Azərbaycan ukraynalıları

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Azərbaycan ukraynalıları ukr. Українці в Азербайджані
Sayları və yaşadığı ərazilər
Dili Azərbaycan, rus, ukrayna
Dini Əsasən xristianlar:
Yunan katolikləri
pravoslav
İrqi Avropoid
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Azərbaycan ukraynalıları ukr. Українці в Азербайджані — Azərbaycan Respublikası ərazisindəki etnik icmalardan biri.[1] 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən, azərbaycanlı ukraynalıların sayı 21,5 min nəfər idi - bu, Azərbaycanda onuncu ən böyük etnik qrup, slavyan qrupları arasında ikincidir.[2] Ukraynalılar əsasən Bakı şəhərində yaşayırlar. Bakıda onların sayı 21 min nəfərdir.[3] 21 dekabr 2011-ci ildən 25 may 2016-cı il tarixədək Azərbaycan Respublikasında cəmi 61 nəfər “xarici ukraynalı” statusu alıb. Ukraynanın Azərbaycandakı səfirliyinin məlumatına görə, hazırda 4000-ə yaxın Azərbaycan vətəndaşı özlərini ukraynalı (və ya Ukrayna diasporunun təşkilatlarına cəlb olunur) hesab edir.[4] Azərbaycanın Ukrayna icmasının məlumatına görə, dilini qoruyub saxlayan, adət-ənənələrinə riayət edən, Ukrayna özünüidentifikasiyasını qoruyub saxlayan ukraynalıların sayı 3 min nəfərdən çox deyil.[5]

Tarixi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Ehtimal olunur ki, ukraynalıların müasir Azərbaycan ərazisinə gəlməsinin başlanğıcı I Pyotrun başçılığı ilə Rusiyanın Xəzəryanı bölgələrə hərbi yürüşü (1722-1723) və Səfəvilərlə Rusiya arasında 1723-cü il Peterburq müqaviləsinin bağlanması nəticəsində Xəzər dənizinin qərb sahili Tabasaran ilə birlikdə Rusiya imperiyasının nəzarətinə keçdiyi zaman baş vermişdir. Rusiya imperiyasının Qafqazda aparıcı qüvvəsi V.L.Veliçkonun "Qafqaz" (1904) kitabında qeyd etdiyi kimi, kazaklar idi. Kazaklar arasında Ukrayna kazakları da var idi. Lakin ən çox kazaklar II Yekaterina tərəfindən Zaporojya Seçinin ləğvindən sonra bu bölgəyə gəlməyə başladı. Bu kazaklar Qacar dövləti ilə müharibələrdə iştirak etmişdilər. İndiyə qədər Lənkəranda Sarı adasında Qara dəniz kazak ordusunun atamanı A.A. Qolovatinin və onun silahdaşlarının məzarları qalmaqdadır.[1]

XIX əsrin sonlarında Rusiyada təhkimçiliyin ləğv edilməsi, Bakıda neft yataqlarının kəşfi və işlənməsi əhalinin müasir Azərbaycan ərazisinə köçməsinə səbəb oldu. Köçkünlərin bəziləri müasir Ukrayna ərazisindən idi. Ukraynalıların əsas hissəsi neftli Abşeron yarımadasının ərazisində məskunlaşmış, bəzi köçkünlər də Azərbaycanın kənd yerlərində məskunlaşırdılar. Azərbaycanın Quba rayonunun Alekseevka kəndinin əsasını Ukraynanın Xarkov vilayəti Boqoduxovski rayonu Şarovka kəndi əhalisi qoymuşdur.[1]

Ukraynalı miqrantların Azərbaycan ərazisinə böyük axını XX əsrin məlum hadisələri[6] - Birinci Dünya müharibəsi, 1917-ci il Oktyabr inqilabı hadisələri, Rusiyada vətəndaş müharibəsi, repressiyalar və qolodomor (1932-1933), İkinci Dünya müharibəsi və SSRİ-də xalq təsərrüfatının müharibədən sonrakı bərpası dövründə olub.[7]

Ukraynalı mütəxəssislər Sumqayıt boruprokat zavodunun, Azərbaycanın kimya sənayesinin, Gəncə alüminium zavodunun, Mingəçevir su anbarının və su elektrik stansiyasının tikintisində, Samur-Dəvəçi kanalının çəkilişində, Xəzər dənizində neft yataqlarının işlənməsində iştirak ediblər. Ukraynalı mütəxəssislərin bir qismi ailə həyatı quraraq Azərbaycanda qalıb.[1]

Zaqafqaziyada ən böyük Ukrayna icması Azərbaycanda formalaşıb, 1989-cu il siyahıyaalınmasına əsasən, bu, Azərbaycanda dördüncü böyük etnik qrup olub və 32,5 min nəfər təşkil edib.[8][9]

Əhali sayı

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Xalq
1939[10]
1979[11][12]
1989[12][13][14]
1999[13][15]
2009[16]
Say Faiz Say Faiz Say Faiz Say Faiz Say Faiz
Cəmi 3 205 150 6 026 515 7 021 178 7 953 438 8 922 447
Ukraynalılar 23 643 0,7 % 26 402 0,4 % 32 345 0,5 % 28 903 0,4 % 21 500 0,2 %

Zaqafqaziyada ən böyük ukraynalı icması Azərbaycandadır, 1989-cu il siyahıyaalınmasına əsasən bu, Azərbaycanda dördüncü ən böyük etnik qrup idi və 32,5 min nəfər təşkil edirdi.[14][17].

2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən, ukraynalıların sayı 21,5 min nəfər idi - bu, Azərbaycanda onuncu ən böyük etnik qrup, slavyan qrupları arasında isə ikincidir. Ukraynanın Azərbaycandakı səfirliyindən verilən məlumata görə, hazırda 4000-ə yaxın Azərbaycan vətəndaşı Ukrayna diaspor təşkilatlarına cəlb olunub.[4].

Ukraynalıların təşkilatları

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İnqilabdan əvvəlki dövr, Bakıda ukraynalıların "Prosvita" cəmiyyəti

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Valentin Demyanenko, azərbaycanlı kanoeçi, 2016-cı il Olimpiadasının mükafatçısı, Duysburqda kanoe sprint üzrə 2013-cü il Dünya Kubokunun qalibinin mükafatlandırma mərasimi zamanı

1906-cı il martın 4-də cəmiyyətlərin fəaliyyətini tənzimləmək üçün “Cəmiyyətlər və birliklər haqqında müvəqqəti qaydalar haqqında” imperiya fərmanı verildi, onun əsasında Bakıda T.Q.Şevçenko adına ukraynalıların “Prosvita” cəmiyyəti yaradıldı. 1907-ci il martın 27-də Bakı merinin adına cəmiyyətin təsisçiləri onların yaratdığı Cəmiyyətin nizamnaməsinin təsdiq edilməsi və onun rəsmi qeydiyyata alınması haqqında, 23 iyun 1907-ci ildə isə Bakı quberniyasının xəbərlərində bildiriş aldılar. Bakı merinin 15 iyun 1907-ci il tarixli məktubunda cəmiyyətin 1907-ci il iyunun 4-də cəmiyyətlər reyestrinə daxil edildiyi barədə məqalə dərc edilmişdir.

Ukraynalıların T.Q.Şevçenko adına “Prosvita” cəmiyyəti Bakıda ən çox təmsilçisi olan, fəal cəmiyyətlərdən biri idi. O, müasir Azərbaycan ərazisinə əmək mühacirəti nəticəsində məskunlaşan ukraynalıları birləşdirirdi. Neft-sənaye regionunun inkişafı, dəmir yolu tikintisi, Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin yaradılması Ukraynadan Bakıya köçə səbəb olurdu. Həmçinin köç edənlərlə birlikdə o, cümlədən həkim və müəllimlər də gəlirdi.

"Prosvita" cəmiyyəti həmvətənləri arasında Ukrayna ədəbiyyatı əsərlərini paylayır, öz kitabxanalarını, məktəblərini yaradır, kütləvi mühazirələr, qiraətlər, tamaşalar, konsertlər, sərgilər keçirirdi. Cəmiyyət məşhur Ukrayna şair və bəstəkarlarına (Taras Şevçenko, Nikolay Lısenko və s.) həsr olunmuş ədəbi-musiqili gecələr təşkil edirdi. Onlar Ukrayna əbiblərinə abidələr qoyulması üçün vəsait toplayıb, xeyriyyəçiliklə məşğul olurdular.[1]

Müasir dövr

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Azərbaycanlı ukraynalıların fəaliyyəti Ukrayna ilə Azərbaycan arasında dostluq və strateji tərəfdaşlıq münasibətlərinin möhkəmləndirilməsində mühüm tərkib hissəsidir. Azərbaycanın Ukrayna icmalarının fəaliyyəti Azərbaycan Prezidentinin 1992-ci il 16 sentyabr tarixli “Milli azlıqların, kiçik xalqların və xalqların dillərinin və mədəniyyətlərinin inkişafına dövlət dəstəyi, hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi haqqında” Fərmanı ilə tənzimlənir. “Azərbaycan Respublikasında yaşayan etnik qruplar”, o cümlədən “Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında” Azərbaycan Respublikasının 2000-ci il 13 iyul tarixli Qanunu da icmanın fəaliyyətinin hüquqi əsasını təşkil edir.

Ukrayna Prezidenti Leonid Kuçmaın tapşırığını yerinə yetirmək üçün 2001-ci ilin mart ayında Bakı Slavyan Universitetinin bazasında Ukrayna Bazar Günü Məktəbi yaradılıb və burada tələbələr Ukrayn dilini, Ukraynanın tarixini və adət-ənənələrini öyrənirlər.[18]

Hazırda Azərbaycanda iki Ukrayna təşkilatı “Azərbaycanda Taras Şevçenko adına Ukrayna İcması” və “Ukrayna Azərbaycan Konqresi” fəaliyyət göstərir. Azərbaycanda Ukrayna diaspor təşkilatlarının işində təxminən 200-300 nəfər fəal iştirak edir.[4]

Azərbaycanda Taras Şevçenko adına Ukrayna İcması

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Ukraynanın Azərbaycandakı səfirliyinin binası.

Azərbaycanda Taras Şevçenko adına Ukrayna İcması 1997-ci ildə qeydiyyatdan keçib. Şuranın sədri - A.F.Zareçnidi. 1994-cü ildə Azərbaycan Xalqlarının Həmrəyliyi Respublika Cəmiyyətinin (RTSNA) “Birlik” Ukrayna bölməsi yaradılmış, onun əsasında 1997-ci il noyabrın 1-də “Azərbaycanda Taras Şevçenko adına Ukrayna İcması” qurulub. İcma 1997-ci ilin dekabrında Azərbaycan Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən dövlət qeydiyyatına alınmışdır. Təşkilat 400-ə yaxın üzvü birləşdirir, onun Sumqayıt şəhərində 9 regional bölməsi və 1 şəhər şöbəsi var, onun nəzdində İ. Lesia Ukrainka mədəniyyət mərkəzi fəaliyyət göstərir.[18] Bu təşkilatın əksər üzvləri Rusiya Federasiyasının Krımı ilhaq etməsi məsələsində, Ukraynanın şərqində baş verən hadisələrdə, Nadejda Savçenkonun həbsi problemində Ukrayna hakimiyyətinin tərəfini tutmayıblar. Bu səbəbədən Ukraynanın Azərbaycandakı Səfirliyi belə bir fikir bildirir ki, “çoxlu sayda azərbaycanlı ukraynalı bu assosiasiyada iştirak etmir, təşkilat praktiki olaraq Azərbaycandakı ukraynalıların əksəriyyəti arasında nüfuzunu və dəstəyini itirib”.[4]

Ukrayna Azərbaycan Konqresi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Ukrayna Azərbaycan Konqresi 2012-ci ildə dövlət qeydiyyatına alınıb. UAK İdarə Heyətinin sədri - Yu.L.Osadçenkodur.

2016-cı il fevralın 5-dən Ukrayna əsilli Azərbaycan vətəndaşı, Qarabağ müharibəsi veteranı Yu.L.Osadçenkonun sədr seçilməsindən sonra Konqres Azərbaycanda ardıcıl olaraq Ukraynanın bütövlüyü, suverenlik və ərazi bütövlüyünü müdafiə edən yeganə Ukrayna təşkilatına çevrilib.

2016-cı ilin aprelində “Ukrayna Azərbaycan Konqresi” icma rəhbərliyində dəyişiklikləri Azərbaycan Ədliyyə Nazirliyində rəsmi qeydiyyatdan keçirib və bununla da hazırda Azərbaycanda yerli qanunvericiliyə uyğun fəaliyyət göstərən yeganə Ukrayna mərkəzidir.[4]

Azərbaycanda ukraynalıların abidələri

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Xarici şəkil
Bakının Qaradağ rayonunda şairə Lesya Ukrainkanın büstü.

Ukrayna mədəniyyətinin əbədiləşdirilməsi və populyarlaşdırılması məqsədilə Azərbaycanda görkəmli şəxsiyyətlərin və Ukraynada baş verən hadisələrin şərəfinə heykəllər ucaldılıb.

Zaqatala şəhərində Taras Şevçenkonun barelyefinin rəsmi açılışı 1979-cu ilin iyununda olmuşdur.

2006-cı ildə Bakının Qaradağ rayonunda məşhur şairə Lesya Ukrainkanın büstü qoyulub.

2008-ci il 30 iyunda Ukrayna və Azərbaycan prezidentləri tərəfindən Azərbaycan paytaxtının mərkəzi rayonlarından birində Taras Şevçenkonun abidəsi, habelə Bakının mərkəzi hissəsində yerləşən evin fasadında xatirə lövhəsi açılmışdır. Binada 1919-1920-ci illərdə Ukrayna Xalq Respublikasının Xüsusi Diplomatik Nümayəndəliyi yerləşirdi. Açılış Ukrayna Prezidenti Viktor Yuşenkonun Azərbaycana rəsmi səfəri çərçivəsində baş tutub, mərasimdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də iştirak edib.[4][19][20]

  • Taras Şevçenkonun Zaqataladakı barelyefi
    Taras Şevçenkonun Zaqataladakı barelyefi
  • 1919-1920-ci illərdə Ukrayna Xalq Respublikasının Azərbaycandakı Xüsusi Diplomatik Nümayəndəliyinin yerləşdiyi bina
    1919-1920-ci illərdə Ukrayna Xalq Respublikasının Azərbaycandakı Xüsusi Diplomatik Nümayəndəliyinin yerləşdiyi bina

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 Александр Заречный. "// ИСТОРИЯ И ЭТАПЫ ПОЯВЛЕНИЯ УКРАИНЦЕВ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ". Журнал "Азербайджан и азербайджанцы в мире" № II НАРОДЫ АЗЕРБАЙДЖАНА. Центр социокультурных исследований АН Азербайджана. 2009. 2020-02-17 tarixində arxivləşdirilib.
  2. ↑ The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. "Population by ethnic groups (by population census)". www.stat.gov.az. The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. 2016-11-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-08.
  3. ↑ "Ethnic composition of Azerbaijan 2009". pop-stat.mashke.org. 2012-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-08.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 "Українці в Азербайджані - Посольство України в Азербайджанській Республіці" (ukrayna). azerbaijan.mfa.gov.ua. 2017-03-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-08.
  5. ↑ "УКРАЇНСЬКА ГРОМАДА АЗЕРБАЙДЖАНУ. ДІЯЛЬНІСТЬ, ПРОБЛЕМИ, ПЕРСПЕКТИВИ… ОКСАНА ГАБРУСЬКА". 2017-07-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-05.
  6. ↑ Сергійчук В. І. Налагодження дипломатичних контактів Української Держави з країнами Кавказького регіону / В. І. Сергійчук // Національна та історична пам’ять. — 2013. — Вип. 7. — С. 212—217
  7. ↑ Винниченко І. Українці в республіках колишнього СРСР: історико-географічний нарис.— Житомир, 1992.
  8. ↑ "В Украине почтили память Национального героя Азербайджана". 2021-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-05.
  9. ↑ "В Харькове чествовали погибшего Национального героя Азербайджана". 2021-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-05.
  10. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «ru:Демоскоп». 2018-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-05.
  11. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1979 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «ru:Демоскоп». 2011-06-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-12.
  12. ↑ 1 2 "AZERBAIJAN DAILY DIGEST". ru:Eurasianet. 2007-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-12.
  13. ↑ 1 2 "Этнический состав Азербайджана (по переписи 1999 года)". «ru:Демоскоп». 12.03.2001. 2010-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-12.
  14. ↑ 1 2 "Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «ru:Демоскоп». 2011-07-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-12.
  15. ↑ Ed 2002 43rd, Taylor & Francis Group. Azerbaijan // The Europa World Year Book 2003. Taylor & Francis, 2003. 2002. 621. ISBN 1857432274, 9781857432275.
  16. ↑ Censuses of Republic of Azerbaijan 1979, 1989, 1999, 2009 Azstat.org — The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan
  17. ↑ Кубійович В. Українська діаспора в СССР в світлі переписів населення // Сучасність, ч. (210). — Мюнхен, 1978.
  18. ↑ 1 2 "Украинские Общины в Азербайджане". 2017-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-05.
  19. ↑ В Баку открыт памятник выдающемуся ук­раин­скому поэту Тарасу Шевченко. Bakinskiy Raboçiy. 1 iyul 2008. 3.
  20. ↑ "В Баку открыт памятник выдающемуся украинскому поэту Тарасу Шевченко". anl.az. 2017-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-08.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Azərbaycan_ukraynalıları&oldid=7900605"