Vikipediya:Bilirsinizmi bölməsi/oktyabr, 2011-ci il

26 sentyabr - 2 oktyabr 2011-ci il

Massaçusets Texnologiya İnstitutunun binası

• Kompyuterlər üçün ən çətin sahə süni intellekt sahəsidir. Məsələn, oyunlar, mətnlərin tam tərcüməsi, ekspert sistemi.
• ABŞ Massaçusets Texnologiya İnstitutu heç zaman fəxri elmi dərəcələr vermir.
• Qədim Romada pul simvolları eyni zamanda yazıda da istifadə edilirdi.
• Metal pullar müxtəlif ölkələrdə nəinki yumru, hətta dördkünc, çoxkünclü və ixtiyari formada olur.
• SSRİ-də faktiki dövlət başçısı tutduğu posta görə deyil, siyasi nüfuza görə olurdu.
• Böyük Vətən Muharibəsi illərində SSRİ-nin 83 generalı Almaniya tərəfinə əsir düşüb.
• 2012-ci il London Olimpiadasında yarışların bir hissəsi Qrinviç sarayının qarşındakı çəmənlikdə keçiriləcək.
• Hollandiyanın iki dövlət katibi hökumətin iclasında iştirak edə bilməzlər.
• 2007-ci ilin iyulundan dünyanın ən hündür binası Dubay Qülləsi oldu.
• Motsart öz atasının düşməni ilə dostluq edirdi .
• Sovet İttifaqı Generalassimusu rütbəsi SSRİ Silahlı Qüvvələrində 26 iyun 1945-ci ildə təsis edilr, 27 iyunda İosif Stalinə verilir. Rütbənin 1993-ci ilədək mövcud olmasına baxmayaraq o başqa heş kəsə verilmir.
• 10 yanvar 1863-cü ildə açılan London metrosu (3,6 км) dünyanın ən qədim metrosu sayılır. İnşasını «Metropolitan Railways» (ing. «Paytaxt dəmiryolu») şirkəti həyata keçirib. Şirkətin adı ilə də bütün dillərdə işlənən «metropoliten», "metro" sözləri yaranıb.

3 oktyabr - 5 oktyabr 2011-ci il

1958-ci il istehsalı olan Ferrari 250 Testa Rossa modeli

• Simpsonlar yaradıcılarının Homer Simpson üçün yaratdığı D'oh sözü o gədər populyar olub ki, onu Oksford lüğətinə də daxil ediblər.
• Castin Biber adlı kanadalı bir oğlan Youtube-a musiqi videoları yükləyərək populyarlıq qazanıb.
• Karl Qotfrid adlı protestant keşişin Karl Vitte adlı 16 yaşlı oğlu tarixdə dünyanın ən cavan elmlər doktoru kimi Ginnesin rekordlar Kitabına düşüb.
• Yol göstərən işıq adlı ən uzunömürlü teleserialın çəkilişi ərzində (57 il) 15 762 seriya çəkilib.
• Çarli Çaplin San Fransisko teatrında kasıba (kasıb - onun ən populyar obrazı idi) oxşayan adamların müsabiqəsində inkoqnito iştrak edəndə finala keçə bilməyib.
• Pinqvinlər 530 metr dərinliyə, 27 kilometr məsafəyə üzə və sudan 1,80 metr hündürlükdə olan sahilə tullana bilirlər.
• Playboy-da çəkilən birinci müsəlman Sıla Şahin müsahibələrdən birndə bildirmişdi ki, özünü Çe Gevara kimi qoruyur, lakin o birində etiraf edib ki, Janna d'Ark kimi olmaq istəmir.
• Ferrari TR markalı minik avtomobili 2011-ci ilin avqustunda 16,4 milyon dollara satılıb. Bu avtomobil satışı tarixində ən baha qiymətdir.

6-9 oktyabr 2011-ci il

Oskar mükafatı statuetkası

• Oskar mükafatına 1971-ci ildə təqdim edilən filmin original adında 62 hərf olub (azərbaycan dilində 67 hərf). Filmin adı "Harri Kellerman kimdir və nəyə görə o mənim haqqımda belə dəhşətli sözlər deyir ?" idi.
• 89 kilometr uzunluğundakı Baykalətrafı dəmir yolunda 38 tunel, 18 qalereya, 268 dayaq, və 248 körpü vardır.
• Yeddi rus çar həyat yoldaşı və bir Moskva knyaginyası gəlin seçimi-rus gözəllik yarışması nəticəsində seçilib.
• 1533 — cü ildə Almaniyanın Vittenburq ərazısındı bir kəndin sakinləri görücü Mixael Ştifelin dünyanın sonu barədə iddasından sonra özlərinin bütün əmlaklarını satmışlar.
• Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı alan ən yaşlı yazıçı Doris Lessinqdir. O, 2007-ci ildə, 87 yaşında bu mükafata layiq görülüb. 1919-cu ildə anadan olan Lessinq həm də 2008-ci ildə Aleksandr Soljenitsının ölümündən sonra hazırda bu mükafatı almış və həyatda olan yazıçıların ən yaşlısıdır.
• Dəniz ulduzlarının beyni yoxdur.
• Dünyada ən populyar ad –Annadır, bu adı 100 milyona yaxın insan daşıyır.
• Yazıçı Xristian Anderson bir sözü belə düzgün yaza bilmirdi.

10-12 oktyabr 2011-ci il

"Moskviç-408"

• ABŞ-ın Ohayo ştatının, Klivlend şəhərində ovçuluq sənədi olmayanların siçan tutması qadağandır.
• Yer kürəsində ən sürətli külək 1999-cu ildə Oklahoma ştatında əsib. Onun sürəti saatda 509 kilometr olub.
• Bayquşlar mavi rəngi görə bilən yeganə quşdur.
• Kərgədanlar insandan daha sürətli qaçır.
• Pişiklər ultrasəsləri eşidirlər.
• Qütb ayıları solaxaydır.
• Dağ qazları 10 kilometr hündürlükdə uça bilən az sayda quşlardandır.
• "Москвич - 408" SSRİ avtomobil markası raritet avtomobil sayılır.

13-16 oktyabr 2011-ci il

Coca-Cola şirkətinin ticarət markası

• Dünyada ən çox Coca-Cola işkisini İslandiya əhalisi içir.
• Praqa X əsrdə çex dövlətinin paytaxtı olur.
• İstanbul şəhəri tarixdə Vizantiya, Yeni Roma, Konstantinopol, Tsarqrad kimi də tanınır.
• Bəzi bitkilər ömürlərində yalnız bir dəfə, bəziləri isə mütəmadi olaraq çoxalmaqda davam edirlər.
• Müşahidələrə görə dünya əhalisinin 90 % faizi diş xəstəliklərindən əziyyət çəkir.
• 1932-1968-ci illərdə Portuqaliyanın Baş Naziri olmuş Antoniu di Salazar evli olmayıb və onun şəxsi həyatı haqqında çox az məlumat vardır.
• Alimlər belə hesab edirlər ki, dillər təxminən 5 — 10 min il əvvəl vahid dildən ayrı-ayrı dil ailələrinə ayrılmışlar.
• Paraşütlər insanların rahat enməsi üçün ixtira edilmişdi.
• Rusiyanın ən uzun - Botov mağarasının 60 kilometr uzunluğu vardır. O İrkutsk vilayətində, Lena çayının hövzəsində yerləşir.

17-19 oktyabr 2011-ci il

Azərbaycan Demokratik Respublikasının yaradıcıları

• Şərqdə ilk parlamentli respublika quruluşlu dövlət Azərbaycan Demokratik Respublikasıdır (1918-ci il 28 may).
• Üzeyir Hacıbəyovun 1908-ci il yanvarın 12-də (indiki təqvimlə yanvarın 25-də) Bakıda Hacı Zeynalabdin Tağıyevin teatrında göstərilən "Leyli və Məcnun" operası ilə həm Azərbaycanda, həm də bütün müsəlman Şərqində opera sənətinin əsası qoyulmuşdur.
• Azərbaycan ərazisində məlum olan ən qədim dövlət Manna dövlətidir (e.ə.IX əsr)
• Yəhudiliyi rəsmi din olaraq qəbul edən ilk türk dovləti Xəzər dövlətidir.
• Oğuz türk dastanı Kitabi Dədə Qorqud Azərbaycan xalq ədəbiyyatının ən qədim yazılı abidəsidir.
• Dünyada mexaniki qazma usulu ilə ilk neft quyusu 1846-cı ildə Bakı yaxınlığındakı Bibiheybət qəsəbəsində qazılmışdır.
• Azərbaycanda və dünyada ilk neft tankeri-Zoroastr (Zərdüşt) “Nobel qardaşları”şirkətinin sifarişi ilə 1878-ci ildə hazırlanmışdır.
• Şəfiqə Axundova 1972-ci ildə “Gəlin qayası” operasını yazmaqla Şərqdə ilk opera yazan qadın olmuşdur.

20-23 oktyabr 2011-ci il

Qarabağda Pənah xanın dövründə 1787-ci ildə kəsilmiş gümüş pul.

• Azərbaycan neftinin tarixi kökləri çox qədim dövrlərə gedib çıxır. Ərəb tarixçiləri, coğrafiyaşünasları və səyyahlarından Əhməd Əl-Bəlaruri (IX əsr) Abşerondakı iqtisadi həyatın qədimdən neftlə bağlı olduğunu göstərmiş, Əbu-İshaq İstəxri (XI-X əsrlər), Əbu-d-Həsən Əli Məsudi (X əsr) Bakının neftli torpağı, Abşeronun "ağ" və "qara" nefti haqqında məlumat vermişlər.
• Newsweek jurnalının versiyasına görə Azərbaycan "dünyanın ən yaxşı ölkələri" siyahısında 69-cu yeri tutur.
• Azərbaycan Respublikasının himni, gerbi və bayrağı 1918-1920- ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Demokratik Respublikasının himni, gerbi və bayrağıdır.
• Azərbaycanın dəniz səviyyəsindən ən ucqar nöqtəsi Bazardüzü (4466 m.), ən aşağı nöqtəsi isə Neftçala rayonu ərazisindədir (-28 m.). Orta yüksəklik 657 metrdir.
• Bakı şəhərinin ərazısı 2430 км²-dir.
• Azərbaycan dilinə ən yaxın dillər qaşqay və türkman dilləridir.
• ХХ əsr ərzində azərbaycan dilinin əlifbası 4 dəfə dəyişilib: 1929-cu ildə ərəb qrafikalı əlifba latın qrafikalı əlifbaya (1918-1920-ci iilərdə mövcud olmuç ADR dövründə nəzərdə tutulurdu), 1939-cu ildə latın qrafikindən kiril qrafikasına, 1958-ci ildə bu qrfaika bir qədər dəyişir, 1991-ci ildə kiril qrafikalı əlifba latın qrafikal əlifbaya dəyişilir. Bu qrafika 1929-cu ildəkindən bir qədər fərqlənir.
• Hesablamalara görə azərbaycan dilində təqribən 10 min ərəb mənşəli söz vardır. Bunların bir qismi indinin özündə ərəb dilində köhnəlmiş sayılır və işlənmir.
• Şuşa şəhəri 1751-ci ildə Qarabağ xanı Pənah xan tərəfindən salınıb və ilk dövrdə Pənahabad adlanıb.
• Ermənistanın hərbi təcavüzü zamanı ələ keçirilmiş Azərbaycan ərazilərində 927 kitabxana, 464 tarixi abidə və muzey, 100-dən çox arxeoloji abidə, 6 dövlət teatrı və konsert studiyası dağıdılmışdır. Talan edilmiş muzeylərdən 40 mindən çox qiymətli əşya və nadir eksponat oğurlanmışdır. İşğal altında olan ərazi Azərbaycanın ümumi ərazisinin 20%-ni təşkil edir.

24-26 oktyabr 2011-ci il

100 trilyon Zimbabve dolları əskinazı ( 1-dən sonra 14 sıfır)

• Dünya xalqları müxtəlif dövrlərdə tədavül vasitəsi kimi duz parçasından, qiymətli daşlardan, heyvanların dəri və xəzlərindən istifadə ediblər.
• Uşaqlar dünyaya diz qapağı olmadan gəlirlər.
• ABŞ-ın prezident seçkilərin tarixində yalnız bir dəfə, 1789-cu ildə prezidentliyə namizəd Corc Vaşinqtonun rəqibi olmayıb. Bu onun çox nüfuzlu şəxs olması ilə bağlı idi.
• 18 fevral 1979-cu ildə Saxara səhrasına qar yağıb.
• Ən böyük kitab XVII əsrdə çap olunmuş və Berlin kitabxanasında saxlanılan coğrafiya atlası hesab edilir. Onun hündürlüyü 2 metr, eni 1 metrdir.
• Venera planeti yeganə planetdir ki, saat əqrəbinin əksi istiqamətində dövr edir.
• Havay əlifbasında cəmi 12 hərf var.
• Dünyada ilk dəmiryolu 1825-ci ildə İngiltərədə çəkilmişdir.
• Dünyanin ən qısa müharibəsi İngiltərə ilə Zimbabve arasında (38 dəqiqə) olmuşdur.
• Tarix elminin əsasını Heredotun (tarixin atası) “Tarix ” əsəri ilə qoyduğu hesab edilir.
• ABŞ prezidentləri Avraam Linkoln 1818-ci ildə doğulub, Con Kennedi isə 1918-ci ildə dünyaya gəlib. Linkoln 1860-cı ildə prezident seçilib, Kennedi isə 1960-cı ildə hakimiyyətə gəlib. (100 il fərq) Hər ikisi cümə günü, həyat yoldaşlarının yanında başından vurularaq öldürülmüşlər.
• Ozon təbəqəsi olmasaydı Yer kürəsində yüksək inkişaf etmiş canlılar yarana bilməzdi.
• Metr sistemi Napoleon Avropanı işğal etdikcə həmin ərazilərdə yayılmağa başlayıb. Böyük Britaniya işğal edilmədiyinə görə orada Britaniyaya məxsus ölçü vahidləri qalıb.
• Uran planeti adi gözlə görünən yeganə planetdir.

27-30 oktyabr 2011-ci il

Ənənəvi ərəb rəqəmləri

• Tarix elminin devizi: lat. Historia est magistra vitae — «Tarix — həyatın müəllimidir».
• Roma Papasının rəsmi titulu: Roma yepiskopu, Xaş vikarisi, Apostol knyazlarının vəliəhdi, Dünya kilsəsinin ali keşişi, Ali pontifik, Qərb patriarxı, İtaliya priması, Roma vilayətinin arxiyepiskopu və mitripoliti, Vatikan dövlət-şəhərinin rəhbəri, Allahın qullarının qulu.
• ABŞ-ın doqquzuncu Prezidenti Uilyam Henri Harrison ing. William Henry Harrison cəmi 32 gün 12 saat 30 dəqiqə (4 mart- 4 aprel 1841-ci il) prezident ola bilib. O inaqurasiya zamanı soyuq havada yüngül geyimdə böyük bir nitq söylədikdən sonra soyuqdəymədən vəfat edib.
• Ensiklopediyalar XVIII əsrdə yaranıb. Onun əsasını lüğətlər təşkil edib.
• Sakit okeanı ilk dəfə avropalı kimi Fernan Magellan keçib. Onu səfəri zamanı okean sakit olduğu üçün o 1521-ci ildə onu"Sakit" adlandırıb. Sonradan məlum olub ki, Magellan səhv edib.
• Buqələmunun dili bədəninin iki qatı uzunluğundadır.
• İlanlar eşidə bilmir.
• Kəpənəklər ayaqları ilə dad bilirlər.
• Qambiyanın cənubdan şimala ölçüsü 24-28 kilometr, qərbdən şərqə ölçüsü 400 kilometrdir.
• «Ərəb rəqəmləri» adı tarixən yaranıb, çünki, bu rəqəmləri məhz ərəb əyalətləri yayırdı. Ərəb ölkələrində yaranan rəqəmlər isə ənənəvi ərəb rəqəmlərindən kəskin fərqlənirlər.
• Dünyanın ən qədim muzeyi İngiltərənin Oksford şəhərində yerləşən Osmalian muzeyidir.
• İlk kağız eramızın 100-cü ilində Çində hazırlanmışdır.
• Renessans dövrü incəsənətin kilsənin nəzarətindən çıxması ilə baş verib. Yüksək inkişaf dövürünə XV—XVI əsrlərdə İtaliyada çatıb.
• Bakıda 1961-ci ildən nəşr edilən “Elm və həyat” jurnalı indiyədək 5 min azərbaycanlı alimin məqaləsini dərc edib.

31 oktyabr - 6 noyabr 2011-ci il

Afrikanın kosmosdan görünüşü

• Afrika qitəsi insan cəmiyyətinin beşiyi hesab edilir. Burada ən qədim insanların qalıqları tapılıb.
• Fransa imperatoru I Napoleon həyatı boyu aşağıdakı vəzifələri daşıyıb : Fransa inqilabi ordusunun generalı, Fransa Respublikasının birinci konsulu (9 noyabr 1799 — 20 mart 1804), fransızların imperatoru (18 may 1804 — 11 aprel 1814, 12 mart 1815 — 22 iyun 1815), İtaliya Respublikasının Prezidenti (26 yanvar 1802 — 17 mart 1805), İtaliya kralı (17 mart 1805 — 11 aprel 1814), Reyn İttifaqının protektoru (12 iyul 1806 — 19 oktyabr 1813), İsveçrə Konfederasiyasının mediatoru (19 fevral 1803 — 19 oktyabr 1813), Berqin Böyük Hersoqu (1808—1809).
• Şotlandiya ətrafı okean və dəniz dünyada biloji canlıların ən çox yaşadığı su hövzəsi sayılır, orada 40 min növ var.
• "Pop-musiqi" termininin iki açılışı var : istənilən canlı ifa edilən musiqi və pop-musiqinin özü.
• Ərazisinə görə tarixən mövcud olmuş imperiyalar ərazisinə görə Britaniya, Monqol və Rusiya imperiyaları olub.
• Nigeriyada 421 dil var. Onlardan 410-dan istifadə edilir, 2-sinin daşıyıcısı yoxdur, 9 isə ölü dildir.
• Budda ideyasına görə «Əgər zalımlığı görmürəmsə, eşitmirəmsə və barədə heç nə danışmıramsa, mən ondan qorunuram» (見ざる mi-dzaru), (聞かざる kika-dzaru), (言わざる iva-dzaru) .
• Somali qəpiklərində üç meymun təsvir edilmişdi.
• Qalxan balıqları dünyaya dişi kimi gəlir, ancaq 5 yaşına çatdıqda bir çoxu erkəyə çevrilir.
• Tarakanlar başı kəsildikdən sonra 9 gün yaşaya bilirlər.
• İlbizlər yemək yemədən üç il yata bilirlər.
• Dəvədəlləyi başını arxaya döndərə bilən yeganə həşəratdır.
• Zürafələrin səs telləri yoxdur.