Çələbizadə Həsən Paşa

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Çələbizadə Həsən Paşa
16 mart 1790 – 13 fevral 1791
(ləqəbi: Seyid, Şərif, Ruscuqlu)
ƏvvəlkiQazi Həsən Paşa
SonrakıQoca Yusif Paşa
Şəxsi məlumatlar
Doğum yeri
Vəfat tarixi 13 fevral 1791(1791-02-13)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi başın kəsilməsi
Fəaliyyəti siyasətçi

Çələbizadə Həsən Paşa (Ruse – 13 fevral 1791, Şumen[d], Silistrə əyaləti) — III Səlim səltənətində ümumilikdə 10 ay 27 gün sədrəzəm olmuş Osmanlı dövlət adamı.[1][2][3]

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ruscuq əyanlarından Çələbi Hacı Süleyman ağanın oğludur. Həyatının ilk illəri haqqında yetərli məlumat yoxdur. Sultan Mustafa dövründəki rus səfərlərinə qatıldığı və Krım xanı Krım Gərayla birlikdə basqınlarda iştirak etdiyi bilinir. Qapıçıbaşı təyin edilsə də, atası kimi əyan olmaq istədiyini bildirərək bundan imtina etdi. Bu hərəkəti ilə bürokratiyanı qəzəbləndirən Həsən ağa sabiq Krım xanlarından Səlim Gərayın yanına sığınaraq onun vasitəçiliyi ilə bağışlandı və Ruscuqda yaşamasına icazə verildi. Ardından Avstriya cəbhəsindəki müharibələrə qatıldı və sədrəzəm Muhsinzadə Mehmed Paşanın təqdirini qazandı. 8 sentyabr 1773-cü ildə vəzirlik rütbəsilə İlbasan sancaqbəyi təyin edildi. Ancaq verilən tapşırıqları vaxtında yerinə yetirməməsi səbəbilə 1775-ci ilin iyulunda vəzirlikdən uzaqlaşdırıldı.

Daha sonrakı illərdə sədarət kəndxudası Çəlik Mustafa Paşanın istəyilə 28 avqust 1787-ci ildə vəzirlik rütbəsi verilərək Vidin mühafizəsi ilə vəzifələndirildi. Sədrəzəm Qazi Həsən Paşanın Şumnuda vəfatının ardından ordugaha yaxın olması səbəbilə ordu mənsubları tərəfindən sədarətə dəvət edilən Şərif Həsən Paşa dərhal ordugaha gəldi və 1 aprel 1790-cı ildə sədarət vəkili oldu. Yeni sədrəzəmin təyini üçün şeyxülislam Həmidizadə Mustafa Əfəndi ilə aparılan müzakirələrin ardından 16 aprel 1790-cı ildə rsəmi şəkildə sədarətə gətirildi.

Sədrəzəm Şərif Həsən Paşanın 11 aya yaxın davam edən sədarəti dönəmində Yergöyü qalası fəth edildi. Avstriya ilə 18 sentyabrda imzalanan atəşkəsin ardından Rusiya ilə sülh müzakirələri başladı. Ancaq Krımın geri alınması şərti bu müzakirələri xeyli gecikdirdi. Bu müzakirələr davam edərkən Sultan Səlim Rusiyaya hücum etməklə bağlı ard-arda fərmanlar göndəriridi. Sədrəzəm isə orduya etibar etmədiyini, buna baxmayaraq dərhal irəliləyəcəyini bildirdi. Bir müddət sonra İsveç və Lehistanla ittifaqa girən ruslar bir çox mühüm qalanı ələ keçirdilər. Bütün bu məğlubiyyətlərin səbəbkarı olaraq kaptan-ı dərya və Krım tatarlarını günahlandıran Şərif Həsən Paşa ordunun könülsüz vuruşmasından şikayətləndi. Onun bu şikayətləriylə yanaşı, orduya yeni əsgər toplaması da üsyan etməsi olaraq qəbul edilmiş, nəticədə vəzifədən alınması və edam olunması haqqında qərar qəbul edilmişdir. Sultan Səlim tərəfindən göndərilən fərmanlarla sədrəzəm sakitləşdirildi və vəzifədə qalacağı bildirildi. Ancaq 13 fevral 1791-ci ildə Şumnudakı köşkü mühasirəyə alındı və sədarət möhürü zorla əlindən alınaraq Belqrad qalasının təslim alınmasıyla vəzifələndirildiyi bildirildi. Ancaq köşkündən çıxarılarkən açılan atəşlə öldürüldü. Kəsilən başı İstanbula göndərildi və burada nümayiş etdirildi. Üstəlik öldürülməsinin ardından qardaşı Çələbi Mehmed ağa da ələ keçirilərək edam olundu. Ordugahdan göndərilən cəsədi İstanbulda Əziz Mahmud Hüdayi ziyarətgahının həyətinə dəfn olundu.

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • BA, Cevdet-Askerî, nr. 43832, 52761.
  • BA, Bahriye, nr. 9083, 12278.
  • BA, Dahiliye, nr. 7885, 17054.
  • BA, KK, Sadr-ı Âlî Mektûbî Kalemi Defteri, nr. 4, s. 13, 16, 148-159; nr. 6, s. 6-17.
  • BA, Atîk Vüzerâ Defteri, nr. 2, s. 99.
  • Enverî, Târih, İÜ Ktp., TY, nr. 5994, vr. 80b, 82b.
  • Edîb, Târih, İÜ Ktp., TY, nr. 3220, vr. 73b, 81b-82a.
  • Ahmed Câvid, Hadîka-i Vekāyi‘ (haz. Adnan Baycar, yüksek lisans tezi, 1992, İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü), tür.yer.
  • a.mlf., Verd-i Mutarrâ (Hadîkatü’l-vüzerâ içinde), s. 43-45.
  • Vâsıf, Târih, II, 63, 267, 290.
  • Zaîmzâde Mehmed Sâdık, Vak‘a-i Hamîdiyye, İstanbul 1289, s. 97, 105-107, 113-115.
  • Câbî Ömer Efendi, Târih (haz. Mehmet Ali Beyhan, doktora tezi, 1992), İÜ Ed.Fak. Genel Ktp., nr. TE 9, s. 13, 29-30.
  • R. M. Keith, Memoirs and Correspondence, London 1849, II, 371-372, 374.
  • Cevdet, Târih, IV, 62, 67; V, 18-102.
  • N. Iorga, Osmanlı Tarihi (trc. Bekir Sıtkı Baykal), Ankara 1948, V, 87-88, 96-97.
  • Zinkeisen, Geschichte, VI, 814.
  • Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, IV/1, tür.yer.; IV/2, s. 450-453.
  • Kemal Beydilli, 1790 Osmanlı-Prusya İttifâkı: Meydana Gelişi-Tahlili-Tatbiki, İstanbul 1984, s. 98-99, 105, 107, 111, 114.
  • J. H. Mordtmann – [E. Kuran], “Ḥasan Pas̲h̲a”, EI2 (İng.), III, 253.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Sicill-i Osmânî, II, 159-160.
  2. ↑ Danişmend, Kronoloji, IV, 48-51, 67-70, 486-488, 582-583, 600.
  3. ↑ Cevdet, Târih, IV, 47-51, 253-254, 274-279.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Çələbizadə_Həsən_Paşa&oldid=7119576"