Əbussuud Əfəndi
| Əbussuud Əfəndi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| osm. ابو السعود افندى محمد عمادى | |||||||
 | |||||||
|
|||||||
| Sələfi | Fənarizadə Muhiddin Çələbi | ||||||
| Xələfi | Kürəkən Həmid Əfəndi | ||||||
|
|
|||||||
| Doğum tarixi | 30 dekabr 1490 | ||||||
| Doğum yeri | İstanbul, Osmanlı imperiyası | ||||||
| Vəfat tarixi | 23 avqust 1574 (83 yaşında) | ||||||
| Vəfat yeri | İstanbul, Osmanlı imperiyası | ||||||
| Uşaqları |
Müdərris Əhməd Çələbi Hələb qazısı Mehmed Çələbi Anadolu və Rumeli başqazısı Mustafa Çələbi Xədicə xanım Rəhimə xanım Kərimə xanım |
||||||
Mehmed Əbussuud Əfəndi — 1545-1574 Osmanlı Sultanlığında Şeyxülislam.[1]
Mündəricat
Həyatı[redaktə | əsas redaktə]
Mehmed Əbussuud əfəndi 30 dekabr 1490-cı il tarixində Çorumun İskilip mahalında doğulmuşdur. Kürd mənşəli olduğu iddiaya edənlər olsa da, bu fikirlər əsassızdır. Şeyx Muhiddin Mehmed Əfəndinin oğuludur və ana tərəfindən də Əli Quşçunun nəvəsidir. Mustafa ei-İmad bəzi qaynaqlarda Əbussuud Əfəndinin atası olaraq göstərilməkdədirsə də bu doğru deyil. Bu qaynaqlar İmadı Amid ilə qarışdırıb Əbussuud Əfəndinin Diyarbəkirli olduğunu irəli sürmüşdülər. Əli Mustafa Əfəndi və Peçuylu İbrahimin İmadı İmadiye İlə qarışdıraraq Əbussuud Əfəndini Kürd əsilli göstərmələri də səhvdir. Çünki Əbussuud Əfəndinin ailəsinin indi İraq torpaqlarında qalmış olan İmadiyeli deyil İskilipə bağlı İmadlı olduğu, müasiri bəzi qaynaqlar da daxil olmaq üzrə dərhal bütün qaynaqlar tərəfindən ifadə edilməkdədir. Başqa bir tərəfdən ataasının İmad ləqəbinin İmadüddinin qısaldılmış şəkildə olduğunu irəli sürmüşdülərsə də ailəsinin əslən İmadi olduğu göz önünə alındığından bu şərhin məqsədəuyğun olmadığı görülür. .
Mehmed Əbussuud Əfəndi 1533-cü də İstanbul qazılığı vəzifəsinə təyin edildi. Sonra Təqaüdə qazılığına keçdi və 1537-ci ildə Rumeli kazaskərliyi vəzifəsinə təyin edildi. Qanuni Sultan Süleyman dövründə 1545-ci il tarixində Şeyxülislamlığa gətirildi. Müvəffəqiyyətli olduğu üçün Sultan I Süleymanın ölümündən sonra, II Səlimin dövründə də vəzifəsini davam etdirdi.
Verdiyi fətvalarla Qanuni Sultan Süleymanın Yezidilərə qarşı hərəkətlərini və Kiprin fəthini dəstəkləyən fətvalar verdi.
Qanuni Sultan Süleyman və II Səlim dövründəki əhəmiyyətli qanunların verilməsində iştirak etdi. Qanuni Sultan Süleymanın qarşısında "padşah əmriylə na-meşru' olan nesne meşrû olmaz" çıxışını etdiyi ifadə edilər. Osmanlı torpaqları xaricindəki islam coğrafiyasında da etibar sahibi olmuş və əsərlərinin təsiri günümüzə qədər davam etmiş bir alimdir. Qanunnamələr hazırlatdığı və bir çox alim yetişdirdiyi üçün elmiyə sinifi uzun bir müddət zəifləməmişdir. Əbussuud eyni zamanda bir şair idi.
Mehmed Əbusuud Əfəndi 23 Avqust 1574-cü ildə vəfat etmişdir.
Əsərləri[redaktə | əsas redaktə]
Bilinən 22 ədəd əsəri ilə müxtəlif risalələri vardır. "İrşadü'l-Aklu's-Selim Mezaye'l-Kitabü'l-Kerim" adlı təfsiri sahəsində ən əhəmiyyətli əsərlərdən qəbul edilir.
Bəzi əsərləri; Təfsir
- İrşadü'l-Aklu's-Selim Mezaye'l-Kitabü'l-Kerim (Ərəbcə təfsir),
- Maak idi t-tarraffi əvvəli sureti'l-Feth minel-Keşşaf
- Təfsiri surətis(n)i-Furtan
- Dəf sini surətis(n)i Möminin
- Risalə fi bəhsi imani'l-Firavn
Hüquq
- Fətavayı Ebussuud Əfəndi,
- Qanunnaməs-i Əli Osmanı (Fateh dövrünə adını verən qanun)
- Maruzaat (müxtəlif fiqhi və əməli hökmlər),
- Ərazini Haracıyye və Oşriyə Hacında Qanun və Fətvalar,
- Risalə fi vəqfis(n)i-məhrum kül vən-nufçud,
- Bidaatü'l-kadi li-ihtiyacihi fil-gələcək vəl-keçmiş,
- Fe-tava Katiblərinə Tənbeh,
- Əl-Fetva'l müteallikti bı-beyanı'I-valftı'I-muteber e lı'l-hasad və istihlak) I-galat,
- Gamezatü I-melih fi əvvəli mebahisi sıxarıl-amm mine't-Telvih,
- Sevakjbii'l-enzar fi evaılı Menarı'l-envar,
- Hasmü'l-hılaffi'l-mesh ale'l-htfaf,
- Risalə fi val^fi'I-arazi və bəzi ahkami'l-vakj,
- Rishile fi qeydiyyatıs(n)ı-evkaf Risalə fi vakfı't-tavahin al/götürəs(n)i-arzı'l-mevkufe li'l-gayr.
- Öşür Haqqında Risalə
Dil və ədəbiyyat
- Calatüt-ı Ebussuud (Gala-tât-ı Avam),
- el-Kasîdetü'l-mîmiyye,
- el-Kasâidü'l-Arabiyye,
- Ka-sîde fi nsai's-Sultân Süleyman,
- Münşeat-ı Ebussuud.
- Galatat (yanlış kullanılan kelimeler),
- Kaside-i Mimiyye (Arapça şiir)
- Sevâkibü’l-Enzâr fi Evâili’l-Menâr
- Ğamazâtu’l-Melih
- Sevâkibü’l-Enzâr fi Evâili Menâri’l-Envâr fi’l-Usûl
Akaid
- Risale fi beyanı'I -kaza ve'l-kader
Tip
- Risale li-ecli'ttaûn
- Duânâme-ı Ebussu-ûud (Duaname yalın bir dil ilə yazılmış dualar və hadisler),
- Risale fi ediyeti'l-me'sûre
- Risale-i Mergûbe
- Mecmua-ı Deavât
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- ↑ 100 böyük türk. (Azərbaycan dilinə tərcümə edəni Sabir Adil. Redaktoru: Məlik Allahverdiyev), Bakı, 1991. səh.34.
