Böyük Moğol imperiyası: Redaktələr arasındakı fərq
→Həmçinin bax: yeniləmə, təkmilləşdirmə |
→Xarici keçidlər: təkmilləşdirmə, yeniləmə |
||
Sətir 501: | Sətir 501: | ||
== Xarici keçidlər == |
== Xarici keçidlər == |
||
* [http://www.turktarihim.com/Bab%C3%BCr_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu.html Babür İmparatorluğu] |
|||
http://www.trtazerbaycan.com/trtinternational/az/newsDetail.aspx?HaberKodu=1465dee7-ae3e-4661-b007-2b56cb1a4394 |
|||
* [http://www.valleyswat.net/literature/papers/MUGHULS_AND_SWAT.pdf Mughals and Swat] |
|||
* [http://www.mughalindia.co.uk/index.html Mughal India] an interactive experience from the [[Britaniya muzeyi|British Museum]] |
|||
* [http://www.bbc.co.uk/religion/religions/islam/history/mughalempire_1.shtml The Mughal Empire] from [[BBC]] |
|||
* [http://www.mughalgardens.org/html/home.html Gardens of the Mughal Empire] |
|||
* [http://www.paradoxplace.com/Insights/Civilizations/Mughals/Mughals.htm Adrian Fletcher's Paradoxplace — PHOTOS — Great Mughal Emperors of India] |
|||
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/england/1566398.stm A Mughal diamond on BBC] |
|||
* [http://www.chiefacoins.com/Database/Countries/Mughal.htm Some Mughal coins with brief history] |
|||
{{commons|Mughal Empire.}} |
|||
{{Şablon:Böyük Moğol İmperiyası hökmdarları}} |
{{Şablon:Böyük Moğol İmperiyası hökmdarları}} |
13:35, 6 oktyabr 2014 tarixinə olan versiya
Tarixi dövlət | |||
Böyük Moğol imperiyası | |||
---|---|---|---|
fars. گورکانیان urdu مغلیہ سلطنت | |||
|
|||
![]() |
|||
|
|||
Paytaxt | Aqra, Fatehpur-Sikri, Lahor, Dehli | ||
Dilləri | fars dili, Cığatay dili, Urdu dili | ||
Rəsmi dilləri | |||
Dövlət dini | Din-e İlahi, islam | ||
Ərazisi |
|
||
Əhalisi |
|
||
İdarəetmə forması | Mütləq Monarxiya | ||
{{{rəhbər_titulu}}} | |||
• | Babur (ilk) | ||
• | II Bahadır Şah (sonuncu) | ||
![]() |
![]() | Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Böyük Moğol İmperiyası və ya Babur İmperiyası (fars. امپراتوری مغولی هند ; Empīrāturī-ye Moġolī-ye Hend[1][2] və ya urdu مغلیہ سلطنت ; Mug̱ẖliyah Salṭanat[3]) — 1526-1857-ci illər arasında mövcud olmuş və əsası Teymurilər sülaləsindən olan Babur tərəfindən qoyulmuş türk dövləti.[4][5][6][7][8][9]
XVI əsrin əvvəlində Şimali Hindistan Böyük Moğol İmperiyasının təsiri altına düşdü.[10] Moğollar yerli idarə üsulunu tamamilə aradan qaldırmadı və bunun əvəzinə daha balanslaşdırılmış, mərkəzləşdirilmiş və vahid sistemə malik bir idarə üsulu bərqərar etdilər.[11][12] Xüsusilə Böyük Əkbərin hakimiyyəti illərində özlərinin tarixi qəbilə əlaqələrini qoruyub saxlamaqla onlara tabe olan ərazilər çərçivəsində fars mədəniyyətini öz mədəniyyələri ilə birləşdirdilər.[13] Moğolların iqtisadi siyasəti kənd təsərrüfatından gələn gəlirə əsaslanırdı.[14] Vergilər əsasən möhkəm nizamlanmış gümüş valyuta ilə ödənilirdi,[15] bu isə əkinçilərin və sənətkarların böyük əmək bazarına daxil olmasına kömək edirdi.[16] İqtisadiyyatda nisbi sabitlik XVII əsr ərzində imperiya tərəfindən qorunub saxlanıla bildi. Marata, Racput və Sikh kimi şimali və qərbi Hindistanda məskunlaşan sosial-ictimai qruplar hərbi və idarəedici sahələrdə maraqlı idilər və bu onlara sonradan hərbi təcrübə qazandırdı.[17] İmperiya ərazisində ticarətin genişlənməsi Hindistanın cənub və şərq sahilləri boyu siyasi və iqtisadi elitanın yüksəlməsinə şərait yaratdı.[18] İmperiya parçalandıqca bu elitanın üzvləri öz aralarında mərkəzi hakimiyyətdən xəbərsiz əlaqələr qura bilirdilər.[19]
Dövlətin əsasının qoyulması Baburun Dehli sultanlığının hökmdarı İbrahim Ludi üzərində Panipat döyüşündə (1526) əldə etdiyi qələbə ilə ələqələndirilir. İmperiya öz yüksəlişinin ən pik həddinə Sultan Övrəngzebin hakimiyyəti illərində çatır və onun ölümündən sonra (1706) səriştəsiz hökmdarların hakimiyyəti altında bu inkişaf sürəti yavaşlamağa başlayır. İmperiyanın parçalanması kiçik Marata İmperiyası ordusu ilə Dekan döyüşündə[20] böyük itki verilməsi ilə başlayır və bu məğlubiyyət Benqal, Bopal, Oud, Karnatik, Rampur və Heydərabadın nəvvablarının və Əfqanıstan hakiminin öz müstəqilliklərini elan etməsi ilə nəticələnir.[21] 1818-ci ildə baş vermiş III Anqlo-Marata müharibəsindən sonra imperiyanın sərhədləri Dehli ilə hüdudlanır və taleyi həmin ildə Hindistan üsyanı zamanı Dehlinin ələ keçirilməsi ilə həll olunur.[22]
İmperiyanın “klassik dövr”ü 1556-cı ildə Böyük Əkbərin taxta çıxması ilə başlayır. Əkbərin və oğlu Cahangirin hakimiyyəti dönəmində imperiya dini harmoniya ilə yanaşı iqtisadi inkişaf yaşayır və hökmdarlar yerli dinlər və adət-ənənələrlə maraqlanırlar. Böyük Əkbər həm də eyni zamanda uğur qazanmış bir sərkərdə idi. O, həmçinin hindu racputlardan hərbi birləşmə yaratmışdı. Bəzi Racput hakimləri şimal-qərbi Hindistanda Moğolların hücumlarına müqavimət göstərməyə davam edirdilər, lakin onların əraziləri Böyük Əkbər tərəfindən zəbt edilmişdir. Böyük Moğol İmperiyasının hökmdarlarının böyük əksəriyyəti müsəlman idi. Ancaq Böyük Əkbər ömrünün geri qalan hissəsində və ondan sonra oğlu Cahangir yeni din olan “Din-i-İlahi”nin davamçıları olmuşlar və bu din “Ain-ə-Əkbəri Dabestan-e Mazaheb” kimi dini kitabda qeydə alınmışdır.[23]
Dövlətin beşinci hökmdarı olan Cahan şahın hakimiyyət illəri Moğol memarlığında qızıl dövr idi. O, bir neçə memarlıq abidəsinin yaradılmasına göstəriş vermişdir. Bunlardan ən məşhuru kimi Aqradakı Tac Mahalla yanaşı yenə Aqradakı Moti məscidini, Qırmızı qalanı, Dehlidəki Cama məscidini və Lahor qalasını misal göstərmək olar. Böyük Moğol İmperiyası ərazisinin ən böyük həddinə Sultan Övrəngzebin hakimiyyəti illərində çatdı və yenə onun hakimiyyəti dövründə Şivaji Bosalın başçılıq etdiyi Marata hərbi üsyanına görə imperiyanın sonuncu eniş dövrü başladı. Hakimiyyəti boyunca cənubda qazanılmış qələbələr hesabına Böyük Moğol imperiyasının əraziləri cənuba doğru genişləndi, ölkənin əhalisi 150 milyona (təxminən bütün dünya əhalisinin ¼-i qədər), ÜDM isə indiki valyuta ilə təqribən 90 milyard ABŞ dollarına çatdı.[24][25]
XVIII əsrin ortalarında Maratalar Böyük Moğol İmperiyasının ordularını məğlub edirdilər və bu qələbələrə görə Dekandan Benqala qədər olan ərazilərə nəzarət edirdilər. Daxili narazılıqlar Benqal, Bopal, Oud, Karnatik, Rampur, Heydərabad nəvvablarının və Əfqanıstan hakiminin öz müstəqilliklərini elan etməsinə görə daha da artmışdı. 1739-cu ildə Moğollar Karnal döyüşündə Nadir şahın qüvvələri tərəfindən məğlub edilmişdilər.[26] Bunun nəticəsində paytaxtları qarət edilmiş və əllərindən alınmışdı. Bu isə onların süqutunu sürətləndirmişdir. Növbəti əsr ərzində Böyük Moğol İmperiyasının gücü məhdudlanmış və sonuncu imperator II Bahadır Şahın dövründə isə yalnız Şahcahanabad şəhəri ilə məhdudlanmışdır. O, 1857-ci ildə baş vermiş Sipahilər üsyanına kömək etməkdə günahlandırılmış, sonralar ingilislər tərəfindən xəyanətə məcbur edilmiş və həbs olunaraq Birmaya sürgün edilmişdir.[27] Beləliklə 1857-ci ildə Böyük Moğol İmperiyası süqut etmiş, torpaqları Britaniya Hindistanının tərkibinə qatılmışdır.
Baburilərin mənşəyi haqqında
Böyük Moğol İmperiyasının əsası Zahirəddin Mahmud Babur (fars. ﻇﻬﻴﺮﺍﻟﺪﻳﻦ محمد ; al-ṣultānu 'l-ʿazam wa 'l-ḫāqān al-mukkarram bādshāh-e ġāzī)[28] tərəfindən qoyulmuşdur.[29][30][31][32] Babur ata tərəfdən Teymurilər sülaləsindən, ana tərəfdən isə Çingizlilər sülaləsindəndir. Baburun atası Əmir Teymurun nəvəsi olan Ömər Şeyx Mirzə Barlas idi.[33] Baburun anası isə Çingizlilər nəslindən olan Yunus xanın[34] qızı Qutluq Nigar xanım idi.[35]
Baburun ata tərəfdən mənsub olduğu Teymurilər sülaləsinin əsasını qoyan Əmir Teymur əslən barlas boyundandı. Barlaslar Orta Asiyada yaşayan türkləşmiş[36][37] monqol[38][39] boyu idi. Monqolların gizli tarixi (rus. Монголын Нууц Товчоо) adlı əsərə görə barlaslar boruciginlərlə bir soydan gəlir. Karçar barlaslar barlas boyunun qurucu əcdadlarıdır.[40] Monqolların gizli tarixi XIII əsrdə Ögedey xana yazılmış epik əsərdir. Bu əsərdə göstərilir ki, Karçar barlaslar eyni zamanda Çingiz xanın əcdadı olan əfsanəvi monqol lideri Bodonçirin nəslindən gəlir.[41]
Orta Asiyanın yerli əhaliləri ilə sıx əlaqələrə görə barlaslar arasında İslam dinindən başqa digər dinlərə (Buddizm, Şamanizm) də inananlar yaşayırdı.[42] Bu sıx əlaqələr mədəni cəhətdən bir-birlərindən təsirlənmələrinə və qarışmalarına səbəb olmuşdu. Bu kimi səbəblərdən monqol mənşəli boy olan barlaslar monqol dilindən başqa çağataycanı da (Türk dillərinin uyğur mənşəli bir növü; ərəb və fars dillərindən də təsirlənmiş[43] və çağdaş özbəkcənin[44][45] yaranmasında rol oynamışdı) geniş şəkildə istifadə edirdilər. Baburun ölümündən sonra çağataycanın istifadə olunması getdikcə azalmış və əvəzinə fars dili, daha sonra da urdu dilindən istifadə olunmuşdur.[46]
Baburun ilk illəri və hakimiyyəti
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Babur.2.jpg/220px-Babur.2.jpg)
Babur 23 fevral 1483-cü ildə hal hazırda Özbəkistanda yerləşən Əndican şəhərində anadan olub.[47] Bu müddətdə artıq Teymurilər dövləti özünün keçmiş qüdrətini itirmiş, yanlız Mərkəzi Asiyanın kiçik bir bölgəsində hakimiyyətini qoruya bilmişdi. Babur 1494-cü ildə atasının ölümündən sonra 12 yaşında olərkən Fərqanəyə hakim oldu.[48] O, Fərqanə hakimi olduqdan sonra Səmərqənd hakimi olan əmisi Sultan Əhməd və Daşkənd hakimi olan dayısı Məhəmməd Fərqanəyə hücum etdilər.[49] Babur atasının sərkərdələrinin köməyi ilə bu hücumları dəf edə bildi.
Babur 1497-ci ildə Səmərqəndi ələ keçirdi.[50] Buna baxmayaraq Şeybani xanla mübarizədə uğur qazanmayaraq məğlub oldu.[51][52] 1501-ci ildə Səmərqəndi yenidən ələ keçirsə də, 1503-cü ildə özbəklər növbəti dəfə şəhəri tutdular. Şeybani xan Teymurilər soyundan gələn şəxslərin idarə etdiyi bölgələri bir-bir ələ keçirdi. Nəticədə Teymurilər önəmli şəhərləri olan Səmərqənd, Buxara və Heratdakı hakimiyyətini itirdilər. Bölgədə Teymurilər sülaləsindən yanlız Babur hakimiyyətini qoruya bilmişdi. Buna baxmayaraq Babur da Şeybani xanla mübarizədə uğur qazanmayaraq Pamir dağları istiqamətində geri çəkilmişdi. Ətrafına 20000 əsgər topladıqdan sonra Hindiquş dağlarını keçərək Kabilə daxil oldu və burada özünü şah elan etdi.[53] Babur ilk dəfə 1508-ci ilin sentyabr ayında Hindistana yürüş etdi. Üç ay davam edən bu yürüş nəticəsində Babur xeyli qənimət əldə etdi və Hindistanla yaxından tanış olmaq fürsətini qazandı.
Şeybani xan 1510-cu ildə[54] baş vermiş Mərv döyüşündə Şah İsmayıla məğlub oldu və öldürüldü. Babur yaranan fürsətdən istifadə edərək keçmiş torpaqlarını geri qaytarmaq üçün Səfəvilərlə yaxınlaşdı.[55] Səfəvilərin də köməyi ilə 1512-1513-cü illərdə Buxara və Səmərqənd ələ keçirildi.[56] Baburun Səfəvilərlə yaxınlaşması uzun müddət davam etmədi. 1514-cü ildə baş vermiş Çaldıran döyüşündə Şah İsmayılın Sultan Səlimə məğlub olmasından sonra özbəklərə olan Səfəvi təzyiqi azaldı. Bundan sonra Babur özbəklərin hücumları qarşısında geri çəkilməyə məcbur olmuş və Səfəvilərin dəstəyini itirmişdi.
Dövlətin əsasının qoyulması
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/1526-First_Battle_of_Panipat-Ibrahim_Lodhi_and_Babur.jpg/150px-1526-First_Battle_of_Panipat-Ibrahim_Lodhi_and_Babur.jpg)
Səmərqənddə möhkəmlənə bilməyən Babur cənuba irəliləyərək 1518-ci ildə Cənubi Əfqanıstana yürüş etdi. Bu yürüşdə Xeybər keçidini keçərək Sind bölgəsini ələ keçirdi. 1519-cu ilin noyabr ayında 1500 nəfərlik birliklə Sind çayını keçdi və Pişəvər ətrafına yaxınlaşdı. Babur 5 dəfə Pəncab bölgəsinə yürüş edərək buranı özünə tabe etdi.[57][58] 1522-ci ildə Qəndəhar zəbt edildi. Babur 21 aprel 1526-cı ildə Panipat döyüşündə Dehli sultanı İbrahim Ludinin qüvvələri ilə qarşılaşdı. İbrahim Ludinin qüvvələri sayca üstün olsa da,[59] Baburun ordusunda odlu silah vardı.[q 1][60] Bu döyüşdə İbrahim Ludi ağır məğlubiyyətə uğradı və öldürüldü.[61][62][63] Babur bu qələbədən sonra Dehli və Aqranı ələ keçirdi. Aqra şəhəri dövlətin mərkəzi oldu. Panipat döyüşündəki qələbə tarixçilər tərəfindən dövlətin əsasının qoyulması kimi qəbul olunur. Qələbədən sonra Aqraya daxil olan Babur özünü Hindistanın hakimi elan etdi.[64][65]
Baburun Panipat döyüşündə qələbə qazanması hinduları narahat edirdi. 15 fevral 1527-ci ildə Rana Saqanın başçılıq etdiyi hindu ordusu ilə Baburun qüvvələri arasında Kanya döyüşü baş verdi. Babur sayca özündən üstün olan hindu qüvvələrini məğlub etdi. Bu döyüş Baburun müsəlman olmayan bir hökmdara qarşı qələbə qazandığı ilk döyüş idi. Bu qələbə onu məşhurlaşdırdı və Babur özünə Qazi titulu götürdü.[66][67]
Babur 26 dekabr 1530-cu ildə Aqrada 47 yaşında olarkən öldü. Yerinə oğlu Hümayun keçdi.
Sultan Hümayunun hakimiyyəti (1530-1540 ; 1555-1556)
Babur ölməzdən əvvəl Hümayunun hökmdar olacağını elan etmişdi. Babur öldükdən sonra Sultan Hümayun və digər qardaşları arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə başladı. Tabeliklərindəki ordulara arxalanan qardaşlar Sultan Hümayunun hakimiyyətini tanımadıqlarını elan etdilər. Qardaşlarının birləşmiş qüvvələri ilə mübarizə aparmaqda çətinlik çəkən Sultan Hümayun onlara geniş ərazilər və səlahiyyətlər verməyə məcbur oldu.[68]
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/%D0%A5%D1%83%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D0%BD._%D0%94%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C_%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B0%D1%82%D1%8E%D1%80%D1%8B_%D0%B8%D0%B7_%D0%91%D0%B0%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B5._1590%D0%B5_%D0%B3%D0%B3._%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0%2C_%D0%93%D0%9C%D0%92.jpg/220px-%D0%A5%D1%83%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D0%BD._%D0%94%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C_%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%B0%D1%82%D1%8E%D1%80%D1%8B_%D0%B8%D0%B7_%D0%91%D0%B0%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B5._1590%D0%B5_%D0%B3%D0%B3._%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0%2C_%D0%93%D0%9C%D0%92.jpg)
Bu daxili çəkişmələr Böyük Moğol İmperiyasının nüfuzuna ciddi təsir göstərirdi. Yaranan qarışıqlıqdan Baburun dövründə məğlub edilmiş olan Əfqan və Ludi nəslindən olan hakimlər istifadə etdilər. Əfqan və Ludi hakimləri qüvvələrini birləşdirərək Sultan Hümayuna qarşı mübarizə aparsa da, onlar məğlub edildi.[69] Buna baxmayaraq dövlətdə sabitlik yaranmadı. Qucaratın valisi olan Sultan Hümayunun qardaşı Əsgəri xan dövlətin paytaxtı olan Aqra şəhəri üzərinə hücum etdi. Qardaşlar arasında razılaşma əldə olunsa da, bu onlar arasında birliyi təmin etmədi. [70]
Yaranmış qarışıq vəziyyətdən istifadə edən Suri xanədanına mənsub olan Şir şah Aqraya hücum etdi. Qardaşlarından dəstək ala bilməyən Sultan Hümayun Səfəvilər dövlətinin hökmdarı I Təhmasibə sığındı.[71] Şir şah Suri Osmanlı dövləti ilə əlaqələr quraraq Səfəviləri məğlub etmək üçün onlarla razılaşdı. Bundan sonra Səfəvi dövlətinin hökmdarı olan I Təhmasib Sultan Hümayunu ordu ilə dəstəkləyərək Surilərin üzərinə yolladı. Yaranmış fürsətdən istifadə edən Sultan Hümayun Kabil, Qəndəhar və Bədəxşanı geri aldı.[72][73] O, Kabildən öz yürüşləri üçün istinadgah kimi istifadə etdi. Sultan Hümayun 1555-ci ildə qələbə qazanaraq Dehliyə daxil oldu və hakimiyyətini bərpa etdi. Sultan Hümayun 1556-cı ildə yıxılaraq ağır zədələndi. Ölümündən əvvəl onun qonağı olan Osmanlı admiralı Seydi Əli Rəisin məsləhəti ilə Bədəxşanda əfqanlarla mübarizə aparan oğlu Əkbərə məktub yazaraq onu taxtın varisi təyin etdi. Sultan Hümayun 1556-cı ilin yanvar ayında öldü. Onun oğlu olan Əkbər Bədəxşanda apardığı mübarizədə qalib gəldi və geri dönərkən atasının ölüm xəbərini eşidib taxta çıxdı.[74]
Sultan Əkbərin hakimiyyəti (1556-1605)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Jesuits_at_Akbar%27s_court.jpg/200px-Jesuits_at_Akbar%27s_court.jpg)
Əkbər atasının ölümündən sonra 14 yaşında olarkən hakimiyyətə keçdi.[76][77] 20 yaşına qədər dövlət idarəsində Əkbərin Baş Vəziri olan Bayram xan Baharlının təsiri güclü idi. 1562-ci ildə Əkbər şah Bayram xan Baharlını vəzifəsindən kənarlaşdıraraq həcc ziyarətinə yolladı.[78] Bundan sonra hakimiyyətdəki nüfuzunu gücləndirdi.[79]
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Akbar_receives_an_embassy_sent_by_Queen_Elizabeth.jpg/220px-Akbar_receives_an_embassy_sent_by_Queen_Elizabeth.jpg)
Əkbər şah Sultan Hümayun dövründəki özbaşınalıqlar və üsyanlara səbəb olan idarəçilik sistemini ləğv etmək üçün islahatlara başladı.[81][82][83] Mərkəzi hakimiyyətin güclənməsindən narazı olan və üsyan qaldıracaq hakimlərin qüvvələrini məğlub etmək üçün qərərgahlar və ordugahlar qurdu. Mərkəzi hakimiyyəti gücləndirdikdən sonra yürüşlər edərək 1578-ci ildə Benqalı, 1581-ci ildə Kabili, 1587-ci ildə Kəşmiri, 1592-ci ildə Sindi və 1594-cü ildə Qəndəharı tam şəkildə Böyük Moğol İmperiyasına tabe etdi. Qalibiyyətli yürüşlər nəticəsində bölgədə Böyük Moğol İmperiyasının nüfuzu artdı və dövlətin sərhədləri genişləndi.[84][85][86]
Əkbər şaha qədər dövlət idarəsində, sarayda və orduda ən önəmli vəzifələr türklər tərəfindən yerinə yetirilirdi. Dövlətin ərazisi genişləndikcə Böyük Moğol İmperiyasına tabe olan ərazilərdə türklər azlıq təşkil etməyə başladılar. Bu səbəbdən türklərlə yanaşı hindlilər də dövlət vəzifələrində təmsil olunmağa başladılar.[83] Bu daha sonralar dövlətdə türk təsirinin azalmasına gətirib çıxardı.[87]
Əkbər şahın hakimiyyəti illərində ölkədə dini tolerantlıq təmin olundu. Dövlətin yayıldığı geniş ərazilərdə Hinduizm, İslam, Zərdüştlük, Buddizm, Sikhizm, Caynizm, Xristianlıq kimi dinlər yayılmışdı. Əkbər şah ölkədə dini birliyi təmin etmək üçün digər dinlərin sintezindən yaranan Din-i İlahi adlı dinin əsasını qoymuşdur.[88][89]
Əkbər şahın siyasətinin əsasında insana dəyər vermək, yaxşı idarəçilik, iqtisadi potensialın gücləndirilməsi, əhalinin dövlət üçün yox dövlətin əhali üçün var olduğunu göstərmək kimi məsələlər qərar tuturdu.[83] Onun 49 il davam edən hakimiyyətində Böyük Moğol İmperiyası gücləndi. Əkbər şah 1603-cü ildə xəstələndi və danışmaq qabiliyyətini itirdi. Ara müharibələrinin qarşısını almaq üçün oğlu Cahangiri varis təyin etdi və 1605-ci ildə öldü.[90][91]
Sultan Cahangirin hakimiyyəti (1605-1627)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Brooklyn_Museum_-_Portrait_of_Jahangir_Holding_a_Falcon.jpg/220px-Brooklyn_Museum_-_Portrait_of_Jahangir_Holding_a_Falcon.jpg)
Sultan Cahangir hakimiyyətə keçdiyi dövrdə Böyük Moğol İmperiyası dönəmin ən güclü dövlətlərindən biri idi. Sultan Cahangir Əkbər şahdan fərqli olaraq daha çox zövq və əyləncəyə düşkün hökmdardı. Bu səbəbdən onun hakimiyyəti illərində ciddi bir uğur əldə olunmadı. Sultan Cahangir Əkbər şahın başlatdığı hərbi siyasəti davam etdirdi.[92] Buna baxmayaraq demək olar ki, uğur əldə edə bilmədi. Səfəvilərlə baş verən toqquşmaların gedişində Qəndəhar şəhəri itirildi.[93] Mavardakı racputlarla aparılan mübarizə 1614-cü ildə başa çatdı. Əkbər şahın Əhmədnaqara başlatdığı yürüşlər davam etdirildi, amma bu yürüşlərin çoxunun qarşısı Həbəşi Məlik Ənbər tərəfindən alındı. Daha sonra orduya rəhbərlik Şahzadə Xürrəmə[q 2] tapşırıldı. Şahzadə Xürrəm 1617 və 1621-ci illərdə baş vermiş döyüşlərdə qələbə qazanaraq sülhə nail oldu.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Nurjahan.jpg/220px-Nurjahan.jpg)
Sultan Cahangirin zəif iradəsi səbəbindən saraydakı intriqalara qadınlar da qarışmağa başladı. Daha sonra idarəetmədəki boşluqlar səbəbindən oğulları ilə də münasibətləri korlandı.[95] 1611-ci ildən sonra Sultan Cahangir həyat yoldaşı Nur Cahan,[96] qayınatası Etimad əd-Dövlə və digər qayınatası Asəf xanın təsiri altına düşdü. Nur Cahan qızı Mümtaz Mahalı Şahzadə Xürrəmlə, bacısını isə Şahzadə Xürrəmin kiçik qardaşı Şahzadə Şəhriyarla evləndirdi.
Sultan Cahangirin hakimiyyətinin zəiflədiyi dövrdə Nur Cahanla Şahzadə Xürrəm arasında mübarizə başladı. Şahzadə Xürrəm 1622 və 1625-ci illərdə açıq-aşkar üsyan qaldırdı. 1621-1627-ci illərdə davam edən taxt-tac müharibələrində Şahzadə Xürrəm qalib oldu və digər rəqiblərini öldürdü. Şahzadə Xürrəmin qardaşı olan Şahzadə Şəhriyarı dəstəkləyən Nur Cahan isə 1645-ci ildə Lahorda sürgündə olarkən öldü. Sultan Cahangir də 1627-ci ildə Kəşmirdən Lahora gedərkən yolda öldü.[97][98]
Sultan Cahangir hakimiyyətinin ilk illərində məşhur 12 hökmünü ilə bölgələrdəki tımar sahiblərinin vergi yığmasının qarşısını aldı. Onun əmri ilə ucqar yerlərdə karvansaray və məscidlər, şəhərlərdə isə xəstəxanalar tikildi. O, mirasla bağlı yeni nizamlama üsulu meydana gətirdi. Sultan Cahangir evlərə zorla daxil olmaq, günahkarların burun və qulaqlarının kəsilməsi kimi cəzaları ləğv etdi. Sultan Cahangir atası Əkbər şahın Din-i İlahi siyasətini də davam etdirmişdi.[99][100] Sultan Cahangir Yezuitlərin xalqın önündə İslam din xadimləri ilə mübahisə aparmasına və təbliğatlarına icazə vermişdi.
Sultan Cahan şahın hakimiyyəti (1628-1658)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Mohur_of_Shah_Jahan_%28r._1628-1658%29_LACMA_M.77.55.12_%282_of_2%29.jpg/180px-Mohur_of_Shah_Jahan_%28r._1628-1658%29_LACMA_M.77.55.12_%282_of_2%29.jpg)
Sultan Cahan şah öz oğullarından başqa hökmdar nəslindən olan bütün kişiləri öldürərək hakimiyyətini möhkəmləndirmişdi. Sultan Cahan şah bundan sonra dövlətin idarə olunması məsələləri ilə məşğul oldu. O, ciddi hərbi uğurlar qazana bilmədi. Sultan Cahan şah atası Sultan Cahangirin hakimiyyəti illərindən ortaya çıxan ingilislərin fəaliyyətlərinə göz yumdu. İngilislərlə qurulan ticarət əlaqələri Böyük Moğol İmperiyasının vergi gəlirlərini artırsa da, ingilislərin burada möhkəmlənməsi və imtiyazlar qazanması gələcəkdə dövlətin süqutuna səbəb olan prosesləri sürətləndirdi.[101]
Sultan Cahan şahın 30 il davam edən hakimiyyəti illərində dövlətin idarəolunması cəhətdən ciddi bir yenilik olmadı. Ara müharibələri səbəbindən hələ sağlığında hakimiyyətdən məhrum edildi. Tac Mahalın tikintisinin tamamlanmasından qısa müddət sonra Sultan Cahan şahın ağlını itirdiyini bəhanə edən oğlu Övrəngzeb hakimiyyətə keçdi. Sultan Cahan şah 1658-ci ildə həbsdə olduğu Aqra qalasında xəstələnərək öldü.[102][103]
Sultan Övrəngzebin hakimiyyəti (1658-1707)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Aurangzeb_in_old_age_2.jpg/220px-Aurangzeb_in_old_age_2.jpg)
Sultan Övrəngzeb hakimiyyətə sahib olduqdan sonra bölgələrdə hakimiyyətlərini gücləndirmək istəyən qardaşları mərkəzi hakimiyyətə və dövlətin ərazi bütövlüyünü təhdid edirdi. Sultan Övrəngzeb də atası kimi özünə rəqib ola biləcək bütün namizədləri öldürərək hakimiyyətini qanlı şəkildə möhkəmləndirdi. O, qardaşlarının yaratdığı təhdidi yox etsə də, hakimiyyətin müxtəlif pillələrində möhkəmlənən hindlilərin dövlət və ordudakı nüfuzunu qıra bilmədi.[104] Artıq bu dövrdə həm dövlət, həm də ordu məsələlərinə hindlilərin ciddi təsiri hiss olunurdu. Sarayda nüfuzlarını qorumağa çalışan türklərlə hindlilər arasındakı çəkişmələr dövləti çıxılmaz vəziyyətə salmışdı.[105] Sultan Övrəngzebin sələflərindən fərqli olaraq dini tolerantlığın qarşısını alması da vəziyyəti mürəkkəbləşdirmişdi.[106] Onun ölkədəki hindu məbədlərini dağıtması bugünün özündə də hindular və müsəlmanlar arasındakı münasibətlərin pis olmasının səbəblərindən biridir.
Sultan Övrəngzebin apardığı müharibələr nəticəsində Böyük Moğol İmperiyası özünün ən böyük sərhədlərinə çatmışdı. Hindistan yarımadasının cənubunda yerləşən kiçik bölgədən başqa bütün yarımada dövlətə tabe edilmişdi. Bu dövrdə dövlətin ərazisi 3200000 km²,[107] əhalisi isə təqribən 150000000 nəfərdən[108] ibarətdi.
Böyük Moğol İmperiyasının ciddi probleminə çevrilmiş müstəmləkəçi Avropa dövlətlərinin fəaliyyətləri Sultan Övrəngzebin hakimiyyəti illərində daha da gücləndi. Ölkədə imtiyazlı şərtlərlə fəaliyyət göstərən ingilislərlə yanaşı hollandlar da mövqe qazanmağa çalışırdı. Hollandlara da imtiyazlar verildikdən sonra Böyük Moğol İmperiyası xarici şirkətlərin axınına məruz qaldı.[109] Bütün bunlar növbəti illərdə Böyük Moğol İmperiyası ticarətinin tamamilə avropalıların əlinə keçməsinə şərait yaratmışdı. Müstəmləkəçilərin artan nüfuzu və onların Hindistanda möhkəmlənməsi Böyük Moğol İmperiyasını süquta aparan səbəblərdən olmuşdur. Sultan Övrəngzebin hakimiyyətdə olduğu 48 il Böyük Moğol İmperiyasının müstəqil və qismən sabit keçən son dövrü hesab olunur. Sultan Övrəngzeb 1707-ci ildə öldü və onun yerinə oğlu Məhəmməd Əzəm keçdi.[110]
Böyük Moğol İmperiyasının zəifləməsi və süqutu
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/An_imperial_order%2C_farman%2C_from_the_time_of_Shah_%27Alam_II%2C_dated_1776.jpg/150px-An_imperial_order%2C_farman%2C_from_the_time_of_Shah_%27Alam_II%2C_dated_1776.jpg)
Sultan Övrəngzebin ölümündən sonra hakimiyyətə keçən Məhəmməd Əzəm Şah[111] cəmi dörd ay hakimiyyətdə qala bildi.[112] Daha sonra Bahadır şah taxta keçdi.[113] Onun hakimiyyəti illərində yerli hakimliklərin gücü artmışdı və bu mərkəzi hakimiyyətin nüfuzuna ciddi təsir göstərirdi. Bu dövrdə güclənən yerli döyüşçü qəbilələrdən olan racpuclar üsyan qaldıraraq Böyük Moğol İmperiyasının hakimiyyətlərini tanımadıqlarını bildirdilər. Yerli hökmdarların üsyan qaldırmağını fürsət bilən əfqanlar da üsyan qaldırdılar. Əfqanlar hücum edərək şəhərlərdə qarətlər həyata keçirməyə başladılar. Sikhizm tərəfdarları da üsyan qaldırdıqdan sonra Bahadır şah böyük bir daxili qarışıqlıqla mübarizə aparmalı oldu. Yaranmış vəziyyətdən istifadə etməyə çalışaraq mövqelərini möhkəmləndirməyə çalışan ingilis və hollandların fəaliyyətləri vəziyyəti daha da ağırlaşdırırdı. Bahadır şahın 1712-ci ildə ölümündən sonra oğlu Cahandar onun yerinə keçdi.[114][115][116] Üsyanlarla mübarizə apara bilməyən Cahandar hakimiyyətdə uzun müddət qala bilmədi. 1713-cü ildə Cahandarın ölümündən sonra Fərruxsiyar hakimiyyəti ələ aldı.[117][118] Fərruxsiyar 6 ildən bir qədər artıq hakimiyyətdə qalmağı bacardı, amma onun hakimiyyəti illərində də üsyanların qarşısını almaq mümkün olmadı. Əfqanların, racputların, Sikhizm tərəfdarlarının və yerli hakimlər olan racələrin üsyanı onun da hakimiyyətinin başa çatmasına səbəb oldu. 1719-cu ildə hakimiyyətə keçən Rafi ud-Darajat da cəmi 98 gün hakimiyyətdə qala bildi.[119] Həmin il onu əvəz edən II Cahan şahın hakimiyyəti də 105 gün davam edə bildi.[120][121][122] Ondan sonra Məhəmməd şah hakimiyyətə keçdi.[123] 1723-cü ildə hakimiyyət çəkişmələri nəticəsində dövlət faktiki olaraq iki hissəyə bölündü. Taxtın digər varisləri qüvvələrini birləşdirərək Heydərabad xəttindən etibarən öz hakimiyyətlərini elan etdilər.[124][125]
Üsyanlar və daxili çəkişmələr ölkəni xarici müdaxilə üçün müdafiəsiz vəziyyətə gətirmişdi. Yaranmış qarışıq vəziyyətdən Əfşarlar İmperiyasının əsasını qoymuş Nadir şah Əfşar istifadə etdi. 1737-ci ildə üsyan edən əfqanlara qarşı hücuma keçən Nadir şah Əfşar Herat və Qəndəharı tutdu. Əfqanların Böyük Moğol İmperiyasına sığınması nəticəsində Nadir şah Əfşar hücuma keçdi. Dehlinin şimal-qərbində yerləşən Karnala[126] qədər irəliləyən Nadir şah Əfşarla Məhəmməd şahın qüvvələri arasında 24 fevral 1739-cu ildə baş verən döyüş Məhəmməd şahın məğlubiyyəti ilə nəticələndi.[127][128] Məhəmməd şahın məğlubiyyəti dövlətin vəziyyətini daha da ağırlaşdırır. Nadir şah Əfşarın təkcə saray xəzinəsindən əldə etdiyi qənimətin miqdarı 700 milyon rupiyə çatırdı.[129] Böyük Moğol İmperiyası faktiki olaraq ikiyə bölünmüş, həm də paytaxtını itirmişdi.
1748-ci ildə Məhəmməd şah öldükdən sonra yerinə Əhməd şah keçdi.[130] Bu dövrdə artıq Böyük Moğol İmperiyası özünün keçmiş qüdrətini itirmişdi. Əhməd şahın hakimiyyəti illərində əfqanlar müstəqilliklərini elan etdilər. Hücuma keçən əfqanlar bir sıra Moğol şəhərlərini də ələ keçirdilər. İngilis və holland müstəmləkəçilərin fəaliyyəti nəticəsində ölkə iqtisadiyyatı tamamilə onların nəzarətinə keçmişdi.[131][132]
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Bahadur_Shah_Zafar.jpg/230px-Bahadur_Shah_Zafar.jpg)
1754-cü ildə ildə Əhməd şahın yerinə II Aləmgir şah keçdi.[133][134] Onun hakimiyyəti illərində də ciddi bir uğur əldə olunmadı. Əfqanlarla mübarizə aparmaq mümkün olmadı. II Aləmgir şah ölkədə təsirini artırmış ingilislərlə mübarizə aparmağa cəhd göstərsə də buna nail olmadı. Əksinə ingilislərin təsiri daha da artdı. II Aləmgir şahın 1759-cu ildə ölümündən sonra III Cahan şah hakimiyyətə keçdi.[135][136] 1759-cu ildə II Aləmgir şahın oğlu olan II Aləm şah hakimiyyəti ələ keçirdi.[137] Onun uzun müddət (46 il, 330 gün) davam edən hakimiyyəti illərində ciddi bir nailiyyət əldə olunmadı. İngilislərin təzyiqini azaltmağa çalışan II Aləm şahın qüvvələri ilə Britaniya Hindistanının qüvvələri arasında 1764-cü ildə Buksar döyüşü baş verdi. II Aləm şah bu döyüşdə məğlub oldu və nəticədə ölkədə hakimiyyət faktiki olaraq ingilislərin nəzarətinə keçdi. II Aləm şahın 1806-cı ildə ölümündən sonra hakimiyyətə keçən[138] II Əkbər şah 31 il hakimiyyətdə qala bildi.[139] II Əkbər şah hakimiyyəti illərində Böyük Britaniyadan asılı olaraq fəaliyyət göstərib[140] və onun hökmdarlığı formal xarakter daşıyıb. Onun 1837-ci ildə ölümündən sonra yerinə keçən oğlu II Bahadır şah da atası kimi Böyük Britaniyadan asılı idi. II Bahadır şah 1857-ci ildə baş vermiş Sipahilər üsyanına rəhbərlik etməyə məcbur edilmişdi. Sonralar o, ingilislər tərəfindən xəyanət etməyə məcbur edildi və həbs olunaraq ailəsi ilə birlikdə Birmaya sürgün edilmişdir. Beləliklə 1857-ci ildə Böyük Moğol İmperiyası süqut etmiş, torpaqları Britaniya Hindistanının tərkibinə qatılmışdır.[141][142]
İdarəetmə
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Posthumous_portrait_of_Mughal_Empreror_Akbar.jpg/220px-Posthumous_portrait_of_Mughal_Empreror_Akbar.jpg)
Böyük Moğol İmperiyasının əsası qoyulduqdan sonra yerli idarə üsulu tamamilə aradan qaldırmadı və bunun əvəzinə daha balanslaşdırılmış, mərkəzləşdirilmiş və vahid sistemə malik bir idarə üsulu bərqərar edildi.[143][144] Böyük Əkbərin hakimiyyəti illərində idarəetmədə bir sıra yeniliklər tətbiq olundu. Böyük Əkbər hakimiyyəti illərində müxtəlif etnik ünsürlərdən təşkil olunmuş ölkəni idarə etmək üçün Mənsəbdari adlanan idarəetmə sistemi qurmuşdu. Bu idarəetmə sistemində önəmli vəzifələr etibarlı şəxslərə verilmişdi.[83]
Mərkəzi hakimiyyət
Böyük Moğol İmperiyasına qeyri-məhdud səlahiyyətlərə sahib hökmdar rəhbərlik edirdi. Hökmdarlar müxtəlif vaxtlarda Sultan, Şah kimi titullar daşımışdı. Böyük Əkbər idarəetməni nizama salmaq üçün mərkəzi hakimiyyəti bölmələrə ayırmışdı. Hər bölmə ona təyin olunmuş rəhbərə tabe idi. Baş Vəzir (Vəziri Əzəm) önəmli məsələlərdə hökmdarın məsləhətçisi idi. Baş Vəzir digər Vəzirləri təyin edirdi və onlar Baş Vəzirə tabe idi. Dövlətin xəzinə və maliyyəsi Divanbəyinə tabe idi. Hərbi vəzifələrə təyinat, əsgərlərin əmək haqlarının ödənilməsi, əsgər toplanması və qeydiyyatından Miri Bəxşi cavabdeh idi. Dini elmlərin inkişafı, mübahisəli məsələlərin şəriətə uyğun həlli, müsəlman din alimlərinin fəaliyyəti və zəkatı ehtiyyacı olanlara paylamaq kimi məsələlərdən Sədr-us-Sudur cavabdeh idi. Sədr-us-Sudur mərkəzi hakimiyyətin dörd önəmli vəzirindən biri idi. Sədr-us-Sudur ölkənin əyalətlərinə qazılar təyin etmək səlahiyyətinə sahib idi. Xani Saman, Mühtəsib, Miri Atiş, Dərgahi Dak Çauki, Dərgahi Tiksal kimi vəzifə sahibləri Sədr-us-Sudura tabe idi. Xani Saman sarayın qida məsələləri ilə məşğul olurdu. O, gəzinti və yoxlamalarda hökmdarı müşayiət edirdi. Yeməyin hazırlanması, çadırların qurulması və mətbəxin nizamlanması kimi işlərdən cavabdeh idi. Əxlaqi dəyərlərin yerinə yetirilməsini yoxlayan nəzarətçiyə Mühtəsib deyilirdi. O, bu dəyərləri pozanları cəzalandırırdı. Hökmdarın topxanasından Miri Atiş cavabdeh idi. Poçt işləri ilə məşğul olan baş nəzarətçiyə Dərgahi Dak Çauki deyilirdi. O, hər cür poçt işlərinə nəzarət etməklə yanaşı, həm də idarəetmənin müxtəlif bölmələrinin fəaliyyətini nəzərdən keçirərək hökmdara məlumat verirdi. Dərgahi Tiksal hökmdarın zərbxanasından cavabdeh idi.[83]
Yerli idarəetmə
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Asif_musicians_1812.jpg/250px-Asif_musicians_1812.jpg)
Böyük Əkbər cagirdarlıq sisteminə son qoyaraq dövləti 12 əyalətə bölmüşdü. Qalibiyyətli döyüşlər nəticəsində sonradan bu əyalətlərin sayı 15-ə çatdı. Bu əyalətlərə Allahabad, Aqrah, Oud, Kəşmir, Əhmədabad, Benqal, Bihar, Dehli, Kabil, Lahor, Multan, Malva, Barar, Handeş və Əhmədnaqar daxil idi. Bəzi tarixçilər əyalətlərin sayının 18 olduğunu qeyd edirlər.[83] [145]
Əyalətdə ən böyük vəzifə sahibi və hökmdarın əyalətdəki nümayəndəsi Sipahdar (Sipahsa olaraq da adlandırılırdı) hesab olunurdu. O, əyalətdə təhlükəsizlik və sabitlikdən cavabdeh idi. Həmçinin əyalət ordusunun baş komandanı idi. O, hökmdarın qanunlarının əyalətdə icra olunmasına nəzarət edirdi. Hər bir əyalətin Divanbəyi olurdu. Əyalət divanbəyiləri mərkəzi hakimiyyət tərəfindən təyin olunurdu və vergi toplanmasından cavabdeh idi. Bu işdə ona Amil,[q 3] Tabaqçı[q 4] və Xəzinədar kömək edirdi. Sipahdarın əmri ilə əsgər toplamaq, ordunu nizama salmaq və əyalət əsgərlərinin əmək haqlarını ödəməklə Bəxşi məşğul olurdu. Hər bir əyalətdə Bəxşi mərkəzi hakimiyyətdə təmsil olunan Miri Bəxşinin göstərişi ilə təyin olunurdu. Əyalətlərin dini məsələləri və zəkatın bölüşdürülməsindən Sədr cavabdeh idi. Sədrlər Sədr-us-Sudur tərəfindən təyin olunurdu. Sədrlər həmçinin əyalətdəki vəqf torpaqlarına nəzarət edirdi. Əyalət qazıları sərkər və pərganah qazılarının fəaliyyətlərinə nəzarət edirdi. Vaqah Nigar və Savanih Navis vəzifələrinə təyin olunanlar əyalətin idarə olunması və vacib hadisələr haqqında mərkəzi hakimiyyəti məlumatlandırırdı. Əyalət mərkəzlərinin təhlükəsizliyindən cavabdeh olan şəxs Qutval adlanırdı. O, həmçinin şəhərə yeni gələnlərə nəzarət etmək, onların yerlərini müəyyənləşdirmək və varissiz ölənlərin mallarına nəzarət etmək kimi işləri yerinə yetirirdi. Miri Bəhr qayıqlar və körpülərdən istifadə edənlərdən vergi toplamaqla məşğul olurdu. O, həmçinin dəniz yolu ilə aparılan daşımalara da nəzarət edirdi.[83]
Hər bir əyalət sərkərlərə bölünmüşdü. Sərkərlər də öz növbəsində pərganahlara bölünürdü. Pərganahlara Şıkdarlar rəhbərlik edirdi. Pərganahlar kəndlərə bölünürdü və onlara pançayat[q 5] rəhbərlik edirdi.[83]
Xarici siyasət
Moğol-Səfəvi münasibətləri
Moğol-Osmanlı münasibətləri
Moğol-Avropa münasibətləri
Ordu quruluşu
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Padshanama_detail_horses%2C_small.jpg/220px-Padshanama_detail_horses%2C_small.jpg)
Böyük Moğol İmperiyasında Böyük Əkbərin islahatlarına qədər ordu quruluşu cagirdarlıq sisteminə əsaslanırdı. Cagirdarlar ordunu nizamlamaq və lazım gəldikdə ordu ilə birlikdə hərəkət etməyə borclu idi. Əsgərlərin əmək haqları, atların təchizatı xərcləri cagirdarın gəlirləri hesabına ödənilirdi. Cagirdarlar böyük ərazilərə sahib olmasına baxmayaraq saxladıqları ordu kiçik olurdu. Bu da onların haqsız qazanc əldə etməsinə səbəb olurdu. Bütün bunlar cagirdarlıq sisteminin qüsurlarından biri idi.[83]
Böyük Əkbərin dövründə digər sahələrdə olduğu kimi ordu quruluşunda da islahatlar aparıldı. Əsgərlərin əmək haqlarının cagirdarların gəlirləri hesabına ödənilməsi qaydası ləğv olundu. Bundan sonra əsgərlərin əmək haqları hər ay dövlət xəzinəsi hesabına nəğd şəkildə ödənilirdi. Atların damğalanması sistemi davam etdirildi. İslahatlardan sonra əsgərlərin qeydiyyatı zəruri şəkildə aparılmağa başladı. İslahatlardan sonra ordu beş bölməyə (mənsəbdari, əhədi, dəxli, müstəqil və vergi ödəyən racələrin orduları) ayrıldı.[83]
Mənsəbdari ordu:[146][147] Mənsəb sözü mövqe, dərəcə mənasında işlənirdi. Böyük Əkbərin dövründə dövlət məmurları 33 dərəcəyə ayrılmışdı və hər dərəcənin əmək haqları müəyyənləşdirilmişdi. Ən kiçik rütbəli mənsəb sahibləri 10, ən böyük rütbəli mənsəb sahibləri isə 10000 əsgərə rəhbərlik edirdi. Tabeliyində olan əsgərlərin sayı 100-400 arası olanlar Mənsəbdar titulu daşıyırdı. 500-2500 arası əsgərə rəhbərlik edən mənsəb sahibləri Əmir adlanırdı. Tabeliyindəki əsgərlərin sayı 3000-dən çox olan mənsəb sahibləti Əmir əl-üməra adlanırdı. Əsgər sayı 7000-dən çox hərbi birliklərə əsasən Şahzadələr rəhbərlik edirdi. Böyük Əkbərin dövründə mənsəb verilərkən dini və milli ayrıseçkilik edilmirdi. Mənsəb sahibləri dərəcələr üzrə zamanla yüksəlirdi. Bəzən dərəcələr hökmdar tərəfindən birbaşa da verilə bilirdi.[83][148]
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Elephant_in_Battle.jpg/220px-Elephant_in_Battle.jpg)
Əhədi ordu: Bu birliklər yalnız süvarilərdən təşkil olunan xüsusi ordu idi. Əmək haqları hökmdarın xəzinəsi hesabına ödənilirdi. Bu birliklərə daxil olan hər əsgər çox yaxşı cins atlara sahib olmağa borclu idi. Bu birliklər hökmdara ən sadiq ordu hesab olunurdu.[83][149]
Dəxli ordu: Bu birliklərə əsgərlər dövlət tərəfindən cəlb olunurdu. Dəxli ordusunun əsgərlərinin əmək haqları dövlət xəzinəsi hesabına ödənilsə də, onların təlim və nizam-intizamlarından mənsəbdarlar cavabdehlik daşıyırdı.[83][150]
Müstəqil ordu:[151] Böyük Əkbərin hakimiyyəti illərində müstəqil ordunun əsgərlərinin sayı 25000 nəfərə çatırdı. Müstəqil ordu beş bölmədən (piyada, süvari, döyüş filləri, artilleriya və dəniz qüvvələri) ibarət olurdu. Mənsəbdari sisteminin qurulmasında başlıca məqsəd müstəqil ordunu gücləndirməkdən ibarətdi.[83][152]
Vergi ödəyən racələrin orduları: Dövlətə vergi verən racələrin şəxsi orduları tələb olunduğu zaman yürüşlərdə iştirak etməli idi. Böyük Əkbərin hakimiyyəti illərində onun ordusunun tərkibində vergi ödəyən racələrin birlikləri də iştirak edirdi.[83][153]
Elm və texnologiya
Mədəniyyət
Memarlıq
Bağlar
Miras
Böyük Moğol İmperiyası hökmdarlarının siyahısı
Portret | Hökmdar | Tam adı | Anadan olub | Hakimiyyəti | Ölüb | Qeydlər |
---|---|---|---|---|---|---|
![]() |
Babur بابر |
Qazi Zahirəddin Məhəmməd Babur ظہیر الدین محمد |
23 fevral 1483 | 30 aprel 1526 – 26 dekabr 1530 | 26 dekabr 1530 (47 yaşında) |
|
![]() |
Hümayun ہمایوں |
Nəsirəddin Məhəmməd Hümayun نصیر الدین محمد ہمایوں |
17 mart 1508 | 26 dekabr 1530 – 17 may 1540 22 fevral 1555 - 27 yanvar 1556 |
27 yanvar 1556 (47 yaşında) |
|
![]() |
Böyük Əkbər اکبر اعظم |
Cəlaləddin Məhəmməd Əkbər جلال الدین محمد اکبر |
14 oktyabr 1542 | 27 yanvar 1556 – 27 oktyabr 1605 | 27 oktyabr 1605 (63 yaşında) |
|
![]() |
Cahangir جہانگیر |
Nurəddin Məhəmməd Səlim نور الدین محمد سلیم |
20 sentyabr 1569 | 15 oktyabr 1605 – 8 noyabr 1627 | 8 noyabr 1627 (58 yaşında) |
|
![]() |
Cahan şah شاہ جہان اعظم |
Şahabəddin Məhəmməd Xürrəm شہاب الدین محمد خرم |
5 yanvar 1592 | 8 noyabr 1627 – 2 avqust 1658 | 22 yanvar 1666 (74 yaşında) |
|
![]() |
Aləmgir عالمگیر |
Əbül Müzəffər Məhiyəddin Məhəmməd Övrəngzeb محی الدین محمداورنگزیب |
4 noyabr 1618 | 31 iyul 1658 – 3 mart 1707 | 3 mart 1707 (88 yaşında) |
|
![]() |
Əzəm şah | Əbül Faiz Qütbəddin Məhəmməd Əzəm | 28 iyun 1653 | 14 mart 1707 – 8 iyun 1707 | 8 iyun 1707 (53 yaşında) |
|
![]() |
Bahadır şah | Qütbəddin Məhəmməd Müəzzəm | 14 oktyabr 1643 | 19 iyun 1707 – 27 fevral 1712 (4 il, 253 gün) |
27 fevral 1712 (68 yaşında) |
|
![]() |
Cahandar şah | Mazuddin Cahandar şah Bahadır | 9 may 1661 | 27 fevral 1712 – 11 fevral 1713 (350 gün) |
12 fevral 1713 (51 yaşında) |
|
![]() |
Fərruxsiyar | Əbül Müzəffər Muinuddin Fərruxsiyar | 20 avqust 1685 | 11 yanvar 1713 – 28 fevral 1719 (6 il, 48 gün) |
29 aprel 1719 (33 yaşında) |
|
![]() |
Rafi ud-Darajat | Rafi ud-Darajat | 30 noyabr 1699 | 28 fevral 1719 – 6 iyun 1719 (98 gün) |
9 iyun 1719 (19 yaşında) |
|
![]() |
II Cahan şah شاه جہان ۲ |
Rafi ud-Daulah | iyun 1696 | 6 iyun 1719 – 19 sentyabr 1719 (105 gün) |
19 sentyabr 1719 (23 yaşında) |
|
![]() |
Məhəmməd şah | Nəsirəddin Məhəmməd şah | 17 avqust 1702 | 27 sentyabr 1719 – 26 aprel 1748 (28 il, 212 gün) |
26 aprel 1748 (45 yaşında) |
|
![]() |
Əhməd şah | Əhməd şah Bahadır | 23 dekabr 1725 | 26 aprel 1748 – 2 iyun 1754 (6 il, 37 gün) |
1 yanvar 1775 (49 yaşında) |
|
![]() |
II Aləmgir şah | Əzizəddin Aləmgir | 6 iyun 1699 | 2 iyun 1754 – 29 noyabr 1759 (5 il, 180 gün) |
29 noyabr 1759 (60 yaşında) |
|
![]() |
III Cahan şah | Muhi ül-Millət | məlumat yoxdur | 10 dekabr 1759 – 10 oktyabr 1760 | 1772 |
|
![]() |
II Aləm şah | Əli Gövhər | 25 iyun 1728 | 24 dekabr 1759 – 19 noyabr 1806 (46 il, 330 gün) |
19 noyabr 1806 (78 yaşında) |
|
![]() |
II Əkbər şah | Əbu Nəsr Muinuddin Məhəmməd Əkbər şah | 22 aprel 1760 | 19 noyabr 1806 – 28 sentyabr 1837 | 28 sentyabr 1837 (77 yaşında) |
|
![]() |
II Bahadır şah | Əbu Zəfər Sirajuddin Məhəmməd Bahadır şah Zəfər | 24 oktyabr 1775 | 28 sentyabr 1837 – 14 sentyabr 1857 (19 il, 351 gün) |
7 noyabr 1862 (87 yaşında) |
|
Qalereya
Memarlıq
-
Baburun türbəsi
-
Hümayun türbəsi
-
Böyük Əkbərin türbəsi
-
Cahangir türbəsi
-
II Aləm şah və II Əkbər şahın türbəsi
-
Mirzə Qiyas bəyin məzarı
-
İsa xan Niyazi türbəsi
-
Səfdər Cəng türbəsi
-
Aqra qalası
-
Qızıl qala
-
Lahor qalası
-
Bülənd darvazası
-
Böyük qapı, Tac Mahala əsas giriş
-
Badşahi məscidi
-
Moti məscidi
-
Cümə məscidi
-
Əkbər sarayı
-
Çaburci
-
Pəri Mahal
-
Pənc Mahal
Pullar
-
Sultan Hümayun dövrünə aid mis sikkə
-
Sultan Əkbər dövrünə aid gümüş rupi
-
Sultan Əkbər dövrünə aid gümüş rupi
-
Sultan Cahangir dövrünə aid gümüş rupi
-
Sultan Cahan şah dövrünə aid gümüş rupi
-
Sultan Övrəngzeb dövrünə aid mis sikkə
-
I Bahadır şah dövrünə aid gümüş rupi
-
Cahandar şah dövrünə aid gümüş rupi
-
Fərruxsiyar dövrünə aid gümüş rupi
-
Məhəmməd şah dövrünə aid gümüş rupi
-
Əhməd şah Bahadır dövrünə aid gümüş rupi
-
II Aləmgir dövrünə aid gümüş rupi
-
II Aləm şah dövrünə aid gümüş rupi
-
II Əkbər şah dövrünə aid gümüş rupi
Qeydlər
- ↑ Baburun ordusunda Osmanlı zabiti olan Mustafa Ruminin rəhbərlik etdiyi bir artilleriya taboru mövcuddu.
- ↑ Şahzadə Xürrəm taxta çıxdıqdan sonra Sultan Cahan şah kimi tanınmışdır.
- ↑ Vergi yığan məmur
- ↑ Maliyyə məmuru
- ↑ Beş nəfərdən ibarət olan idarə heyəti
- ↑ I Bahadır şahın ikinci oğlu
- ↑ I Bahadır şahın üçüncü oğlu
- ↑ I Bahadır şahın dördüncü oğlu
İstinadlar
- ↑ L. Canfield, Robert; Jonathan Haas (2002). Turko-Persia in Historical Perspective. Cambridge University Press. ISBN 0-521-52291-9, 9780521522915. ; p. 20;
- ↑ Edward Balfour The Encyclopaedia Asiatica, Comprising Indian Subcontinent, Eastern and Southern Asia, Cosmo Publications 1976, S. 460, S. 488, S. 897
- ↑ Balfour, E.G. (1976). Encyclopaedia Asiatica: Comprising Indian-subcontinent, Eastern and Southern Asia. New Delhi: Cosmo Publications. S. 460, S. 488, S. 897. ISBN 978-81-7020-325-4.
- ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/396125/Mughal-dynasty
- ↑ Roux, Jean Paul (1984). Türklerin Tarihi (Historie des Turks). Ad. ISBN 975-506-018-9.
- ↑ Richards, John F. (1995), The Mughal Empire, Cambridge University Press, p. 6, ISBN 978-0-521-56603-2, retrieved 31 July 2013
- ↑ Schimmel, Annemarie (2004), The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture, Reaktion Books, p. 22, ISBN 978-1-86189-185-3,
- ↑ Balabanlilar, Lisa (15 January 2012), Imperial Identity in Mughal Empire: Memory and Dynastic Politics in Early Modern Central Asia, I.B.Tauris, p. 2, ISBN 978-1-84885-726-1,
- ↑ http://www.turkcebilgi.org/bilim/genel-tarih/baburluler-babur-imparatorlugu-gurganiyye-devleti-31601.html
- ↑ Robb, P. (2001), A History of India, London: Palgrave, ISBN 978-0-333-69129-8
- ↑ Asher, C. B.; Talbot, C (1 January 2008), India Before Europe (1st ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-51750-8
- ↑ Robb, P. (2001), A History of India, London: Palgrave, ISBN 978-0-333-69129-8
- ↑ Metcalf, B.; Metcalf, T. R. (9 October 2006), A Concise History of Modern India (2nd ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-68225-1
- ↑ Asher, C. B.; Talbot, C (1 January 2008), India Before Europe (1st ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-51750-8
- ↑ Stein, B. (16 June 1998), A History of India (1st ed.), Oxford: Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-631-20546-3
- ↑ Asher, C. B.; Talbot, C (1 January 2008), India Before Europe (1st ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-51750-8
- ↑ Metcalf, B.; Metcalf, T. R. (9 October 2006), A Concise History of Modern India (2nd ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-68225-1
- ↑ Metcalf, B.; Metcalf, T. R. (9 October 2006), A Concise History of Modern India (2nd ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-68225-1
- ↑ Asher, C. B.; Talbot, C (1 January 2008), India Before Europe (1st ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-51750-8
- ↑ Kincaid, Dennis (1937). The Grand Rebel: An Impression of Shivaji, Founder of the Maratha Empire. London: Collins. pp. 72–78, 121–125.
- ↑ Brown, Katherine Butler (January 2007). "Did Aurangzeb Ban Music? Questions for the Historiography of his Reign". Modern Asian Studies 41 (1): 79.
- ↑ Wilson Hunter, Sir William. The Indian Empire: Its People, History, and Products. p. 315.
- ↑ Roy Choudhury, Makhan Lal. The Din-i-Ilahi:Or, The Religion of Akbar.
- ↑ Richards, John F. (March 18, 1993). Johnson, Gordon; Bayly, C. A., eds. The Mughal Empire. The New Cambridge history of India: 1.5. I. The Mughals and their Contemporaries. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 1, 190. ISBN 978-0-521-25119-8.
- ↑ Warrior Empire: The Mughals (DVD). The History Channel. October 31, 2006.
- ↑ Dupuy, R. Ernest and Trevor N. Dupuy, The Harper Encyclopedia of Military History, 4th Ed., (HarperCollinsPublishers, 1993), 711.
- ↑ Dalrymple, The Last Mughal, p. 145 fn
- ↑ Emperors new names (title) Mirza, the title of Mirza and not Khan or Padishah, which were the titles of the Mongol rulers.
- ↑ Richards, John F. (1995), The Mughal Empire, Cambridge University Press, p. 6, ISBN 978-0-521-56603-2
- ↑ Schimmel, Annemarie (2004), The Empire of the Great Mughals: History, Art and Culture, Reaktion Books, p. 22, ISBN 978-1-86189-185-3
- ↑ Balabanlilar, Lisa (15 January 2012), Imperial Identity in Mughal Empire: Memory and Dynastic Politics in Early Modern Central Asia, I.B.Tauris, p. 2, ISBN 978-1-84885-726-1
- ↑ Bose, Sugata Bose; Ayesha Jalal (2004). Modern South Asia: History, Culture, Political Economy. Routledge. p. 28. ISBN 978-0-203-71253-5.
- ↑ "Mirza Muhammad Haidar". Silk Road Seattle. University of Washington. "On the occasion of the birth of Babar Padishah (the son of Omar Shaikh)"
- ↑ The Babur Nama in Englis, Zahiru'd-din Mubammad Babur Padshah Ghdzt, ANNETTE SUSANNAH BEVERIDGE
- ↑ Lal, Ruby (2005). Domesticity and power in the early Mughal world. Cambridge: Cambridge University Press. p. 69. ISBN 9780521850223.
- ↑ Encyclopædia Britannica, "Timur", Online Academic Edition, 2007. Quotation: "Timur was a member of the Turkicized Barlas tribe, a Mongol subgroup that had settled in Transoxania (now roughly corresponding to Uzbekistan) after taking part in Genghis Khan's son Chagatai's campaigns in that region. Timur thus grew up in what was known as the Chagatai khanate." ...
- ↑ G.R. Garthwaite, "The Persians", Malden, ISBN 978-1-55786-860-2, MA: Blackwell Pub., 2007. (p.148)
- ↑ B.F. Manz, The rise and rule of Tamerlan, Cambridge University Press, Cambridge 1989, p. 28: "... We know definitely that the leading clan of the Barlas tribe traced its origin to Qarchar Barlas, head of one of Chaghadai's regiments ... These then were the most prominent members of the Ulus Chaghadai: the old Mongolian tribes - Barlas, Arlat, Soldus and Jalayir ..."
- ↑ M.S. Asimov & C. E. Bosworth, History of Civilizations of Central Asia, UNESCO Regional Office, 1998, ISBN 92-3-103467-7, p. 320: "… One of his followers was […] Timur of the Barlas tribe. This Mongol tribe had settled […] in the valley of Kashka Darya, intermingling with the Turkish population, adopting their religion (Islam) and gradually giving up its own nomadic ways, like a number of other Mongol tribes in Transoxania …"
- ↑ B.F. Manz, The rise and rule of Tamerlan, Cambridge University Press, Cambridge 1989, p. 28: "... We know definitely that the leading clan of the Barlas tribe traced its origin to Qarchar Barlas, head of one of Chaghadai's regiments ... These then were the most prominent members of the Ulus Chaghadai: the old Mongolian tribes - Barlas, Arlat, Soldus and Jalayir ..."
- ↑ The Secret History of the Mongols, transl. by I. De Rachewiltz, Chapter I
- ↑ M.S. Asimov & C. E. Bosworth, History of Civilizations of Central Asia, UNESCO Regional Office, 1998, ISBN 92-3-103467-7, p. 320: "… One of his followers was […] Timur of the Barlas tribe. This Mongol tribe had settled […] in the valley of Kashka Darya, intermingling with the Turkish population, adopting their religion (Islam) and gradually giving up its own nomadic ways, like a number of other Mongol tribes in Transoxania …"
- ↑ G. Doerfer, "Chaghatay", in Encyclopædia Iranica
- ↑ Allworth, Edward (1994). Central Asia: 130 Years of Russian Dominance, a Historical Overview. Duke University Press, 72. ISBN 0-8223-1521-1
- ↑ Khayrulla Ismatulla, "Modern literary Uzbek", Bloomington, Indiana University Press. 1995
- ↑ Robert L. Canfield, Robert L. (1991). Turko-Persia in historical perspective, Cambridge University Press, p.20. "The Mughals-Persianized Turks who invaded from Central Asia and claimed descent from both Timur and Genghis – strengthened the Persianate culture of Muslim India".
- ↑ "Babar". Manas. University of California Los Angeles.
- ↑ Khair, Tabish (6 January 2006). Other Routes: 1500 Years of African and Asian Travel Writing. Signal Books. p. 162. ISBN 1-904955-11-8.
- ↑ Lal, Ruby (25 September 2005). Domesticity and Power in the Early Mughal World. p. 69. ISBN 0-521-85022-3. "It was over these possessions, provinces controlled by uncles, or cousins of varying degrees, that Babur fought with close and distant relatives for much of his life."
- ↑ Ewans, Martin (September 2002). Afghanistan: A Short History of Its People and Politics. HarperCollins. ss. 26–7. ISBN 0-06-050508-7.
- ↑ Ewans, Martin (September 2002). Afghanistan: A Short History of Its People and Politics. HarperCollins. pp. 26–7. ISBN 0-06-050508-7.
- ↑ "The Memoirs of Babur". Silk Road Seattle. University of Washington. Retrieved 2006-11-08. "After being driven out of Samarkand in 1501 by the Uzbek Shaibanids..."
- ↑ Ewans, Martin (September 2002). Afghanistan: A Short History of Its People and Politics. HarperCollins. ss. 26–7. ISBN 0-06-050508-7.
- ↑ SAVORY, ROGER. ESMĀʿĪL I ṢAFAWĪ
- ↑ Sicker, Martin (August 2000). The Islamic World in Ascendancy: From the Arab Conquests to the Siege in Vienna. p. 189. ISBN 0-275-96892-8. "Ismail was quite prepared to lend his support to the displaced Timurid prince, Zahir ad-Din Babur, who offered to accept Safavid suzerainty in return for help in regaining control of Transoxiana."
- ↑ Mahajan, V.D. (2007). History of medieval India (10th ed.). New Delhi: S Chand. pp. 428–429. ISBN 8121903645.
- ↑ Satish Chandra, Medieval India:From Sultanat to the Mughals, Vol. 2, 28.
- ↑ Eraly 2007, p. 27–29.
- ↑ (Davis 1999, pp. 181, 183, 184 183)
- ↑ Butalia, Romesh C. The Evolution of the Artillery in India: From the Battle of Plassey to the Revolt of 1857, (Allied Publishing Limited, 1998), p. 16.
- ↑ Chandra, Satish. Medieval India: From Sultanat to the Mughals, Vol. 2, (Har-Anand, 2009), pp. 27-31.
- ↑ Mahajan, V.D. (2007). History of medieval India (10th ed.). New Delhi: S Chand. pp. 428–429. ISBN 8121903645.
- ↑ Szczepanski, Kallie. "The First Battle of Panipat"
- ↑ http://www.sizinti.com.tr/konular/ayrinti/hint-diyarindaki-turk-devleti-baburluler-aralik-2010.html
- ↑ http://www.turkcebilgi.org/bilim/genel-tarih/baburluler-babur-imparatorlugu-gurganiyye-devleti-31601.html
- ↑ Roux, Jean Paul (1984). Türklerin Tarihi (Historie des Turks). Ad. ISBN 975-506-018-9.
- ↑ Mahajan, V.D. (2007). History of medieval India (10th ed.). New Delhi: S Chand. pp. 432–436. ISBN 8121903645.
- ↑ http://www.turktarihim.com/Bab%C3%BCr_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu.html
- ↑ http://www.turktarihim.com/Bab%C3%BCr_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu.html
- ↑ Rama Shankar Avasthy: "The Mughal Emperor Humayun".
- ↑ Rama Shankar Avasthy: "The Mughal Emperor Humayun".
- ↑ John F. Richards, Gordon Johnson (1996). Cambridge University Press, ed. The Mughal Empire (illustrated, reprint ed.). p. 11. ISBN 0-521-56603-7.
- ↑ X. The Establishment of the Mughal Empire
- ↑ http://www.turktarihim.com/Bab%C3%BCr_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu.html
- ↑ Lal, Ruby (2005). Domesticity and Power in the Early Mughal World. Cambridge University Press. p. 140. ISBN 978-0521850223.
- ↑ AKBAR I (949-1014/1542-1605), third and greatest of the Mughal emperors of India.
- ↑ Eraly, Abraham (2004). The Mughal Throne: The Saga of India's Great Emperors. Phoenix. pp. 115, 116. ISBN 9780753817582.
- ↑ Smith, Vincent A. (2002). The Oxford History of India. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-561297-4.
- ↑ http://www.turktarihim.com/Bab%C3%BCr_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu.html
- ↑ Lal, Ruby (2005). Domesticity and Power in the Early Mughal World. Cambridge University Press. p. 140. ISBN 978-0521850223.
- ↑ AKBAR I (949-1014/1542-1605), third and greatest of the Mughal emperors of India.
- ↑ Schimmel, Annemarie (2004). The Empire of the Great Mughals: History, Art, and Culture. Reaktion Books. p. 88. ISBN 978-1861891853.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 XVII. Yüzyıl Başlarında Hint Alt Kıtasında Devlet Yönetiminin Yeniden Oluşturulması Sitat səhvi: Xətalı
<ref>
etiketi; "XVII. Yüzyıl Başlarında Hint Alt Kıtasında Devlet Yönetiminin Yeniden Oluşturulması" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib - ↑ Eraly, Abraham (2000). Emperors of the Peacock Throne: The Saga of the Great Mughals. Penguin Books India. pp. 140–141. ISBN 978-0141001432.
- ↑ AKBAR I (949-1014/1542-1605), third and greatest of the Mughal emperors of India.
- ↑ http://www.turktarihim.com/Bab%C3%BCr_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu.html
- ↑ http://www.turktarihim.com/Bab%C3%BCr_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu.html
- ↑ AKBAR I (949-1014/1542-1605), third and greatest of the Mughal emperors of India.
- ↑ AKBAR I (949-1014/1542-1605), third and greatest of the Mughal emperors of India.
- ↑ http://www.turktarihim.com/Bab%C3%BCr_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu.html
- ↑ AKBAR I (949-1014/1542-1605), third and greatest of the Mughal emperors of India.
- ↑ HİNT ALT KITASI İSLAM DÜŞÜNCESİNİN TARİHÎ GELİŞİMİ
- ↑ Babür İmparatorluğu
- ↑ dealized Portrait of the Mughal Empress Nur Jahan (1577-1645)
- ↑ Babür İmparatorluğu
- ↑ Mahajan, Vidya Dhar. Muslim Rule In India.
- ↑ MOĞOLLAR DÖNEMİ
- ↑ Mahajan, Vidya Dhar. "Jahangir". Muslim Rule In India (fifth ed.). p. 148.
- ↑ Eraly, A. The Mughal Throne: The Saga of India’s Great Emperors. Phoenix, 2004, pp. 202–206.
- ↑ HİNT ALT KITASI İSLAM DÜŞÜNCESİNİN TARİHÎ GELİŞİMİ
- ↑ Babür İmparatorluğu
- ↑ Babür İmparatorluğu
- ↑ Chandra, Satish (2005). Medieval India: From Sultanat to the Mughals 2. Har-Anand Publications. p. 272. ISBN 9788124110669. Retrieved 29 September 2012.
- ↑ Babür İmparatorluğu
- ↑ Babür İmparatorluğu
- ↑ Brown, Katherine Butler (January 2007). "Did Aurangzeb Ban Music? Questions for the Historiography of his Reign". Modern Asian Studies 41 (1): 78.
- ↑ John F. Richards, The Mughal Empire, (Cambridge University Press, 1995), 1
- ↑ Richards, John F. (March 18, 1993). Johnson, Gordon; Bayly, C. A., eds. The Mughal Empire. The New Cambridge history of India: 1.5. I. The Mughals and their Contemporaries. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 1, 190. doi:10.2277/0521251192. ISBN 978-0-521-25119-8.
- ↑ Babür İmparatorluğu
- ↑ Babür İmparatorluğu
- ↑ Sir Jadunath Sarkar (1933). Studies in Aurangzib's reign: (being Studies in Mughal India, first series). Orient Longman. pp. 43, 53, 56.
- ↑ Abdul Karim, Muhammad Azam (Prince), Banglapedia: The National Encyclopedia of Bangladesh, Asiatic Society of Bangladesh, Dhaka,
- ↑ Бахадур Шах I
- ↑ Babür İmparatorluğu
- ↑ Бахадур Шах I
- ↑ Джахандар Шах
- ↑ Джахандар Шах
- ↑ Фарук Сийяр
- ↑ Фарук Сийяр
- ↑ Фарук Сийяр
- ↑ Рафи уд-Даула Султан Мухаммад Шах Джахан
- ↑ Шамс уд-Дин Абу-л-Баракат Султан Мухаммад Рафи уд-Дараджат
- ↑ Насир уд-Дин Абу-л-Фатх Мухаммад
- ↑ Babür İmparatorluğu
- ↑ Насир уд-Дин Абу-л-Фатх Мухаммад
- ↑ Dupuy, 711.
- ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/401451/Nadir-Shah
- ↑ "AN OUTLINE OF THE HISTORY OF PERSIA DURING THE LAST TWO CENTURIES (A.D. 1722-1922)". Edward G. Browne. London: Packard Humanities Institute. p. 33
- ↑ Babür İmparatorluğu
- ↑ Ахмад Шах (Великий Могол)
- ↑ Babür İmparatorluğu
- ↑ Ахмад Шах (Великий Могол)
- ↑ Ахмад Шах (Великий Могол)
- ↑ Аламгир II
- ↑ Ахмад Шах (Великий Могол)
- ↑ Аламгир II
- ↑ Шах Алам II
- ↑ Шах Алам II
- ↑ Акбар Шах II
- ↑ Акбар Шах II
- ↑ Бахадур Шах II
- ↑ Babür İmparatorluğu
- ↑ Asher, C. B.; Talbot, C (1 January 2008), India Before Europe (1st ed.), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-51750-8
- ↑ Robb, P. (2001), A History of India, London: Palgrave, ISBN 978-0-333-69129-8
- ↑ K.Ali, A New History of Indo-Pakistan since 1526, Book II, s. 65-66, Dacca 1968.
- ↑ http://www.academia.edu/4675325/Mansabdari
- ↑ http://www.preservearticles.com/2011103016235/short-essay-on-the-mansabdari-system-of-akbar.html
- ↑ http://www.gktoday.in/akbar-mansabdari-system/
- ↑ Haşmi Anvar, a.g.e., s.279.
- ↑ Haşmi Anvar, a.g.e., s.280.
- ↑ Haşmi Anvar, a.g.e., s.280.
- ↑ "A New History of Indo-Pakistan since 1526 Book II" Bkz., K. Ali, a.g.e., s. 67
- ↑ Haşmi Anvar, a.g.e., s.280.
- ↑ "Mirza Muhammad Haidar". Silk Road Seattle. University of Washington. "On the occasion of the birth of Babar Padishah (the son of Omar Shaikh)"
- ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/396125/Mughal-dynasty
Həmçinin bax
- Böyük Moğol İmperiyası hökmdarlarının siyahısı
- Moğol memarlığı
- Teymurilər dövləti
- Səfəvilər dövləti
- Osmanlı dövləti
- Əfşarlar İmperiyası
Xarici keçidlər
- Babür İmparatorluğu
- Mughals and Swat
- Mughal India an interactive experience from the British Museum
- The Mughal Empire from BBC
- Gardens of the Mughal Empire
- Adrian Fletcher's Paradoxplace — PHOTOS — Great Mughal Emperors of India
- A Mughal diamond on BBC
- Some Mughal coins with brief history
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png)