1995 Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd
 |
Bu məqalənin bəzi məlumatlarının mənbəsi göstərilməmişdir.
Daha ətraflı məlumat üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə baxa və məqaləyə uyğun formada mənbələr əlavə edib Vikipediyanı zənginləşdirə bilərsiniz. |
 |
Bu məqalənin neytrallığı şübhə doğurur.
Məqalədə tərəf tutma və ya pisləmək məqsədi daşıyan və doğruluğu sübut edilməyən fikirlər olduğu iddia edilir. Xahiş olunur bu məsələ ilə əlaqədar müzakirələrdə iştirak edəsiniz. |
| 1995 Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||||
| Münaqişə tərəfləri | ||||||||
| OMON Dəstəkləyənlər: Boz qurdlar (MHP)[3] |
 Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Silahlı Qüvvələri |
|||||||
| Komandanları | ||||||||
| Rövşən Cavadov Mahir Cavadov Elçin Əmiraslanov |
Heydər Əliyev Səfər Əbiyev Ramil Usubov Dəstəkləyənlər: Süleyman Dəmirəl |
|||||||
1995 Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd Mart hadisələri 1995-ci ilin mart ayının 12-dən 13-ə keçən gecə ölkənin ən ucqar nöqtəsində-Qazaxda və Ağstafada başladı.Həmin gün OMON-un Ağstafa və Qazax rayonunda yerləşən bölməsi tərəfindən dövlət idarələrinə silahlı hücum təşkil edildi.Hər iki rayonda dövlət əleyhinə faktiki qiyam baş verdi.Məlum olduğu kimi qanlı döyüşlərdən sonra Xüsusi Təyinatlılar(OMON) qalib gəldi və dövlət əhəmiyyətli binalar ələ keçirildi.Lakin mart ayının 15 -də Azərbaycan ordusunun bölmələri tərəfindən qiyam yatırıldı.
—Daha sonra isə 16-17 mart tarixində Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin komandiri polkovnik Rövşən Cavadov rəhbərliyində Bakıda çevrilişə cəhd göstərildiyi deyilir.Məqsəd prezident Heydər Əliyevdən ölkə hakimiyyətini almaq və əvvəlki prezident Əbülfəz Elçibəyi hakimiyyətə gətirmək idi. Türkiyə prezidenti Süleyman Dəmirəl Türkiyədə çevrilişi dəstəkləyən ünsürlərdən xəbərdar olanda xəbərdar etmək üçün Əliyevə zəng elədi.[4] 17 mart 1995-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin dəstələri üsyançıların düşərgəsini mühasirəyə aldı və hücum edərək Cavadovu öldürdü. [4]
Hadisələr[redaktə | əsas redaktə]
.[4][5] Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti və ABŞ-ın Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi hadisələri izləyirdi.[6]
Türkiyənin Yeni Şafak qəzetinə görə çevriliş türk polkovniki Necabettin Ergenekon tərəfindən idarə edilirdi. Bu zaman o, guya Adıyaman Jandarma Alayının komandiri idi. Ancaq başqa qəzetlər məlumat verir ki, o, 1982-ci ildə Adıyaman Hərbi Vəziyyət Komandanlığından təqaüdə çıxmışdı.[7] Yeni Şafak həm də qeyd edir ki, Elçibəyin türk generalı Veli Küçüklə əlaqəsi vardı.[8]
Dövlət çevrilişi 10 mart 1995-ci ildə Türkiyənin Milli İstihbarat Təşkilatı Süleyman Dəmirəli xəbərdar edəndə pozuldu. Süleyman Dəmirəl Əliyevə zəng etdi.[9] 17 mart 1995-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin dəstələri üsyançıların düşərgəsini mühasirəyə aldı və hücum edərək Cavadovu öldürdü.[10]
Dəstəklər[redaktə | əsas redaktə]
1996-cı il Milli İstihbarat Təşkilatı məlumatlarına görə Türkiyənin baş naziri Tansu Çillər nazir Ayvaz Gökdemir, polis müdiri Mehmet Ağar, İbrahim Şahin və Korkut Ekenə Elçibəyi prezident etmək üçün yaşıl işıq yandırmışdı.[6][11] Elçibəy Türkiyənin Milliyətçi Hərəkat Partiyasının siyasətçisi Alparslan Türkeşin ideolojik müttəfiqi idi. Alparslan Türkeş Qafqaza qədər uzanan bir türk dövləti yaratmaq arzusunda idi. Türkeşin çevrilişə verdiyi dəstək Türkiyə və Azərbaycan arasında diplomatik böhrana səbəb oldu. Azərbaycan dövlət çevrilişi cəhdi ilə bağlı məruzə hissəsinin təkzib edilməsi barədə bəyanat tələb etdi.[12]
1996-cı il Susurluq Qəzasından sonra Türkiyədə ortaya çıxan məlumatlar göstərir ki, baş nazir Tansu Çillərin baş məsləhətçiləri Acar Okan və Süleyman Kamil Yüceoral çevriliş cəhdi ilə əlaqədar idilər. Susurluq Kommissiyası üzvü Fikri Sağlara görə məqsəd Əfqanıstandan başlayan narkotik marşrutu qorumaq idi. Sağlar qeyd edir ki, Yüceoral Əfqanıstanda general Əbdül Rəşid Dostuma pul ödəyib.[12]
Sonrakı məlumatlar iddia edir ki, Veli Küçükün üzvü olması ehtimal edilən Ergenekon bu çevrilişdən məsul idi. Bu da Susurluq ilə Ergenekon arasındakı əlaqəni göstərir.[13]
Ədəbiyyat[redaktə | əsas redaktə]
- de Waal, Thomas (2003). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York University Press. ISBN 978-0-8147-1945-9.
- (2000) "1998 Report" Nəşr edən: Human Rights Foundation of Turkey. (contains the Susurluk reports in the annex, and material on the Counter-Guerrilla) (ing.)
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
 |
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.
|
- ↑ de Waal 2003, səh.: 295.
- ↑ (HRFT 1998, səh.: 48)
- ↑ de Waal 2003, səh.: 252.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 "Darbede kilit isimler" ( (türk.)). hurriyet.com.tr. 1998-02-17. Arxivləşdirilib: [1] saytından 2017-08-04 tarixində. http://web.archive.org/web/20170804224811/http://www.hurriyet.com.tr/darbede-kilit-isimler-39006644. İstifadə tarixi: 2017-08-04.
- ↑ "Bu oyunun adı üç maymunlar" ( (türk.)). Radikal. 1998-06-25. Arxivləşdirilib: [2] saytından 2015-09-24 tarixində. http://web.archive.org/web/20150924083956/http://www.radikal.com.tr/1998/06/25/yorum/buo.html. İstifadə tarixi: 2008-12-29. "KGB'nin adamıyken CIA'ya kayan ve çok taraflı çalışmalarıyla dikkat çeken Ruşen Cevadov'a Azerbaycan'da darbe yaptırılmasına kalkışmaktır."
- ↑ 6,0 6,1 (HRFT 1998, səh.: 49)
- ↑ Dönmez, Ahmet (2008-07-19). "Veli Küçük'ün komutanı Ergenekon: Vatan hainleri soyadımı kirletti" ( (türk.)). Zaman. Arxivləşdirilib: [3] saytından 2015-02-26 tarixində. http://web.archive.org/web/20150226163043/http://www.zaman.com.tr/gundem_veli-kucukun-komutani-ergenekon-vatan-hainleri-soyadimi-kirletti_715853.html. İstifadə tarixi: 2008-12-25.
- ↑ Arslan, Saban (2008-12-24). "Üzeyir Garih'in ipi Aliyev'e darbe planında çekildi" ( (türk.)). Yeni Şafak. Arxivləşdirilib: [4] saytından 2011-10-04 tarixində. http://web.archive.org/web/20111004221004/http://yenisafak.com.tr/Gundem/?t=24.12.2008&i=156509. İstifadə tarixi: 2008-12-25.
- ↑ Aslaneli, Hakan; Yoruk, Zafer F (1996-11-06). "'Traffic Monster' reveals state-mafia relations". Turkish Daily News (Hürriyet). http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=-501919. İstifadə tarixi: 2008-12-11.
- ↑ Los Angeles Times, 18 March 1995, Azerbaijan Coup Attempt Crushed Caucasus: Loyal forces storm a building and overcome mutinous police units, president reports.
- ↑ Savumlu, Serpil; Doğan, Şahin (2006-11-04). "Susurluk’tan 10 yıl sonra" (Turkish). Evrensel. http://www.evrensel.net/06/11/04/gundem.html#4. İstifadə tarixi: 2008-12-23.
- ↑ 12,0 12,1 (HRFT 1998, səh.: 50)
- ↑ "Report: Garih’s execution warrant issued in 1995". Today's Zaman. 2008-12-17. http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?load=detay&link=161485. İstifadə tarixi: 2008-12-26. "This was at a time when the Ergenekon organization was trying to overthrow late Azerbaijani President Haydar Aliyev and reinstate Elçibey, who was ousted in 1993 in a coup d'état."
Həmçinin bax[redaktə | əsas redaktə]
Xarici keçidlər[redaktə | əsas redaktə]
- "Rovsen Cavadov - 1" ( (azərb.), (rus.)). YouTube. 2011-07-03. https://www.youtube.com/watch?v=g7FX6RVWv_U. İstifadə tarixi: 2015-01-17.
- "Rovsen Cavadov - 2" ( (azərb.), (rus.)). YouTube. 2011-07-03. https://www.youtube.com/watch?v=bLWTQw-NHrs. İstifadə tarixi: 2015-01-17.
- ANS TV, Heç kim və heç nə unudulmayacaq — "OMON qiyamı", 1995-03-17, YouTube-da izlə
- ANS TV, Dərs — "1994-ün oktyabr hadisələri", 1995-10-04, YouTube-da izlə
- ANS TV, Ən Yeni Tarix — "Mart hadisələri", 2000-03-18, YouTube-da izlə
- ANS TV, Ən Yeni Tarix — "Oktyabr hadisələri", 2011-12-10, YouTube-da izlə
- Azadlıq Radiosu, Kontext — "Rövşən Саvаdоv və ОМОN hаdisələri hаqdа detаllаr", 15 mart 2012, YouTube-da izlə
- Meydan TV, Sevinc Osmanqızı ilə — "Qiyam - Rövşən Cavadov Heydər Əliyevə qarşı", 25 mart 2017, YouTube-da izlə
