Saxurlar

Saxurlar
sax. йихъбы, цIаIхбы

Ümumi sayı
30 000-dən çox
Yaşadığı ərazilər
Rusiya 12 769 (2010) Azərbaycan 12 289 (2009)
Dini
islam (sünni)
Qohum xalqlar
Ləzgilər

Saxurlar (sax. йихъбы) — Azərbaycanın Qax, Zaqatala və Balakən rayonlarında, eləcə də Dağıstanın Şəki-Zaqatala bölgəsi ilə həmsərhəd olan Rutul rayonunda yaşayırlar. Sayları 30 mindən çoxdur. Qafqaz dillərinin Dağıstan qolunun cənub-şərq qrupuna aid olan saxur dilində, eləcə də Azərbaycan dilində danışırlar Dini baxımdan sünni müsəlmandırlar.

Hazırda 12 məktəbdə saxur dilində dərslər keçirilir. Həmin məktəblərdə ümumilikdə 105 sinif var və 2500-ə yaxın şagird təhsil alır.

Azərbaycanın Qax rayonunun Qum kəndindən olan saxur uşaq

Saxurların yaşadığı ərazi Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonuna daxildir. Son onillikdə orta illik əhali artımı 1.5 % olmuşdur ki, bu da orta respublika səviyyəsindən azdır.

Saxurların ən məşhur nümayəndələri arasında fizika-riyaziyyat elmləri doktoru Abdulla Muxtarovu, professor Abdulla Qarayevi, professor Əlizadə Orucu , yazıçı-publisist Əhməd İsayevi , filologiya elm doktoru-professor-sovet türkoloqu Səlim Cəfərovu və digərlərinin adları vardır.

Hazırda onların Saxur Mədəniyyət Mərkəzi fəaliyyət göstərir.

Məskunlaşma

Rusiya FR-da

Dağıstan

Siyahıyaalmalara əsasən Dağıstanda Saxurların sayı

İnzibati-ərazi vahidi	Sayı, 2002 sa.
cəmi	8 168
Rutul rayonu	4 971
Mahaçqala şəhər ə/d	2 098
Qızılyar rayonu	535
Xumtorqala rayonu	123
digər	441

Azərbaycan Respublikasında

Siyahıyaalmalara əsasən Azərbaycanda Saxurların sayı

İnzibati-ərazi vahidi	1999 sa.	2009 sa.
cəmi	15 877	12 289
Zaqatala rayonu	13 114	11 203
Qax rayonu	2 612	1 008
Balakən rayonu	...	34
Sumqayıt şəhər ə/d	...	8
Qusar rayonu	5	...
digər	146	36

1967-cı ilin məlumatlarına görə saxurlar Dağıstanın 13 kəndində: Saxur, Gelmets, Kurdul (Lek), Mikik, Mişleş, Xiyax, Suqyut, Muslax, Attal, Korş, Cınıx, Baş-Kələl, Baş-Muxax; Azərbaycanın isə 16 kəndində yaşayırdılar: Muxax (7,2 min), Suvagil (Yeni Suvagil) (5,5 - 6 min), Qarqay, Kələl, Əli-bayramlı (3 min), Mamrux (2,1 min), Sabunçu (2 min), Qum (1,5 - 2 min), Gözbarax (2 min), Mişleş (Çinçar) (7 - 7,5 min), Çinarlı (1,2 min), Ləkit=Kötüklü (1,2 min), Ağdam-Kələl, Qas, Ələsgər, Ağyazı (Üzümlü) (1 - 1,5 min) - 1967. Əsasda Şəkidə məskunlaşıblar.

Mətbəxi

Saxur mətbəxi müxtəlif yeməklərlə zəngindir. Xəmir xörəkləri isə onların ən çox sevdikləri yeməklərdən sayılır. Saxurların mətbəxində bir çox yemək növləri qaxacla hazırlanır. Bundan başqa onların mətbəxində “sürhüllü”, “xikeyi”, “xingili” adlı yemək növləri də məşhurdur.

Tarixi

Saxurlar Qafqaz Albaniyasının 26 tayfasından biridir.Alban tayfalarından olan "çiqbi" tayfasına uyğun gəlir. Özlərini "yıxiy" adlandırırlar.Alban tayfalarının tərkibi barədə məlumat verən Strabondan başlamış müasir tədqiqatçılara kimi hamı bu fikirdədir.Hətta Qəmərşah Cavadovanın konkret misallar əsasında yazdığı kimi "saxurların Qafqazın qədim xalqlarından olmasını qədim gürcü və erməni mənbələri təsdiq edir"...Ulu tarixçi Strabon öz məşhur "Coğrafiya"-sında Alban ərazisindəki Qanıx(Alazanın bir qolu) çayı barədə bilgi verir və "xьan" adının saxur dilindəki su(çay) sözündən yarandığını söyləyir. Strabonun məlumatına əsaslanan Q.Qeybullayev "Azərbaycanlıların etnogenizminə dair" adlı kitabında(Bakı 1991) belə bir qənaətə gəlir ki, "saxurların əcdadı Alazan çayının,adı onların dilində olan qolunun (yəni Qanıxın) vadisində yaşayırdılar". Tədqiqatçı Elvira Lətifova yazır ki, saxurların hər hansı dövrdə Qafqaz Albaniyasının şimal-qərb ərazisinə kütləvi köçü,yaxud basqını haqqında bircə dənə məxəz(dəlil,sübut) yoxdur.

Xarici keçidlər

• Saxurlar haqqında film 2008
• Shakasana