Saxurlar
| Ümumi sayı | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 30 000-dən çox[1][2] | ||||||
| Yaşadığı ərazilər | ||||||
|
||||||
| Dini | ||||||
| Qohum xalqlar | ||||||
Saxurlar (sax. йихъбы) — Azərbaycanın Qax[5], Zaqatala[6] və Balakən[7] rayonlarında, eləcə də Dağıstanın Şəki-Zaqatala bölgəsi ilə həmsərhəd olan Rutul rayonunda yaşayırlar. Sayları 30 mindən çoxdur[1][2]. Qafqaz dillərinin Dağıstan qolunun cənub-şərq qrupuna aid olan saxur dilində, eləcə də Azərbaycan dilində danışırlar[8] Dini baxımdan sünni müsəlmandırlar.
Hazırda 12 məktəbdə saxur dilində dərslər keçirilir. Həmin məktəblərdə ümumilikdə 105 sinif var və 2500-ə yaxın şagird təhsil alır.
.JPG)
Saxurların yaşadığı ərazi Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonuna daxildir. Son onillikdə orta illik əhali artımı 1.5 % olmuşdur ki, bu da orta respublika səviyyəsindən azdır.
Saxurların ən məşhur nümayəndələri arasında fizika-riyaziyyat elmləri doktoru Abdulla Muxtarovu, professor Abdulla Qarayevi, professor Əlizadə Orucu , yazıçı-publisist Əhməd İsayevi , filologiya elm doktoru-professor-sovet türkoloqu Səlim Cəfərovu və digərlərinin adları vardır.
Hazırda onların Saxur Mədəniyyət Mərkəzi fəaliyyət göstərir[8].
Məskunlaşma[redaktə | əsas redaktə]
Rusiya FR-da[redaktə | əsas redaktə]
Dağıstan[redaktə | əsas redaktə]
| İnzibati-ərazi vahidi | Sayı, 2002 sa. |
|---|---|
| cəmi | 8 168 |
| Rutul rayonu | 4 971 |
| Mahaçqala şəhər ə/d | 2 098 |
| Qızılyar rayonu | 535 |
| Xumtorqala rayonu | 123 |
| digər | 441 |
Azərbaycan Respublikasında[redaktə | əsas redaktə]
| İnzibati-ərazi vahidi | 1999 sa. | 2009 sa. |
|---|---|---|
| cəmi | 15 877 | 12 289 |
| Zaqatala rayonu | 13 114 | 11 203 |
| Qax rayonu | 2 612 | 1 008 |
| Balakən rayonu | ... | 34 |
| Sumqayıt şəhər ə/d | ... | 8 |
| Qusar rayonu | 5 | ... |
| digər | 146 | 36 |
1967-cı ilin məlumatlarına görə saxurlar Dağıstanın 13 kəndində: Saxur, Gelmets, Kurdul (Lek), Mikik, Mişleş, Xiyax, Suqyut, Muslax, Attal, Korş, Cınıx, Baş-Kələl, Baş-Muxax; Azərbaycanın isə 16 kəndində yaşayırdılar: Muxax (7,2 min), Suvagil (Yeni Suvagil) (5,5 - 6 min), Qarqay, Kələl, Əli-bayramlı (3 min), Mamrux (2,1 min), Sabunçu (2 min), Qum (1,5 - 2 min), Gözbarax (2 min), Mişleş (Çinçar) (7 - 7,5 min), Çinarlı (1,2 min), Ləkit=Kötüklü (1,2 min), Ağdam-Kələl, Qas, Ələsgər, Ağyazı (Üzümlü) (1 - 1,5 min) - 1967[9].[10] Əsasda Şəkidə məskunlaşıblar.
Mətbəxi[redaktə | əsas redaktə]
Saxur mətbəxi müxtəlif yeməklərlə zəngindir. Xəmir xörəkləri isə onların ən çox sevdikləri yeməklərdən sayılır. Saxurların mətbəxində bir çox yemək növləri qaxacla hazırlanır. Bundan başqa onların mətbəxində “sürhüllü”, “xikeyi”, “xingili” adlı yemək növləri də məşhurdur.[11]
Tarixi[redaktə | əsas redaktə]
Saxurlar Qafqaz Albaniyasının 26 tayfasından biridir.Alban tayfalarından olan "çiqbi" tayfasına uyğun gəlir.[12] Özlərini "yıxiy" adlandırırlar.Alban tayfalarının tərkibi barədə məlumat verən Strabondan başlamış müasir tədqiqatçılara kimi hamı bu fikirdədir.Hətta Qəmərşah Cavadovanın konkret misallar əsasında yazdığı kimi "saxurların Qafqazın qədim xalqlarından olmasını qədim gürcü və erməni mənbələri təsdiq edir"[13]...Ulu tarixçi Strabon öz məşhur "Coğrafiya"-sında Alban ərazisindəki Qanıx(Alazanın bir qolu) çayı barədə bilgi verir və "xьan" adının saxur dilindəki su(çay) sözündən yarandığını söyləyir.[12][14] Strabonun məlumatına əsaslanan Q.Qeybullayev "Azərbaycanlıların etnogenizminə dair" adlı kitabında(Bakı 1991) belə bir qənaətə gəlir ki, "saxurların əcdadı Alazan çayının,adı onların dilində olan qolunun (yəni Qanıxın) vadisində yaşayırdılar".[15] Tədqiqatçı Elvira Lətifova yazır ki, saxurların hər hansı dövrdə Qafqaz Albaniyasının şimal-qərb ərazisinə kütləvi köçü,yaxud basqını haqqında bircə dənə məxəz(dəlil,sübut) yoxdur.[16]
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- ↑ 1,0 1,1 "Jurnalist Əhməd İsayev-Həyatda qalan izlər" kitabı. səh. 9
- ↑ 2,0 2,1 Цахурский язык - Гарун Ибрагимов 1990. страница 3
- ↑ Большая советская энциклопедия: Цахуры
- ↑ Советская историческая энциклопедия: ЦАХУРЫ—Лит.: Народы Кавказа, т. 1, М., 1960.
- ↑ Qax rayon İcra Hakimiyyəti: Rayon haqqında: Əhalisi
- ↑ Zaqatala Rayon Məhkəməsi: Zaqatala rayonu haqqında qısa məlumat
- ↑ Balakən Rayon Məhkəməsi: Balakən rayonu haqqında qısa məlumat
- ↑ 8,0 8,1 Azərbaycan Respublikası Xarixi İşlər Nazirliyi: Milli Azlıqlar: Azərbaycan Respublikasında mədəni müxtəliflik: Ümumi məlumat
- ↑ Талибов Б. Б. Цахурский язык // Языки народов СССР: в 5-ти томах. Иберийско-кавказские языки. — М.: Наука, 1967. — Т. 4. — С. 591
- ↑ "Saxurların gözü Suvagil"(Bakı 2008)-Əhməd İsayev. səh.23
- ↑ Səlcuq, Xalq Cəbhəsi.- 2011.- 29 mart.- S.11. Azsaylı xalqlar-Saxurlar
- ↑ 12,0 12,1 ИЛИСУЙСКОЕ СУЛТАНСТВО (Ilisu Sultanlığı)-E.M.Lətifova
- ↑ "Saxurların gözü Suvagil"(Bakı 2008)-Əhməd İsayev. səh. 12
- ↑ "Saxurların gözü Suvagil"(Bakı 2008)-Əhməd İsayev. səh. 14
- ↑ "Saxurların gözü Suvagil"(Bakı 2008)-Əhməd İsayev. səh. 14
- ↑ "Saxurların gözü Suvagil"(Bakı 2008)-Əhməd İsayev. səh. 15
