Fərqanə vilayəti (Rusiya imperiyası)
| Fərqanə vilayəti | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| rus. Ферганская область | |||||
|
|||||
|
40°31′43″ şm. e. 70°56′33″ ş. u.HGYO |
|||||
| Ölkə | Rusiya İmperiyası | ||||
| İnzibati mərkəz | Kokand | ||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Yaradılıb | 1876 | ||||
| Ləğv edilib | 1917 | ||||
| Sahəsi |
|
||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
|
||||
.svg) |
|||||
 |
|||||
|
|||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Fərqanə vilayəti (rus. Ферганская область) — Rusiya imperiyasının inzibati ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Skobelevdir. Vilayət Hakim Senatın 5 (17) mart 1876-cı il tarixli 8424 saylı fərmanı ilə Rusiyaya birləşdirilmiş Kokand xanlığından yaradılmışdır; Eyni vaxtda vilayət hökuməti də yaradıldı.
30 aprel 1918-ci ildə bölgə Türküstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının tərkibinə daxil oldu. 1924-cü il oktyabrın 27-də milli-ərazi demarkasiyası nəticəsində Fərqanə vilayəti Qara-Qırğız Muxtar Dairəsi ilə Özbəkistan SSR arasında bölündü. 1929-cu ildə Tacikistan SSR Özbəkistan SSR ərazisindən ayrıldıqdan sonra, Fərqanə vilayətinin cənub hissəsi sonuncu olaraq ayrıldı.
Əhalisi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Əhali əsasən Fərqanə vadisində yaşayırdı, burada dağların ətəyində əhalinin sıxlığı o zamankı İngiltərədəki kimi olan bütöv bir mədəni oazis silsiləsi yerləşirdi. Dağlar daha az məskunlaşmışdı və yüksək dağlar - Alay və Pamir - demək olar ki, boş qalmışdı. Pamir istisna olmaqla - 17 nəfər, bütün bölgədə 1 km²-ə 9,7 nəfər, mədəni oazislərdə - ən azı 135 nəfər; Pamirdə 1 sakinə təxminən 26 km² sahə düşür. Pamirsiz, Fərqanə vilayəti Türküstan vilayətləri arasında əhalinin ən sıx məskunlaşdığı vilayətdir.
Etnoqrafik cəhətdən əhali arilərlə türk-monqolların mübarizəsi nəticəsində qarışmanın nəticəsidir. Qədim zamanlardan Fərqanənin yerli sakinlərini təşkil edən arilər bir neçə əsrlər boyu ardıcıl olaraq çinlilər, ərəblər, türklər və monqollar tərəfindən tabe edilmiş, dağlara sıxışdırılmış və burada onların qalıqları günümüzə qədər gəlib çatmışdır.
O dövrdə əsas millətlər sartlar, qırğızlar, özbəklər, taciklər idi. Sart 15-19-cu əsrlərdə Orta Asiya əhalisinin bir hissəsinin ümumi adıdır. “Sart” adı bölgənin şəhər və kəndlərinin oturaq sakinləri ilə müqayisədə, əsasən özbəklər və aran taciklərinə, əsasən Orta Asiyanın köçəri hissəsi, yəni qırğızlar və qazaxlar tərəfindən istifadə olunurdu.
1897-ci ildə Rusiya İmperiyasında əhalinin ilk ümumi siyahıyaalınması aparılarkən, əhalini ana dillərinə və Rusiya imperiyasının əyalətlərinə görə bölərkən sartlar qırğızlardan[2], özbəklərdən, taciklərdən, qaraqalpaqlardan, kaşqarlardan və qıpçaqlardan[2] ayrı sayılırdı. Qoşunlar nəzərə alınmadan 9750 nəfər rus əhalisi yaşayırdı.
İlk rus qəsəbəsi Pokrovskoye 1893-cü ildə kəndi kimi salınmışdır. 1900-cü ilin əvvəllərində Fərqanə vadisində 566 təsərrüfat və 2119 nəfər əhalisi olan 10 rus yaşayış məntəqəsi var idi. 1900-cü ildə daha bir rus məskəni əlavə edildi. Təxminən 1% təşkil edən ruslar istisna olmaqla bütün əhali sünni İslamı qəbul edir.
1897-ci il siyahıyaalınmasına görə əhali
[redaktə | mənbəni redaktə et]Fərqanə vilayətində 1.572.214 nəfər, ən çoxsaylı xalqlar:
- sartlar — 788 989
- türklər - 261.234 (müxtəlif tayfalar),
- qırğız - 201.579 (qaraqırız),
- özbəklər - 153.780 (əsasən Mingi tayfası)
- taciklər - 114 081,
- Kaşqarlar - 14.915,
- ruslar - 9842,
- Qıpçaqlar - 7584 nəfər.
Mineral ehtiyatları
[redaktə | mənbəni redaktə et]Vilayətin mineral sərvətləri zəif tədqiq edilmiş və zəif istismar edilmişdir. Qədim dövrlərdən bəri kinovar civə yataqları məlumdur. Artıq 19-cu əsrin sonlarında məlum idi ki, bu bölgədə firuzə, qızıl, gümüş, mis, qurğuşun, dəmir, kükürd, mərmər, gips, selitra, duz, neft, ozokerit, qrafit və s. rast gəlinir. Neft yataqlarının sistemli işlənməsinə yalnız 1901-ci ilin sonunda başlanıldı, baxmayaraq ki, əvvəllər ayrı-ayrı quyular mövcud idi. Bir çox yerdə daş kömürə də rast gəlinirdi; keyfiyyətinə görə heç bir fərqi olmayan kömür yalnız yanacaq üçün istifadə olunurdu.
1885-ci ildə Cəlal-Abad kəndi yaxınlığında Əndican qəzasında yerləşən “Xəzrət-Əyub” mineral bulaqlarında sanitar stansiya tikilmiş, mövsümdə 25 nəfərlik hərbixəstəxana istifadəyə verilmişdir.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ https://web.archive.org/web/20140222053857/http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=89.
- ↑ 1 2 "Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку, губерниям и областям". 2012-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-06-14.
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et] Lüğətlər və ensiklopediyalar |
|---|
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]
|
Özbəkistan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
|
Tacikistan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
|
Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
 | ||
|---|---|---|
| General-qubernatorluqlar | .svg) | |
| Quberniyalar | Həştərxan quberniyası • Tavriya quberniyası • Azov • Altay • Arxangelsk • Arxanqeloqorod • Astraxan • Belqorod • Belarusiya • Bessarabiya • Bratslavski • Bukeevskaya • Vilenski • Vitebsk • Vladimir • Voznesenski • Voloqda • Volıski • Voronej • Vıborq • Vyatka • Qrodnensk • Yekaterinoslav • Yenisey • İzyaslavskaya • İnqermanland • İrkutsk • Kazan • Kaluqa • Kiyev • Kovenskaya • Kolıvan • Kostroma • Kursk • Litva • Malorossiya • Minsk • Mogilyov • Moskva • Nikolayev • Nijeqorod • Novqorod-Şimal • Novqorod • Novorosiyski • Olenetsk • Orenburq • Orlov • Penza • Perm • Petroqrad • Podolsk • Polotskiy • Poltava • Pskov • Ryazan • Samara • Sankt-Peterburq • Saratov • Sibir • Simbirsk • Slobodsko-Ukrayna • Slonimskaya • Smolensk • Stavropol • Tambov • Tver • Tobolsk • Tomsk • Tula • Ufa • Xarkov • Xerson • Xolmsk • Çerniqov • Yaroslavl | |
| Vilayətlər | • Amur • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Şəhər bələdiyyələri | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Çöl diyar vilayətləri | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Türküstan diyar vilayətləri | ||
| Baltikyanı diyar quberniyaları | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Finlandiya quberniyaları | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Polşa Kralığının quberniyaları | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Qalitsiya general qubernatorluğu | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Qafqaz canişinliyi | Bakı • Gürcüstan • Gürcüstan-İmeretiya • Dərbənd • Yelizavetpol • Qafqaz • Kutaisi • Tbilisi quberniyası • Qara dəniz quberniyası • Şamaxı • İrəvan • Erməni • Batum • Dağıstan • Qars • Kaspi • Kuban • Terek • Zaqatala • Suxum | |
| Xüsusi dairələr | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Xüsusi qurumlar | • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • [[]] • | |
| Vassal dövlət qurumları | Bakı xanlığı • Dərbənd xanlığı • Gəncə xanlığı • Talış xanlığı • Naxçıvan xanlığı • Qarabağ xanlığı • Quba xanlığı • Abxaz knyazlığı • Buxara əmirliyi • İrəvan xanlığı • Şəki xanlığı • Kokand xanlığı • Qaradağ xanlığı • Kurlandiya və Semiqaliya • Yeddi Ada Respublikası • Avar xanlığı • Reç Pospolita • Moldav knyazlığı • Şirvan xanlığı • Salyan xanlığı • Uryanxay diyarı • Xivə xanlığı • Kartli-Kaxeti çarlığı • Kazak Hetmanlığı • Krım xanlığı • Şamaxı xanlığı • İmereti çarlığı | |
