Qazəsgər

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Qazəsgər (Osmanlı türkcəsi: قاضيعسكر; Kazasker) — Bir çox müsəlman ölkələrində əsgərlər arasında yaranan anlaşmazlıqlara nəzarət edən ordu qazısı, Osmanlılarda divan-ı hümayun üzvü.

Etimologiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qazı və əsgər sözlərindən törəyən qazəsgər ifadəsi mənbələrdə qazeyi-əsgər, qazilcünd, qazeyi-leşkər kimi də qeyd edilir. Ancaq kəlmə Osmanlılarda qazəsgər halını almış və bu şəkildə geniş yayılmışdır. Osmanlı mənbələrində qazəsgərlər bəzən “sədreyn əfəndilər, sədr-i Rumeli, sədr-i Anadolu” olaraq da ifadə edilir. Bu ifadələr isə, şübhəsiz ki, onların divan üzvü olmalarıyla bağlıdır.

İslam və Türk Dövlətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hz. Məhəmməd (s.ə.s) ordu mənsubları arasında yaranan anlaşmazlıqları və onlar tərəfindən törədilən cinayətlərlə şəxsən özü məşğul olur, hərbi birliklərin hər birinə bu məsələylə bağlı bir nəfər təyin edir, beləcə ordu daxilindəki əsgərlər arasında çıxan anlaşmazlıqlar da bu şəxslər tərəfindən həll edilirdi. Qazəsgərlik vəzifəsi təşkilat olaraq ilk dəfə Hz. Ömər tərəfindən yaradılmışdır. Belə ki, Hz. Ömər səhabələrdən Əbu Dərdanı Suriyada yerləşən hərbi birliyə qazəgər (qazilcünd) rütbəsiylə göndərmiş, Əbu Dərda da bu vəzifəsini Hz. Osman səltənətinə qədər davam etdirmişdir. Qadsiyyə döyüşü əsnasında Hz. Ömər ordu qazılığına Əbdürrəhman ibn Rəbiə əl-Bahilini gətirmiş, Əmir ibn Asın Misir hakimliyi illərində isə Süleyman ibn Anz qazilcünd olaraq xidmət emtişdir.[1]

Əməvilər dönəmində davam edən bu struktur Əndəlus Əməvilərində də özünü göstərdi. Ardından Abbasi xilafəti, Qaraxanilər, Qəznəvilər, Səlcuqlular, Zəngilər, Xarəzmşahlar, Qaramanoğulları, Ağqoyunlular və Qaraqoyunlular kimi bəzi orta əsr Türk-İslam dövlətlərində qazəsgərlik rütbəsi mövcudluğunu qorumuşdur.[2] Bunlardan fərqli olaraq, Səlcuqlularda hökmdarın şəxsi tabeliyindəki hərbi birliyinin ayrıca bir qazəsgəri fəaliyyət göstərirdi. Böyük Səlcuq sultanı Sultan Səncərin Məcdəddin adlı birini qazəsgər təyin etdiyi, beləcə həmin şəxsi ordunun və əsgərlərin qazısı olaraq vəzifələndirildiyi bilinir. Anadolu Səlcuqlularında isə qazəsgərlik nadir hallarda müstəqil vəzifə olsa da, adətən Konya qazılığı ilə birlikdə verilirdi.[3][4]

Məmlüklərdə də hərbi zümrənin hüquq və məhkəmə işləriylə qazəsgərlər məşğul olurdu. Divan üzvü olan bu şəxslər hökmdarla birlikdə səfərə çıxır, hənəfi, maliki və şafi məzhəblərindən seçilirdilər. Vilayətlərin vəziyyətinə görə bura bəzən üç, bəzən iki, bəzən isə yalnız bir qazəsgər təyin edilirdi. Bir əsgərlə sadə bir vətəndaş arasında yaranan anlaşmazlıqlarda təqsirləndirilən şəxs əgər əsgərdirsə, məsələyə qazəsgər baxmalı idi.[5]

Osmanlı Dövləti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Osmanlılar qazəsgərlik strukturunu ehtimal ki, Anadolu Səlcuqlularından almışdır. Bu strukturun rəsmi bir vəzifə olaraq meydana gəlişi isə I Murad dönəminin əvvəllərinə - 1361 vəya 1362-ci illərə təsadüf edir. Bu vəzifəyə gətirilən ilk şəxs isə Çandarlı Qara Xəlil Əfəndidir. Bursa qazılığından qazəsgərliyə, daha sonra isə vəzirliyə yüksələn Qara Xəlil Paşa o dönəmlərdə Çandarlı ailəsindən çıxan qazəsgərlərdən ilkidir.

Musa Çələbinin Ədirnədə taxta çıxmasından sonra (17 fevral 1411) saray əyanlarından Kor Məlikşah vəzirliyə, Mihaloğlu Mehmed Paşa bəylərbəyliyə, Şeyx Bədrəddin isə qazəsgərliyə gətirilmişdir. Bu hadisə qazəsgərliyin dövlətin 3 təməl rütbəsindən biri olduğunu, hüquqi baxımdan padşahın iradəsini təmsil etdiyini bir daha sübut edir. Fetrət dönəmində Amasyanı dövlət mərkəzinə çevirən Mehmed Çələbi isə Çandarlı İbrahimi qazəsgərliyə gətirmiş, beləcə qısa müddət də olsa Osmanlı torpaqlarında ikiq azəsgər eyni anda fəaliyyət göstərmişdir. Bu vəziyyət Mehmed Çələbinin hakimiyyəti tam olaraq ələ almasıyla (1413) başa çatmışdır.

Qazəsgərliyin Osmanlı mülkündəki inkişafı, eləcə də təşkilat halını alması Fateh Sultan Mehmed dönəminə təsadüf edir. Üstəlik səltənətinin son illərində sədrəzəm Qaraman Mehmed Paşanın təklifi ilə Rumeli və Anadolu qazəsgərlikləri ayrıldı.[6] Yavuz Sultan Səlim dönəmində mərkəzi Diyarbəkir olan Ərəb və Əcəm qazəsgərliyi yaradılmış, ancaq dövlətin mərkəzi hakimiyyəti gücləndirmə siyasətinə zidd olan bu qurum çox keçmədən ləğv edilmişdir. XVI əsrin sonlarına qədər qazəsgərlər sədrəzəmin tətəqdimatıyla təyin edilirdi. XVII əsrdən etibarən isə şeyxülislamların vəzifə öhdəliklərinin artmasıyla bu təyinat işi sədrəzəmin də təsdiqi almaq şərtiylə şeyxülislamlara həvalə edildi. Sədrəzəm təlxis adı verilən təyinat sənədini padşaha təqdim etməli və onun təsdiqini almalı idi.[7]

Qazəsgərlərin təyinatlarıyla yanaşı vəzifədən alınmalarında da padşahın mühüm rolu vardı. Xüsusilə XVI əsrin sonlarından etibarən digər mühüm dövlət vəzifələrində olduğu kimi qazəsgərlər arasında da vəzifədən alınanların sayı artmağa başladı. Bu vəziyyət dönəmin tarixi mənbələrində tənqid edilmiş, Selaniki, III Muradın vəfatının ardından mərhum sultanın səltənəti barədə yazdığı qeydlərində qazı və qazəsgərlərin səbəbsiz yerə tez-tez dəyişdirildiyindən şikayətlənmişdir.[8] Digər bir yazar Koçi bəy IV Murada hazırladığı bir məktubda keçmiş zamanlarda üləma zümrəsinin başında şeyxülislamın durduğunu, ondan sonra isə Rumeli qazəsgərinin gəldiyini, qazəsgərlərin 10-15 il vəzifədə qaldıqdan sonra təqaüdə ayrıldığını bildrimiş, öz dönəmində bütün bunların olmamasından şikayətlənmişdir. Qazəsgərlərin xəstəlik, sədrəzəmlə yaşadıqları anlaşmazlıqlar, elmi yetərsizlik, vəzifədə ehmalkarlıq, siyasi ayaqlanma, səltənət dəyişikliyi kimi səbəblərlə vəzifədən alınması da Osmanlı tarixində rast gəlinən vəziyyətlərdir.[9]

Başlanğıcda qazəsgərlərin gəlirləri onlara təsis edilən xas torpaqlarından təmin edilirdi. XVI əsrdə qazəsgərlərə xas torpaqlarının verilməsi ənənəsi davam etdi. Qazəsgərlərin ilk dönəmlərdə timar və xas mülklərlə yanaşı maaş almasına dair hansısa məlumat yoxdur. Bu qayda ilk dəfə Fateh Sultan Mehmed tərəfindən hazırlanan qanunnamədə qeyd edilmiş, bu qərara görə qazəsgərlərə günlük 500 axca məvacib təyin edilmişdir. 1567-1568-ci ilin dövlət büdcəsində Rumeli qazəsgərinə aylıq 17165, Anadolu qazəsgərinə isə 16918 axca məvacib ödəndiyi qeyd edilir. Bu miqdar 1660 və 1669-cu illərdin dövlət büdcələrində də dəyişməmişdir. Bundan başqa padşahların taxta çıxmasından sonra paylanan cülus bəxşişi və hədiyyələrdən qazəsgərlər də nəsibi alırdı. Buna misal olaraq, 1595-ci ildə III Mehmedin və 1648-ci ildə IV Mehmedin cüluslarında hər bir qazəsgərə 20 min axca cülus bəxşişi və ipək xələt hədiyyə edilmişdir. Vəzifədən alınan qazəsgərlərə XV əsrin sonlarında 75-100 axca, XVI əsrin sonlarında 150-200 axca, XVII əsrin əvvəllərində isə 250 axca ödəndiyi müəyyən edilir.[10][11]

Qazəsgərlərin divanda harda və necə oturduqları isə qanunnamələrlə müəyyən edilmişdir. Vəzirlər, qazəsgərlər və dəftərdarlar divan-ı hümayuna gəldikdə baş çavuş və qapıçılar kəndxudası tərəfindən qarşılanırdılar. Məclisin ardından divanxanada biri sədrəzəmə, biri digər vəzirlərə, biri isə qazəsgərlərə olmaqla 3 süfrə açılırdı. Padşahların cülus və qılınc qurşanma mərasimlərində qazəsgərlər mərasim geyimləriylə ilk sıralarda dururdular. Padşahlarla birlikdə səfərlərə qatılan qazəsgərlər, padşahların paytaxtda qalması hallarında öz yerlərinə başqa ordu qazılarını göndərirdilər. Bundan başqa Ramazan və Qurban bayramlarında, şahzadələrin sünnət mərasimi, sultanların toy mərasimi, cənazə mərasimləri və padşahların cənazə namazları, şahzadələrin sancağa göndərilməsi kimi əlamətdar günlərdə həm divan-ı hümayun üzvü olması, həm də üləmanın öndə gələnləri olaraq qazəsgərlər daim ön sıralarda iştirak edirdilər.

Rumeli qazəsgərlərinin siyahısı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sıra Təyin olunan qazəsgər Vəzifə müddəti Qeyd
1. Həkimbaşızadə Yəhya Əfəndi 12 mart 1690 - 24 sentyabr 1691
2. Ərzincanlı Seyid Əli Əfəndi 24 sentyabr 1691 - 18 aprel 1692
3. Başmaqçızadə Əli Əfəndi 18 aprel 1692 - 31 oktyabr 1693
- Həkimbaşızadə Yəhya Əfəndi 31 oktyabr 1693 - 30 may 1694 İkinci təyinatı
4. Mehmed Sadiq Əfəndi 30 may 1694 - 24 iyun 1694
5. İmam Mehmed Əfəndi 24 iyun 1694 - 17 mart 1695 İkinci təyinatı
6. Mirzə Mustafa Əfəndi 17 mart 1695 - 28 fevral 1696
- Ərzincanlı Seyid Əli Əfəndi 28 fevral 1696 - 5 mart 1697 İkinci təyinatı
7. Əbəzadə Abdullah Əfəndi 5 mart 1697 - 29 iyun 1698
- Mirzə Mustafa Əfəndi 29 iyun 1698 - 19 iyun 1699 İkinci təyinatı
- Ərzincanlı Seyid Əli Əfəndi 19 iyun 1699 - 2 dekabr 1700 Üçüncü təyinatı
- Başmaqçızadə Əli Əfəndi 2 dekabr 1700 - 20 may 1702 İkinci təyinatı
8. Dədə Seyid Mehmed Əfəndi 20 may 1702 - 27 iyul 1703
9. İmam Mahmud Əfəndi 27 iyul 1703 - 5 sentyabr 1703
10. Tofiqzadə Mehmed Əfəndi 5 sentyabr 1703 - 22 noyabr 1703
11. Əbdürrəhimzadə Yəhya Əfəndi 22 noyabr 1703 - 2 oktyabr 1704
- Həkimbaşızadə Yəhya Əfəndi 2 oktyabr 1704 - 30 may 1705 Üçüncü təyinatı
- Əbəzadə Abdullah Əfəndi 30 may 1705 - 1 sentyabr 1706 İkinci təyinatı
12. Arif Əbdülbaki Əfəndi 1 sentyabr 1706 - 1 dekabr 1706
13. Mehmed Ataullah Əfəndi 1 dekabr 1706 - 14 noyabr 1707
- İmam Mahmud Əfəndi 14 noyabr 1707 - 7 fevral 1709 İkinci təyinatı
- Mirzə Mustafa Əfəndi 7 fevral 1709 - 2 mart 1710 İkinci təyinatı
- Arif Əbdülbaki Əfəndi 2 mart 1710 - 5 may 1711 İkinci təyinatı
14. Mentəşzadə Əbdürrəhim Əfəndi 5 may 1711 - 4 fevral 1712
15. Əbu İshaq İsmayıl Əfəndi 4 fevral 1712 - 1 iyul 1712
- Mehmed Ataullah Əfəndi 1 iyul 1712 - 20 mart 1713 İkinci təyinatı
- Mentəşzadə Əbdürrəhim Əfəndi 20 mart 1713 - 19 aprel 1714 İkinci təyinatı
16. Kürəkənzadə Əhməd Əfəndi 19 aprel 1714 - 16 iyun 1715
- Mentəşzadə Əbdürrəhim Əfəndi 16 iyun 1715 - 26 iyun 1715 Üçüncü təyinatı
- Əbu İshaq İsmayıl Əfəndi 26 iyun 1715 - 27 mart 1716 İkinci təyinatı
17. Şeyxizadə Seyid Mehmed Əfəndi 27 mart 1716 - 22 fevral 1717
18. Mirzəzadə Şeyx Mehmed Əfəndi 22 fevral 1717 - 27 fevral 1718
- Kürəkənzadə Əhməd Əfəndi 27 fevral 1718 - 10 oktyabr 1719 İkinci təyinatı
19. Uşşakizadə Seyid Abdullah Əfəndi 10 oktyabr 1719 - 15 sentyabr 1720
- Mirzəzadə Şeyx Mehmed Əfəndi 15 sentyabr 1720 - 20 dekabr 1721 İkinci təyinatı
20. Kəvakibzadə Vəliüddin Əfəndi 20 dekabr 1721 - 9 mart 1723
21. Rəisültibb Ömər Əfəndi 9 mart 1723 - 26 fevral 1724
- Kürəkənzadə Əhməd Əfəndi 26 fevral 1724 - 13 iyun 1725 Üçüncü təyinatı
22. Başmaqçızadə Abdullah Əfəndi 13 iyun 1725 - 6 iyun 1726
- Uşşakizadə Seyid Abdullah Əfəndi 6 iyun 1726 - 8 sentyabr 1726 İkinci təyinatı
23. Feyzullah Əfəndi 8 sentyabr 1726 - 22 may 1728
24. Seyid Mehmed Zeynalabdin Əfəndi 22 may 1728 - 18 may 1729
- Başmaqçızadə Abdullah Əfəndi 18 may 1729 - 2 oktyabr 1730 İkinci təyinatı
25. Dürrizadə Şeyx Mehmed Əfəndi 2 oktyabr 1730 - 4 avqust 1731
- Seyid Mehmed Zeynalabdin Əfəndi 4 avqust 1731 - 3 avqust 1732 İkinci təyinatı
26. Feyzullahzadə Mustafa Əfəndi 3 avqust 1732 - 16 avqust 1733
27. Biradərzadə Mustafa Əfəndi 16 avqust 1733 - 1 avqust 1734
- Dürrizadə Şeyx Mehmed Əfəndi 1 avqust 1734 - 31 oktyabr 1734 İkinci təyinatı
28. Seyid Mahmud Əfəndi 31 oktyabr 1734 - 17 noyabr 1735
29. Mirzəzadə Mehmed Səlim Əfəndi 17 noyabr 1735 - 27 may 1736
30. Seyid Zeynalabdin Əfəndi 27 may 1736 - 23 may 1737
31. Pirizadə Mehmed Sahib Əfəndi 23 may 1737 - 22 fevral 1739
- Seyid Mehmed Zeynalabdin Əfəndi 22 fevral 1739 - 11 fevral 1740 Üçüncü təyinatı
32. Həyatizadə Mehmed Əmin Əfəndi 11 fevral 1740 - 29 avqust 1741
33. Mirzəzadə Əhməd Neyli Əfəndi 29 avqust 1741 - 13 dekabr 1742
- Seyid Zeynalabdin Əfəndi 13 dekabr 1742 - 23 mart 1743 İkinci təyinatı
- Pirizadə Mehmed Sahib Əfəndi 23 mart 1743 - 15 fevral 1744 İkinci təyinatı
34. İsmayıləfəndizadə Mehmed Əsad Əfəndi 15 fevral 1744 - 15 avqust 1745
35. Ərəbzadə Əbdürrəhman Bahir Əfəndi 15 avqust 1745 - 20 iyul 1746
- Seyid Mehmed Zeynalabdin Əfəndi 20 iyul 1746 - 10 noyabr 1746 Dördüncü təyinatı
- İsmayıləfəndizadə Mehmed Əsad Əfəndi 10 noyabr 1746 - 6 aprel 1747 İkinci təyinatı
- Mirzəzadə Əhməd Neyli Əfəndi 6 aprel 1747 - 24 aprel 1748 İkinci təyinatı
36. Xəlilzadə Mehmed Səid Əfəndi 24 aprel 1748 - 17 iyun 1749
37. Abdullah Vassaf Əfəndi 17 iyun 1749 - 8 may 1750
38. Kürəkənzadə Feyzullah Əfəndi 8 may 1750 - 28 iyun 1751
39. Dürrizadə Mustafa Əfəndi 28 iyun 1751 - 17 iyun 1752
- Abdullah Vassaf Əfəndi 17 iyun 1752 - 9 iyun 1753 İkinci təyinatı
40. Seretıbba Mehmed Səid Əfəndi 9 iyun 1753 - 30 may 1754
- Kürəkənzadə Feyzullah Əfəndi 30 may 1754 - 22 may 1755 İkinci təyinatı
41. x 22 may 1755 - 10 may 1756
- Dürrizadə Mustafa Əfəndi 10 may 1756 - 26 iyul 1756 İkinci təyinatı
42. Pirizadə Osman Sahib Əfəndi 26 iyul 1756 - 24 noyabr 1756
43. Əbubəkrzadə Əhməd Əfəndi 24 noyabr 1756 - 13 noyabr 1757
44. Mehmed Saleh Əfəndi 13 noyabr 1757 - 26 yanvar 1758
- x 26 yanvar 1758 - 28 aprel 1758 İkinci təyinatı
45. Vəliüddin Əfəndi 28 aprel 1758 - 3 avqust 1758
- Əbubəkrzadə Əhməd Əfəndi 3 avqust 1758 - 29 mart 1759 İkinci təyinatı
46. İsmayıləfəndizadə Şeyx Mehmed Əfəndi 29 mart 1759 - 18 mart 1760
47. Mirzəzadə Seyid Mehmed Səid Əfəndi 18 mart 1760 - 27 iyun 1761
48. Əbubəkrəfəndizadə Osman Əfəndi 27 iyun 1761 - 20 mart 1762
- Pirizadə Osman Sahib Əfəndi 20 mart 1762 - 23 oktyabr 1762 İkinci təyinatı
49. Katibzadə Mehmed Rafi Əfəndi 23 oktyabr 1762 - 12 oktyabr 1763
- Mirzəzadə Seyid Mehmed Səid Əfəndi 12 oktyabr 1763 - 1 oktyabr 1764 İkinci təyinatı
- Əbubəkrəfəndizadə Osman Əfəndi 1 oktyabr 1764 - 20 sentyabr 1765 İkinci təyinatı
- Pirizadə Osman Sahib Əfəndi 20 sentyabr 1765 - 9 sentyabr 1766 Üçüncü təyinatı
50. İvazpaşazadə İbrahim Bəyəfəndi 9 sentyabr 1766 - 30 avqust 1767
51. Feyzullah Nafiz Əfəndi 30 avqust 1767 - 20 oktyabr 1767
52. Mustafaəfəndizadə Seyid Abdullah Əfəndi 20 oktyabr 1767 - 8 oktyabr 1768
- Mirzəzadə Seyid Mehmed Səid Əfəndi 8 oktyabr 1768 - 2 oktyabr 1769 Üçüncü təyinatı
53. Başmaqçızadə Seyid Mehmed Əfəndi 2 oktyabr 1769 - 13 fevral 1770
54. Seyid Mehmed Şərif Əfəndi 13 fevral 1770 - 3 fevral 1771
55. Salehzadə Mehmed Əmin Əfəndi 3 fevral 1771 - 23 yanvar 1772
- İvazpaşazadə İbrahim Bəyəfəndi 23 yanvar 1772 - 11 yanvar 1773
56. Vassafzadə Əsad Əfəndi 11 yanvar 1773 - 17 dekabr 1773
57. Kürəkənzadə Mehmed Murad Əfəndi 17 dekabr 1773 - 6 dekabr 1774
- Salehzadə Mehmed Əmin Əfəndi 6 dekabr 1774 - 29 iyul 1775 İkinci təyinatı
58. Mehmed Şərif Əfəndi 29 iyul 1775 - 18 iyun 1776
59. Seyid İbrahim Əfəndi 18 iyun 1776 - 7 iyul 1777
- Kürəkənzadə Mehmed Murad Əfəndi 7 iyul 1777 - 15 mart 1778 İkinci təyinatı
60. Dürrizadə Mehmed Nurullah Əfəndi 15 mart 1778 - 2 iyul 1778
- Mehmed Şərif Əfəndi 2 iyul 1778 - 21 iyul 1778 İkinci təyinatı
61. Dürrizadə Mehmed Ataullah Əfəndi 21 iyul 1778 - 15 iyul 1779
- Seyid İbrahim Əfəndi 15 iyul 1779 - 3 iyul 1780 İkinci təyinatı
62. Mollazadə İshaq Əfəndi 3 iyul 1780 - 23 iyun 1781
63. Şəhriyar Mehmed Arif Əfəndi 23 iyun 1781 - 14 fevral 1782
- Dürrizadə Mehmed Ataullah Əfəndi 14 fevral 1782 - 4 fevral 1783 İkinci təyinatı
- Şəhriyar Mehmed Arif Əfəndi 4 fevral 1783 - 29 mart 1783 İkinci təyinatı
64. Ərəbzadə Əhməd Ataullah Əfəndi 29 mart 1783 - 17 mart 1784
65. Seyid Mehmed Nafi Əfəndi 17 mart 1784 - 1 sentyabr 1785
66. Dürrizadə Mehmed Arif Əfəndi
67. Ərəbzadə Mehmed Sadiq Əfəndi 1 sentyabr 1785 - 14 aprel 1786
68. Məkkəyi Mehmed Əfəndi 14 aprel 1786 - 3 aprel 1787
69. Seyid Yəhya Tofiq Əfəndi 3 aprel 1787 - 27 aprel 1788
70. Seyid Mehmed Dərviş Əfəndi 27 aprel 1788 - 17 aprel 1789
- Seyid Yəhya Tofiq Əfəndi 17 aprel 1789 - 18 oktyabr 1789 İkinci təyinatı
71. Mustafa Aşir Əfəndi 18 oktyabr 1789 - 2 iyul 1790
72. İbrahiməfəndizadə Mustafa Əfəndi 2 iyul 1790 - 29 mart 1791
73. y 29 mart 1791 - 24 fevral 1792
74. Vəliüddinəfəndizadə Mehmed Emin Əfəndi 24 fevral 1792 - 12 fevral 1793
- Mustafa Aşir Əfəndi 12 fevral 1793 - 2 fevral 1794
75. Salehzadə Əhməd Əsad Əfəndi 2 fevral 1794 - 22 yanvar 1795
76. Hafiz Xeyrullah Əfəndi 22 yanvar 1795 -
y İkinci təyinatı

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Buhârî, “Ḫumus”, 18, “Meġāzî”, 54.
  • İbn Hişâm, es-Sîre, III-IV, 275-276.
  • Taberî, Târîḫ (Ebü’l-Fazl), III, 397.
  • İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam, VII, 91-92.
  • İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, II, 411.
  • Aksarâyî, Müsâmeretü’l-ahbâr (trc. Mürsel Öztürk), Ankara 2000, s. 54, 69, 94.
  • Niğdeli Kadı Ahmed, el-Veledü’ş-şefîk, Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 4518, s. 264.
  • Kalkaşendî, Ṣubḥu’l-aʿşâ, IV, 36, 92, 221; XI, 204-207.
  • Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, V, 293.
  • İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, II, 68.
  • Âşıkpaşazâde, Târih (Atsız), s. 52.
  • Anonim Tevârîh-i Âl-i Osmân (nşr. F. Giese), Breslau 1922, s. 20.
  • Şükrullah Çelebi, Behcetü’t-tevârîh (trc. Nihal Atsız, Osmanlı Tarihleri içinde), İstanbul 1949, I, 56.
  • Süyûtî, Ḥüsnü’l-muḥâḍara, Kahire 1321, I, 185, 199.
  • İdrîs-i Bitlisî, Heşt Bihişt, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 3541, vr. 159a.
  • İbn Kemal, Fetâvâ, İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet, nr. O. 44, vr. 148a.
  • Celâlzâde, Tabakātü’l-memâlik, vr. 338b-340a.
  • Mecdî, Şekāik Tercümesi, I, tür.yer.
  • Selânikî, Târih (İpşirli), s. 105, 427-430.
  • Hoca Sâdeddin, Tâcü’t-tevârîh, I, 69.
  • Âlî Mustafa, Künhü’l-ahbâr, İÜ Ktp., TY, nr. 5959, vr. 87a, 91a.
  • Lokmân b. Seyyid Hüseyin, Mücmelü’t-tomar, British Museum, Or. 1135, vr. 156b-157a.
  • Ayn Ali, Risâle-i Vazîfehorân, s. 99.
  • Koçi Bey, Risâle (Aksüt), s. 34.
  • Teşrifatîzâde Mehmed, Defter-i Teşrîfât, İÜ Ktp., TY, nr. 9810, vr. 66a-b.
  • Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniye (1314), s. 232-235.
  • Hasan-ı Enverî, Iṣṭılâḥât-ı Dîvânî Devre-i Ġaznevî ve Selcûḳī, Tahran 2535 şş., s. 199.
  • E. Tyan, Histoire de l’organisation judiciaire en pays d’Islam, Paris 1938, II, 289-306.
  • Uzunçarşılı, Medhal, s. 122-123, 140, 155, 387.
  • a.mlf., Merkez-Bahriye, s. 22-23, 151-160.
  • a.mlf., İlmiye Teşkilâtı, s. 87, 151-160.
  • U. Heyd, Studies in Criminal Law (ed. V. L. Ménage), Oxford 1973, s. 221, 256.
  • Fahreddin Atar, İslâm Adliye Teşkilâtı, Ankara 1979, s. 179-182.
  • Reşat Genç, Karahanlı Devlet Teşkilâtı, Ankara 1981, s. 267-268.
  • İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, İstanbul 1983, s. 354.
  • a.mlf., “Selçuklular”, İA, X, 400.
  • Muhammed Hamîdullah, el-Ves̱âʾiḳu’s-siyâsiyye, Beyrut 1403/1983, s. 412.
  • Oman Turan, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar, Ankara 1988, s. 46-47.
  • a.mlf., “Celaleddin Karatay Vakıfları ve Vakfiyeleri”, TTK Belleten, XII/45 (1948), s. 149.
  • Mehmet İpşirli, “Osmanlı Devletinde Kazaskerlik”, TTK Belleten, LXI/232 (1998), s. 597-699.
  • Cl. Huart, “Kazasker”, İA, VI, 522.
  • Gy. Káldy-Nagy, “Ḳāḍī ʿAskar”, EI2 (İng.), IV, 375.
  • Abdullah Aydınlı, “Ebü’d-Derdâ”, DİA, X, 310-311.0

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Ramazan Şeşen, Salâhaddîn Devrinde Eyyûbîler Devleti, İstanbul 1983, s. 128, 133, 295.
  2. ↑ Müntecebüddin Bedî‘, ʿAtebetü’l-ketebe (nşr. Muhammed Kazvînî – Abbas İkbâl), Tahran 1329 hş., s. 59, 79.
  3. ↑ S. Haluk Kortel, Delhi Türk Sultanlığında Teşkilât: 1204-1414 (doktora tezi, 2001), İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 307.
  4. ↑ İbn Bîbî, el-Evâmirü’l-Alâiyye: Selçukname (trc. Mürsel Öztürk), Ankara 1996, II, 164.
  5. ↑ İsmail Yiğit, Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi: Memlûkler, İstanbul 1991, s. 200-201.
  6. ↑ Fâtih’in Teşkilât Kanunnâmesi (nşr. Abdülkadir Özcan, TD, sy. 33 [1982] içinde), tür.yer.
  7. ↑ A. H. Lybyer, The Government of the Ottoman Empire in the Time of Suleiman the Magnificent, Cambridge 1913, s. 247, 265.
  8. ↑ Cengiz Orhonlu, Osmanlı Tarihine Âid Belgeler, Telhîsler: 1597-1607, İstanbul 1970, s. XXI.
  9. ↑ Lutfi Paşa, Âsafnâme (nşr. Mübahat S. Kütükoğlu, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan içinde), İstanbul 1991, s. 17, 18, 27, 29.
  10. ↑ Ömer Lutfi Barkan, “1070-1071 (1660-1661) Tarihli Osmanlı Bütçesi ve Bir Mukayesesi”, İFM, XVII/1-4 (1960), s. 316.
  11. ↑ a.mlf., “H. 974-975 (M. 1567-68) Mali Yılına Ait Bir Osmanlı Bütçesi”, a.e., XIX/1-4 (1961), s. 309.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qazəsgər&oldid=7853700"