Azərbaycan bəylərbəyliyi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Jump to navigation Jump to search
Əyalət
Azərbaycan bəylərbəyliyi
Bayraq
Bayraq
← Safavid Flag.svg
Azerbaijani khanates in the 18th-19th centuries.png →
Ən böyük şəhər Təbriz
Ərdəbil
Rəsmi dilləri Azərbaycan türkcəsi


Azərbaycan bəylərbəyiliyi – Səfəvilər dövlətinin inzibati ərazisi olan Təbriz bəylərbəyliyinin yerində yaranan aid yeni inzibati ərazi.

Nadir Shah Flag.svg
Lion and Sun Emblem of Persia.svg
bayrağı
və gerbi


Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Səfəvilər dövründə Azərbaycan vilayəti inzibati-ərazi bölgüsü baxımından bəylərbəyliklərə ayrılmışdı. Azərbaycan (mərkəzi Təbriz, Ərdəbil) bəylərbəyliyi; Şirvan bəylərbəyliyi; Qarabağ (mərkəzi Gəncə) bəylərbəyliyi; Çuxur Səəd (mərkəzi İrəvan) bəylərbəyliyi.

XVI əsrdə Səfəvilər dövlətinin tərkibində olan Naxçıvan tüməni inzibati cə­hət­dən mər­­­kəzi Təbriz şəhəri olan Azərbaycan bəylərbəyliyinə, XVI əsrin ikinci yarısında isə mərkəzi İrəvan şəhəri olan Çuxursəəd bəylərbəyliyinə daxil ol­muşdur.[1]

Osmanlı dönəmi[redaktə | mənbəni redaktə et]

1587-ci ildə Şah Məhəmməd Xudabəndə (1578-1587-ci illər) öldü və oğlu Abbas (1587-1629-cu illər) taxta çıxdı. I Şah Abbas 1590-cı ildə Osmanlıyla İstanbul sülh müqaviləsini imzaladı. Müqaviləyə görə Kartli, Kaxetya, Mesxetya, Şirvan, Qarabağ, Çuxursəəd bəylərbəylikləri və Təbriz bəylərbəyliyinin qərbi Osmanlıya verildi.

İstanbul sülh müqaviləsindən dərhal sonra Azərbaycan torpaqlarında 1593-cü ildə Ərdəbil mərkəz olmaqla Zəncan, Xalxal, Ərdəbil, Qaracadağ, Lənkəran vilayətləri, Qızılüzən və Kür çayları arasında yerləşən geniş ərazidə Azərbaycan bəylərbəyliyi yaratdı və Zülfüqar xan Qaramanlı hakim təyin olundu.

1598-ci ildə Şah Abbas paytaxtı Qəzvindən İsfahana köçürtdü. 1603-1639-cu illərdə Səfəvi-Osmanlı arasındakı müharibənin 3-cü mərhələsi olmuşdur. 1603-cü ildə o, Təbrizi də geri aldı. Həmin il Şah Abbas Cənubi Azərbaycanı azad edərək Ordubadı, Culfanı, Naxçıvanı da geri qaytardı. 1604-cü ildə İrəvanı, 1605-ci ildə isə Şirvanın çox hissəsini ələ keçirdi. Bundan sonra Şah Abbas Gəncəni (1606), Şamaxını (1607), Bakını və Dərbəndi (1607) geri aldı. 1603-1607-ci illərdə bütün Azərbaycan torpaqları Osmanlılardan alındı.1612-ci ildə Sərab sülhü bağlandı. Bununla da 1555-ci ildəki Amasiya sülhünün şərtləri bərpa edildi.[2]

Nadir şah dönəmi[redaktə | mənbəni redaktə et]

1736-cı ildə bütün İran əhlinə məktub göndərib Muğan düzündə, Kürlə Arazın qovuşduğu yer olan Qalaqayında[3] Muğan (Suqovuşan) qurultayı böyük bir qurultay keçirir. Dünyanın bir çox yerindən qurultaya nümayəndələr dəvət edilir. 12 min çadır qurulur və qurultayda iştirak edən 100 min insana burada xidmət edilir. Qurultayda o özünü şah elan edir. Sonra o İranı dörd bəylərbəyliyinə bölür: Burada Azərbaycan bəylərbəyliyi, Fars bəylərbəyliyi, İraq bəylərbəyliyi və Şərqi Xorasan bəylərbəyliyi. Bunlardan ən böyüyü və güclüsü Azərbaycan bəylərbəyliyi olur və qardaşı İbrahim xanı bəylərbəyi təyin edir. Azərbaycan bəylərbəyliyinə Gürcüstan, Şimali Qafqaz, Dağıstan, Cənubi Azərbaycan və İranın xeyli hissəsi tabe idi.[4]

Nadirin bibisi oğlu Əmiraslan xan Azərbaycan bəylərbəyi olur.

Azərbaycan bəylərbəyiləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. İbrahim xan Əfşar (1736-1738)
  2. Əmiraslan xan Qırxlı-Avşar (1738-1747)

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Рахмани А.А. Азербайджан в конце ХVI и в. ХVII веке. Баку, 1981.
  2. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-02-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-22.
  3. ↑ Şahin Fərzəliyev - tarix elmləri doktoru, professor. Quba xanlığı: əhali tarixi və azadlıq mücadiləsi. Elm. 2012. səh. 336. ISBN 978-9952-453-43-0.
  4. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-09-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-22.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Azərbaycan_bəylərbəyliyi&oldid=6628937"