat, incəsənət və arxitektura sahəsində 1974-cü il Azərbaycan SSR Dövlət mükafatlarının verilməsi haqqında Azərbaycan KP MK-nın və Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 1974-cü il tarixli Qərarı Arxivləşdirilib 2020-01-16 at the Wayback Machine — anl.az saytı

[8] ""T. F. Nərimanbəyovun "İstiqlal" ordeni ilə təltif edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 5 avqust 2000-ci il tarixli, 381 nömrəli Sərəncamı". 2022-08-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-31.

[9] ""T.F. Nərimanbəyovun "Şərəf" ordeni ilə təltif edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 9 avqust 2010-cu il tarixli, 1055 nömrəli Sərəncamı". 2020-06-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-31.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Toğrul Nərimanbəyov
Əsərləri	Qardaşın portreti (1953) • Dağ otlaqlarından eniş (1954) • Baltik dənizinin balıqçıları (1955) • Narın natürmortu (1957) • Xəzər üzərində şəfəq (1957) • İşıqlı gələcək üçün (1959) • Narlar (1959) • Rəssam Səttar Bəhlulzadənin portreti (1959) • Narlar və armudlar (1961) • Xoşbəxtlik (rəsm əsəri) (1961) • Siqaret çəkən Səttar (1961) • Polşalı qızın portreti (1961) • Rəssamın portreti (1962) • Sevinc (1963) • Qoca çinar (1964) • Həyat naminə (1965) • Göyçay bağlarında (1965) • Bəstəkar Arif Məlikov (1965) • Sədaqət (1965) • Bakı (rəsm əsəri) (1965) • Buzovna kəndində bayram (1965) • Ana (1966) • Qız qalası (1966) • Muğam (1966) • Rəssam Cahid Camal (1966) • Yaylaqda (1966) • Fransız balerina İvet Şovire (1966) • Çobanın ailəsi (1967) • Rəssam Elbəy Rzaquliyevin ailəsi (1967) • Toma (1968) • Məhsuldarlıq (1970) • Mahnı (1970) • Dehlidə gəzinti (1971) • Mədrəsə yaxınlığında okean (1971) • Yelpiklərlə oğlan (1971) • Şöhrət (1971) • Bayramqabağı (1971) • Yapon qızın portreti (1971) • Arzular ağacı (1972) • İliç körfəzi (1972) • Sevimli şəhər (1972) • Şantiniketonda yarmarka (1972) • Ağacın altında qadın (1972) • Hindistanda yarmarka (1972) • Ata oğlu ilə (1974) • Avtoportret (1974) • Məhsul bayramı (1975) • Günay (rəsm əsəri) (1975) • Payız bazarı (1976) • Çayxanada səhər (1977) • Xalq müğənnisi Yavər xanım (1977) • Aşiq olmuş aşıq (1977) • Tamilla (1977) • Talış dağlarında (1978) • Milli güləş. Pəhləvanlar (1979) • Havana (1979) • Diqna (1979) • Bakı avtoportreti (1979) • Qədim Səmərqənddə dəfn (1981) • Səmərqənd xatirələri (1981) • Ana və uşaq (1981) • Ananın portreti (1981) • Səhər (rəsm əsəri) (1982) • Xalq teatrı (1982) • Bayram (1982) • Sevil (1995)
Filmoqrafiya	Toğrul Nərimanbəyov (film, 1966) • Qobustan (film, 1967) • Əllər və rənglər (film, 1974) • Dədə Qorqud (film, 1975) • Dantenin yubileyi (film, 1978) • Rənglərin melodiyası (film, 1981) • Salam, Zeynəb! (film, 1982) • Yeddi gözəl (film, 1982) • Toğrul (film, 2011)
Ailəsi	Nərimanbəylilər • Əmir bəy Nərimanbəyov (babası) • Fərman bəy Nərimanbəyli (atası) • Vidadi Nərimanbəyov (qardaşı) • Elmira Hüseynova (I həyat yoldaşı) • Əsmər Nərimanbəyova (qızı) • Fransua Nərimanbəyov (oğlu)