1995 Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd

Vikipediya, açıq ensiklopediya
Jump to navigation Jump to search
Picto infobox conflict.png
1995 Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd
Tarix13–17 mart 1995[1][2]
YeriAzərbaycan
NəticəsiUğursuzluq
Münaqişə tərəfləri

OMON
Dəstəkləyənlər:
Boz qurdlar (MHP)[3]

Flag of the President of Azerbaijan.svg Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
Coat of arms of the Azerbaijani Armed Forces.png Azərbaycan Silahlı Qüvvələri

Komandan(lar)

Rövşən Cavadov ☪
Mahir Cavadov
Elçin Əmiraslanov

Heydər Əliyev
Səfər Əbiyev
Ramil Usubov
Dəstəkləyənlər: Süleyman Dəmirəl

1995 Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd — 1995-ci ildə Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin komandiri polkovnik Rövşən Cavadov rəhbərliyində Azərbaycan hərbçiləri tərəfindən edilən dövlət çevrilişi cəhdidir. Məqsəd prezident Heydər Əliyevdən ölkə hakimiyyətini almaq və əvvəlki prezident Əbülfəz Elçibəyi hakimiyyətə gətirmək idi. Türkiyə prezidenti Süleyman Dəmirəl Türkiyədə çevrilişi dəstəkləyən ünsürlərdən xəbərdar olanda xəbərdar etmək üçün Əliyevə zəng elədi.[4] 17 mart 1995-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin dəstələri üsyançıların düşərgəsini mühasirəyə aldı və hücum edərək Cavadovu öldürdü. 1996-cı il Susurluq Qəzasından sonra Türkiyədə ortaya çıxan məlumatlar bəzi Türkiyə kəşfiyyatçılarının çevrilişi dəstəklədiyini və rol oynadığını üzə çıxardı.[4]

Hadisələr[redaktə | əsas redaktə]

12 dekabr 1994-cü ildə Korkut Eken (Türkiyənin Milli Kəşfiyyat Təşkilatı), İbrahim Şahin və Ayxan Çarxın (Türkiyənin Özəl Hərəkat Dairəsi Başkanlığı) və Abdullah Çatlının daxil olduğu qrup Türkiyədən Azərbaycana gəldi. Onların məqsədi 60 OMON polis məmurunu çevriliş üçün hazırlamaq idi.Onlar OMON komandiri Rövşən Cavadov tərəfindən dəvət edilmişdilər.[4][5] Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti və ABŞ-ın Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi hadisələri izləyirdi.[6]

Türkiyənin Yeni Şafak qəzetinə görə çevriliş türk polkovniki Necabettin Ergenekon tərəfindən idarə edilirdi. Bu zaman o, guya Adıyaman Jandarma Alayının komandiri idi. Ancaq başqa qəzetlər məlumat verir ki, o, 1982-ci ildə Adıyaman Hərbi Vəziyyət Komandanlığından təqaüdə çıxmışdı.[7] Yeni Şafak həm də qeyd edir ki, Elçibəyin türk generalı Veli Küçüklə əlaqəsi vardı.[8]

Dövlət çevrilişi 10 mart 1995-ci ildə Türkiyənin Milli İstihbarat Təşkilatı Süleyman Dəmirəli xəbərdar edəndə pozuldu. Süleyman Dəmirəl Əliyevə zəng etdi.[9] 17 mart 1995-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin dəstələri üsyançıların düşərgəsini mühasirəyə aldı və hücum edərək Cavadovu öldürdü.[10]

Dəstəklər[redaktə | əsas redaktə]

1996-cı il Milli İstihbarat Təşkilatı məlumatlarına görə Türkiyənin baş naziri Tansu Çillər nazir Ayvaz Gökdemir, polis müdiri Mehmet Ağar, İbrahim Şahin və Korkut Ekenə Elçibəyi prezident etmək üçün yaşıl işıq yandırmışdı.[6][11] Elçibəy Türkiyənin Milliyətçi Hərəkat Partiyasının siyasətçisi Alparslan Türkeşin ideolojik müttəfiqi idi. Alparslan Türkeş Qafqaza qədər uzanan bir türk dövləti yaratmaq arzusunda idi. Türkeşin çevrilişə verdiyi dəstək Türkiyə və Azərbaycan arasında diplomatik böhrana səbəb oldu. Azərbaycan dövlət çevrilişi cəhdi ilə bağlı məruzə hissəsinin təkzib edilməsi barədə bəyanat tələb etdi.[12]

1996-cı il Susurluq Qəzasından sonra Türkiyədə ortaya çıxan məlumatlar göstərir ki, baş nazir Tansu Çillərin baş məsləhətçiləri Acar Okan və Süleyman Kamil Yüceoral çevriliş cəhdi ilə əlaqədar idilər. Susurluq Kommissiyası üzvü Fikri Sağlara görə məqsəd Əfqanıstandan başlayan narkotik marşrutu qorumaq idi. Sağlar qeyd edir ki, Yüceoral Əfqanıstanda general Əbdül Rəşid Dostuma pul ödəyib.[12]

Sonrakı məlumatlar iddia edir ki, Veli Küçükün üzvü olması ehtimal edilən Ergenekon bu çevrilişdən məsul idi. Bu da Susurluq ilə Ergenekon arasındakı əlaqəni göstərir.[13]

Mənbə[redaktə | əsas redaktə]

İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]

  1. ↑ de Waal 2003, səh.: 295.
  2. ↑ (HRFT 1998, səh.: 48)
  3. ↑ de Waal 2003, səh.: 252.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 "Darbede kilit isimler" ( (türk.)). hurriyet.com.tr. 1998-02-17. Arxivləşdirilib: [1] saytından 2017-08-04 tarixində. http://web.archive.org/web/20170804224811/http://www.hurriyet.com.tr/darbede-kilit-isimler-39006644. İstifadə tarixi: 2017-08-04.
  5. ↑ "Bu oyunun adı üç maymunlar" ( (türk.)). Radikal. 1998-06-25. Arxivləşdirilib: [2] saytından 2015-09-24 tarixində. http://web.archive.org/web/20150924083956/http://www.radikal.com.tr/1998/06/25/yorum/buo.html. İstifadə tarixi: 2008-12-29. "KGB'nin adamıyken CIA'ya kayan ve çok taraflı çalışmalarıyla dikkat çeken Ruşen Cevadov'a Azerbaycan'da darbe yaptırılmasına kalkışmaktır."
  6. ↑ 6,0 6,1 (HRFT 1998, səh.: 49)
  7. ↑ Dönmez, Ahmet (2008-07-19). "Veli Küçük'ün komutanı Ergenekon: Vatan hainleri soyadımı kirletti" ( (türk.)). Zaman. Arxivləşdirilib: [3] saytından 2015-02-26 tarixində. http://web.archive.org/web/20150226163043/http://www.zaman.com.tr/gundem_veli-kucukun-komutani-ergenekon-vatan-hainleri-soyadimi-kirletti_715853.html. İstifadə tarixi: 2008-12-25.
  8. ↑ Arslan, Saban (2008-12-24). "Üzeyir Garih'in ipi Aliyev'e darbe planında çekildi" ( (türk.)). Yeni Şafak. Arxivləşdirilib: [4] saytından 2011-10-04 tarixində. http://web.archive.org/web/20111004221004/http://yenisafak.com.tr/Gundem/?t=24.12.2008&i=156509. İstifadə tarixi: 2008-12-25.
  9. ↑ Aslaneli, Hakan; Yoruk, Zafer F (1996-11-06). "'Traffic Monster' reveals state-mafia relations". Turkish Daily News (Hürriyet). http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=-501919. İstifadə tarixi: 2008-12-11.
  10. ↑ Los Angeles Times, 18 March 1995, Azerbaijan Coup Attempt Crushed Caucasus: Loyal forces storm a building and overcome mutinous police units, president reports.
  11. ↑ Savumlu, Serpil; Doğan, Şahin (2006-11-04). "Susurluk’tan 10 yıl sonra" (Turkish). Evrensel. http://www.evrensel.net/06/11/04/gundem.html#4. İstifadə tarixi: 2008-12-23.
  12. ↑ 12,0 12,1 (HRFT 1998, səh.: 50)
  13. ↑ "Report: Garih’s execution warrant issued in 1995". Today's Zaman. 2008-12-17. http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?load=detay&link=161485. İstifadə tarixi: 2008-12-26. "This was at a time when the Ergenekon organization was trying to overthrow late Azerbaijani President Haydar Aliyev and reinstate Elçibey, who was ousted in 1993 in a coup d'état."

Ədəbiyyat[redaktə | əsas redaktə]

Xarici keçidlər[redaktə | əsas redaktə]

 Bu şablona bax Azərbaycanın hərb tarixi
Qədim Dövr Qavqamel döyüşü • Pompeyin Albaniyaya yürüşü  • Amid döyüşü  • Dzirav çölündə döyüş  • II Vaçenin Sasanilərə qarşı üsyanı  • Qadsiyyə döyüşü  • Xəzər-ərəb müharibələri  •
Orta Əsrlər Pavlikanlar hərəkatı  • Xürrəmilər hərəkatı  • Rusların Qafqaz ekspedisiyaları  • Monqolların Azərbaycana ilk yürüşü  • Monqolların Azərbaycana II yürüşü  • Monqolların Azərbaycana III yürüşü  • Qızıl Ordanın Azərbaycana yürüşləri  • Teymurilərin Azərbaycana yürüşləri  • Şənbi-Qazan döyüşü  • Kür döyüşü (1412)  • Səncəq döyüşü • Otluqbeli döyüşü  • Şəməsi döyüşü
Yeni Dövr Səfəvi-Şirvanşahlar müharibələri • Cabanı döyüşü  • Şərur döyüşü  • Almaqulağı döyüşü  • Səfəvi-Şeybani müharibələri  • Mərv döyüşü  • Səfəvi-Osmanlı müharibələri  • Çaldıran döyüşü  • Qoçhisar döyüşü • Vəkalət müharibəsi  • Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1532-1555)  • Səfəvi-Moğol müharibələri  • Səfəvi-Moğol müharibəsi (1537-1544)  • Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1578-1590)  • Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1603-1618)  • Sufiyan döyüşü  • Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1616-1618) • Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1623-1639)  • Səfəvi-Rusiya müharibəsi (1651-1653)  • Don kazaklarının Səfəvilər dövlətinə yürüşləri (1667-1668)  • Səfəvi-Rusiya müharibəsi (1722-1723)  • Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1723-1727)  • Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1730-1736)  • Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1730-1732)  • Osmanlı-İran müharibəsi (1743-1746)  • Rusiya-İran müharibəsi (1796)  • Gəncə qalasının işğalı  • Rusiya-İran müharibəsi (1804-1813)  • Sultanbud döyüşü  • Aslandüz döyüşü  • Rusiya-İran müharibəsi (1826-1828)  • Şamxor döyüşü
Ən Yeni Dövr Rus-yapon müharibəsi  • Birinci Dünya Müharibəsi  • Gürcüstan-Ermənistan müharibəsi  • Azərbaycan-Ermənistan müharibəsi (1918-1920)  • Göyçay savaşı  • Bakı döyüşü • İkinci Dünya Müharibəsi (Azərbaycan İkinci dünya müharibəsində  • 416-cı milli atıcı diviziya  • Azərbaycan legionu)  • Əfqanıstan müharibəsi (1979-1989)  • Qarabağ müharibəsi  • 4 iyun Gəncə qiyamı  • 1995 Azərbaycanda dövlət çevrilişinə cəhd  • Qobustan qiyamı (1999)  • Aprel döyüşləri  • Günnüt əməliyyatı
Əlaqəli məqalələr Qızılbaş  • Qafqaz İslam Ordusu  • Azərbaycan–NATO əlaqələri  • Kateqoriya:Azərbaycanın hərb tarixi  • Portal:Azərbaycan Silahlı Qüvvələri
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=1995_Azərbaycanda_dövlət_çevrilişinə_cəhd&oldid=4482448"