Sosial dövlət

Sosial dövlət — vətəndaşların rifahını başlıca vəzifə qəbul edən dövlət anlayışı olub, onların iqtisadi və sosial əmin-amanlıqlarının qorunması və irəli çəkilməsində dövlətin əsas rol oynamasını təklif edir. Bu sistem sosial ədalət təmin olunmuş, maddi sərvətlər, nemətlər, istehsal resursları qanun daxilində hamıya əlçatan olan və hər bir vətəndaşın layiqli həyat şəraiti əldə etməsinə təminat verən hüquqi, demokratik, müasir ictimai-siyasi quruluşdur. Sosial dövlət anlayışı ilk dəfə 1850-ci ildə alman alimi Lorens fon Şteyn tərəfindən işlədilmişdir.

Ümumilikdə bir sosial dövlətin iki növ siyasi və sosial yanaşması ola bilər:

• Bu modelə görə dövlət vətəndaşların firavan həyat şəraitinin yaradılmasında əsas məsuliyyət daşıyan qurumdur. Bu modeldə dövlətin vəzifəsi daha geniş əhatəli olur, çünki bir vətəndaşın rifahının hər bir yönü üçün məsuliyyət dövlətin üzərinə düşür və bu məsuliyyət heç bir fərq qoyulmadan ölkənin bütün vətəndaşları üçün ümumilik daşıyır.
• İkinci növ yanaşmada isə bir sosial dövlət vətəndaşlarının həyat səviyyələrinin əvvəlcədən müəyyən olunmuş minimum standartların altına enməməsi üçün bir "sosial təhlükəsizliyi təmin etmə şəbəkəsi" yaradılması nəzərdə tutulur.

"Sosial dövlət" və "sosial cəmiyyət" ingiliscə müəyyən ölkələrdə (xüsusilə ABŞ) bəzi anlayış qarışıqlıqlarına səbəb olmuş və bu məsələ önəmli mübahisə mövzusu olmuş və olmaqdadır. ABŞ-də və bəzi digər ölkələrdə minimum rifah səviyyəsi mərkəzləşdirilmiş dövlət tərəfindən sığortalanıb birbaşa vahid mərkəzdən qorunmamaqdadır. Lakin hər bir vətəndaşın bu rifah səviyyəsinə çata bilməsi üçün dövlətə bağlı olmayan könüllü sosial qruplar, həm sosial məqsədli özəl qeyri-kommersiya təşkilatları, həm maksimum qazanc hədəfli özəl şirkətlər və az da olsa mərkəzi hökumət orqanları tərəfindən dəstəklənən sosial təşkilatlar bu məsələdə yardımlar göstərməkdədirlər. Bu anlayışa əks olan digər bir "sosial dövlət" anlayışı da mövcuddur. Burada "sosial dövlət" ictimai sektordan dolaylı yollarla subvensiya verilməli şəxslərə fond yardımıdır və həmin fondların əsas qaynağı bərabər, balanslı bölüşdürmə prinsiplərinə uyğun vergiləri verən özəl sektordur.

Məsələn, təhsil ödənişsizdir, xəstələri müalicə etmək dövlətin vəzifəsidir. Dövlət tərəfindən işsizlərə və ya az gəlirli şəxs və ya ailələrə gəlir subvensiyası verilə bilər. Buna uyğun olaraq dövlət öz evini ala bilməyəcək və ya özəl kirayə ev bazarındakı yüksək kirayə haqqını verə bilməyəcək qədər kasıb olanlara, ya subvensiya şəklində ev kirayəsi verə bilər, ya da ucuz xərc hesabına başa gələn evlər inşa etdirib, onları müəyyən qiymətlə kirayəlik verə bilər. Bunu etmək üçün yüksək vergilər təyin edilməsi zəruri ola bilər. Əgər vergi sistemi proqressivdirsə, adətən varlı insanlar daha çox vergi verənlər olurlar. Proqressiv vergi sistemində səviyyələr dəyişkən olur, səbəbi isə, gəliri az olanların bu vergini daha rahatlıqla verə bilməsini təmin etməkdir. Məsələn, Böyük Britaniyada yoxsul insanlar daha varlılara görə aylıq gəlirlərinin daha az hissəsini vergi olaraq verirlər.

Həmçinin bax

• Folkhemmet
• İsveç modeli

Xarici keçidlər

• An introduction to social policy Arxivləşdirilib 2005-05-12 at the Wayback Machine
• Social Security Programs Throughout the World
• García Calvo's Analysis of Welfare Society
• Shavell's criticism of social justice programmes
• Principles of Fairness versus Human Welfare: On the Evaluation of Legal Policy.
• Journal containing free daily information on welfare policies at local, national and EU level Arxivləşdirilib 2010-06-04 at the Wayback Machine
• Western nations with social safety net happier. Benjamin Radcliff, 25 September 2013.
• "Widefare: Asia's Emerging Welfare States Spread Themselves Thinly" The Economist: Asia, 6 July 2013
• Lee Hyo-sik. "Korea Next to Last in Social Welfare Spending". The Korea Times, 12 February 2010. South Korea now spends less, but article points out that its rate of spending growth reached an annual average of 10.8 percent from 2004 through 2008, twice the OECD average, and predicts this rate of increase will continue its upward curve as the government has to spend more to care for the elderly and encourage people to have babies.
• How a Democrat Killed Welfare. Historian Premilla Nadasen for Jacobin. Winter 2016.

Məlumat və statistikalar

• OECD – Health Policy and Data: Health Division Website
• OECD – Social Expenditure database (SOCX) Website
• The impact of benefit and tax uprating on incomes and poverty
• Contains detailed information on the welfare systems in the former Yugoslav republics

Ədəbiyyat

• Arts, Wil and Gelissen John; "Three Worlds of Welfare Capitalism or More? A State-of-the-art report" Journal of European Social Policy:2: 2 (2002):137–58.
• Bartholomew, James (2015). The Welfare of Nations. Biteback. p. 448. ISBN 978–1849548304.
• Francis G. Castles; et al. (2010). The Oxford Handbook of the Welfare State. Oxford Handbooks Online. p. 67.
• Esping-Andersen, Gosta; Politics against markets, Princeton, NJ: Princeton University Press (1985).
• Esping-Andersen, Gosta; "The Three Worlds of Welfare Capitalism", Princeton NJ: Princeton University Press (1990).
• Ferragina, E. et al. (2015). The Four Worlds of ‘Welfare Reality’ – Social Risks and Outcomes in Europe. Social Policy and Society, 14 (2), 287–307.
• Ferragina, Emanuele and Martin Seeleib-Kaiser, "Welfare Regime Debate: Past, Present, Futures?" Policy & Politics: 39 (2011): 4: 583–611.
• Kenworthy, Lane. Social Democratic America. Oxford University Press (2014). ISBN 0199322511
• Korpi, Walter; "The Democratic Class Struggle"; London: Routledge (1983).
• Koehler, Gabriele and Deepta Chopra; "Development and Welfare Policy in South Asia"; London: Routledge (2014).
• Kuhnle, Stein. "The Scandinavian Welfare State in the 1990s: Challenged but Viable." West European Politics (2000) 23#2 pp. 209–28
• Kuhnle, Stein. Survival of the European Welfare State 2000 Routledge ISBN 0–415-21291-X
• Rothstein, Bo. Just institutions matter: the moral and political logic of the universal welfare state (Cambridge University Press, 1998)
• Radcliff, Benjamin (2013) The Political Economy of Human Happiness (New York: Cambridge University Press).
• Rachel Reeves, Rachel, and Martin McIvor. "Clement Attlee and the foundations of the British welfare state." Renewal: a Journal of Labour Politics 22#3/4 (2014): 42+. online
• Van Kersbergen, K. "Social Capitalism"; London: Routledge (1995).
• Vrooman, J. C. "Regimes and Cultures of Social Security: Comparing Institutional Models through Nonlinear PCA"; International Journal of Comparative Sociology:, 53: 5–6 (2012): 444–77.