Əbu Səid Bahadur xan

Əbu Səid Bahadur xan
monq. ᠪᠤᠰᠠᠢ᠌ᠳ ᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ ᠬᠠᠨ
Əbu Səid xanın Ankarada tapılmış sikkəsi
Xan (Elxanilər dövləti)
1316 – 1335
Əvvəlki	Sultan Məhəmməd Xudabəndə Olcaytu xan
Sonrakı	Sultan Arpa xan
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	2 iyun 1305
Doğum yeri	Ucan
Vəfat tarixi	30 noyabr 1335 (30 yaşında)
Vəfat yeri	Qarabağ
Vəfat səbəbi	taun
Dəfn yeri	Sultaniyə
Fəaliyyəti	siyasətçi
Atası	Məhəmməd Olcaytu
Anası	Hacı xatun
Həyat yoldaşı	Bağdad xatun
Ailəsi	Çingizlilər, Elxanlılar sülaləsi
Dini	Sünni İslam
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Sultan Əbu Səid Bahadur xan (2.6.1305 - 1.12.1335) — Elxanilər dövlətinin 9-cu hökmdarı (1316-1335).

Həyatı

2 iyun 1305-ci ildə Ucanda Məhəmməd Olcaytu və Hacı xatunun övladı olaraq doğulmuşdur. Qardaşı Sultanşahın vaxtsız ölümü onu vəliəhd halına gətirdi. 1315-ci ildə əmir Sevincin qəyyumluğu altında Xorasan və Mazandaran valiliyinə təyin olundu.

Hakimiyyəti

Sultan Əbu Səid Bahadur xan 12 yaşında taxta çıxdı lakin taxta çıxma mərasimi bir az gecikdi. Çünki ölkədə bütün hakimiyyət Sulduz elindən olan Əmir Çobanın əlində idi və əmir Sevinc bu halı bəyənmirdi. Əbu Səid xan taxta çıxandan sonra Xorasana vali olaraq əmir Yasaulu göndərdi. Lakin Yasaul 1317-ci ilin martında Olcaytunun vali təyin etdiyi cığataylı Yasavur tərəfindən öldürüldü. Əmir Hüseyn Cəlayir başçılığında göndərilən orduya məğlub olan Yasavur sonrakı il öldürüldü.

1319-cu ildə Qızıl Orda xanı Məhəmməd Özbək Azərbaycana yürüşə başladı. 1319-cu ildə Əmir Çobanın sərkərdələrindən biri olan əmir Qorumşi üsyana başladı lakin üsyan qəddarlıqla yatırıldı və üsyançılar edam olundular. Bu hadisə Əbu Səidə Bahadur ləqəbinin verilməsinə səbəb oldu.

Çobanilərlə münasibətlər

Bundan sonra xanın bacısı Satıbəy xatun Əmir Çobanla evləndirildi və Əmir Çoban ölkənin ən nüfuzlu əmirlərindən birinə çevrildi. 1318-ci ilin iyulunda Əmir Çobanla intriqaların nəticəsində vəzir Fəzlullah Rəşidəddini Olcaytunun zəhərlənməsi məsələsində günahkar bilib edam etdirmişdi. Bundan sonra vəzirliyə Tacəddin Əlişah gətirildi. Əmir Çoban, hakimiyyətini genişləndirmək üçün oğullarını ölkənin fərqli bölgələrinə vali kimi göndərdi:

• Əmir Teymurtaş - Rum (Kiçik Asiya) valisi
• Şeyx Mahmud - Gürcüstan valisi
• Əmir Həsən - Xorasan valisi
• Dəməşq Xoca - Azərbaycan və İki İraqın valisi

1321-ci ildə Əmir Teymurtaş üsyan etsə də Əmir Çoban onun bağışlanmasına nail olmuşdu.

Bahadur xan, Əmir Çobanın qızı, Tacəddin Həsən noyonun arvadı Bağdad xatuna aşiq oldu və onu ərindən boşatdırıb özü evləndi. Əmir Çoban və övladları dövlət xəzinəsini istədikləri kimi xərcləyirdilər. Əmir Çoban Bahadur xanın Bağdad xatunla evlənməsindən narazı idi. Bu səbəbdən Bahadur xanla Əmir Çobanın münasibətləri pisləşmişdi. 1326-cı ildə Cığatay xanlığına qarşı səfərdə Əmir Çoban Dəməşq Xoca Sulduzdan başqa bütün oğullarını özü ilə apardı. Bahadur xan bu fürsətdən yararlandı. 24 avqust 1327-ci ildə Bahadur xan Sultan Məhəmməd Xudabəndə Olcaytu xanın arvadlarından biri ilə münasibətlərini bəhanə gətirərək Dəməşq Xocanı edam etdirdi öldürtdü. Daha sonra isə Əmir Çobana qarşı mübarizəyə başladı - bütün nəslinin ölümü barədə fərman verdi. Ordusu tərəfindən tərk edilən Əmir Çoban Herat əyalətinə qaçdı. Bahadur xan Herat əmirinə əmr yollayaraq Əmir Çobanı öldürtdürdü. Əmir Çobanın oğullarından Əmir Teymurtaş Sulduz Məmlüklərə sığındı. Ancaq, Bahadur xanın sifarişi ilə o da Məmlük sultanı Sultan əl-Nasir Məhəmməd tərəfindən öldürüldü.

Təkbaşına hakimiyyəti

Çobaniləri və onların tərəfdarlarını ölkədən qovmağı bacarmış Əbu Səid vəzirliyə Qiyasəddin Məhəmmədi gətirdi. Tacəddin Həsən noyana əmir-i ulus titulu verildi. 1331-ci ildə isə Rum valiliyinə təyin olundu. 29 iyul 1329-cu ildə Xorasan valisi Narin Tağainin üsyanını yatıran Əbu Səid təkbaşına hakimiyyət sürməyə başladı. 1320

Ölümü

1335-ci ildə Sultan Əbu Səid Bahadur xan öz varisini seçmədən, 30 yaşında Qarabağda öldü və Sultaniyyədə basdırıldı. Tulu xanın ailəsindən Arpa xan hakimiyyəti ələ keçirdi. Dilşad xatun Bağdad xatunu Bahadur xanın ölümündə ittiham edərək onu edam etdirdi. Bahadur xanın öldüyü illərdə Hülakülər dövləti, ölkənin böyük ailələrindən olan Çobanilərlə, Cəlairilərlə və dini-siyasi təriqət olan Sərbədarilərlə mübarizədə zəiflədi. Nəticədə ölkə bir neçə yerə bölündü. Dövlətin ərazisində Monqolların, Türklərin və farsların idarə etdiyi müstəqil dövlətlər yarandı.

Şəxsiyyəti

Əbu Səid Bahadur xan musiqi və ədəbiyyatla məşğul olurdu. Elxani hökmdarları arasında şeir yazmış yeganə şəxsdir. Sünni idi. 1 may 1318-ci ildə Sultaniyyə arxiyepiskopluğunun və onun tərkibində Naxçıvan yepiskopluğunun qurulmasını təsdiqləmişdir. Oğlu olmamış, ölümündən sonra Dilşad xatundan bir qızı olmuşdur.

Qaynaqlar

• Atwood, Christopher P. (2004). The Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire. Facts on File, Inc. ISBN 0-8160-4671-9.  (ing.)
• Roux, Jean-Paul (1993), Histoire de l'Empire Mongol, Paris:Fayard, ISBN 2-213-03164-9  (fr.)

Xarici keçidlər

SƏLƏF Sultan Məhəmməd Xudabəndə Olcaytu xan

Sultan Əbu Səid Bahadur xan Elxanilər

XƏLƏF Sultan Arpa xan