Süni intellekt fəlsəfəsi
Naviqasiyaya keç
Axtarışa keç
| Süni intellekt |
|---|
_artificial_intelligence_icon.png){kind=icon} |
Süni intellekt fəlsəfəsi — idrak fəlsəfəsinin və informatika fəlsəfəsinin qolu.[1] Burada süni intellekt və onun intellekt, etika, şüur, epistemologiya və azad iradənin biliyə təsirini araşdırır.[2][3] Bundan əlavə, texnologiya süni heyvanların və ya süni insanların (və ya ən azı süni varlıqların) yaradılması ilə məşğuldur. Bu səbəbə görə sözügedən fənn filosoflar üçün böyük maraq doğurur.[4] Bu amillər süni intellekt fəlsəfəsinin yaranmasına səbəb olmuşdur.
Süni intellekt fəlsəfəsi bu kimi suallara cavab verməyə çalışır:[5]
- Maşın ağıllı hərəkət edə bilərmi? İnsanın düşünərək həll edəcəyi hər hansı problemi həll edə bilərmi?
- İnsan zəkası və maşın zəkası eynidirmi? İnsan beyni əslində kompüterdirmi?
- Maşın bir insan kimi idrak, psixi vəziyyət və şüura malik ola bilərmi? Obyektlərin necə olduğunu hiss edə bilərmi?
Bu kimi suallar müvafiq olaraq Sİ tədqiqatçılarının, koqnitiv alimlərin və filosofların fərqli maraqlarını əks etdirir. Bu suallara verilən elmi cavablar "zəka" və "şüur"un tərifindən və məhz hansı "maşınların" müzakirə edildiyindən asılıdır.
Sİ fəlsəfəsindəki mühüm təkliflərə digərləri arasında aşağıdakılar daxildir:
- Türinqin "nəzakətli konvensiyası": "Əgər maşın insan kimi ağıllı davranırsa, o da insan qədər ağıllıdır".[6]
- Dartmut təklifi: "Öyrənmənin hər tərəfi və ya zəkanın hər hansı digər xüsusiyyəti o qədər dəqiq təsvir edilə bilər ki, onu simulyasiya etmək üçün bir maşın hazırlana bilər".[7]
- Allen Nyuell və Herbert A. Saymonun fiziki simvol sistemi fərziyyəsi: "Fiziki simvollar sistemi ümumi ağıllı hərəkət üçün zəruri və kifayət qədər vasitələrə malikdir".[8]
- Con Sörlün güclü süni intellekt fərziyyəsi: "Düzgün giriş və çıxışlara malik uyğun şəkildə proqramlaşdırılmış kompüter beləliklə, insanların ağılları ilə eyni mənada bir zehnə sahib olardı".[9]
Düşünmək qabiliyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Süni intellekt fəlsəfəsində ən çox qızışan mübahisə insan əllərinin yaradılması barədə düşünmə ehtimalı ilə bağlı sual doğurur. Tədqiqatçılara insan zehnini modelləşdirmə elmini yaratmağa sövq edən "Bir maşın düşünə bilərmi?" Sualını 1950-ci ildə Alan Türinq irəli sürmüşdür. Bu mövzuda iki əsas nöqtəyə güclü və zəif süni intellektin hipotezləri deyilir.
"Güclü süni intellekt" termini Con Syorl tərəfindən təqdim edildi, öz söz yanaşması ilə xarakterizə olunur:
|
Üstəlik, belə bir proqram yalnız ağıl modeli olmayacaq; sözün əsl mənasında, insanın şüuru olduğu eyni mənada ağıl olacaqdır.[10] | 
|
Əksinə, zəif Sİ tərəfdarları, proqramları yalnız insan idrak qabiliyyətlərinin tam spektrini tələb etməyən müəyyən problemləri həll etməyə imkan verən bir vasitə kimi nəzərdən keçirməyi üstün tuturlar.
Çin Otağı, Con Syorl düşüncə təcrübəsində göstərir ki, hətta Türinq testindən keçmək də maşının həqiqi düşüncə prosesinə sahib olması üçün kifayət qədər meyar ola bilməz.
Düşüncə yaddaşda saxlanan məlumatların işlənməsi prosesidir: analiz, sintez və özünü proqramlaşdırma.
Bənzər bir mövqe Rocer Penrouzun "Kralın yeni zehni" kitabında rəsmi sistemlərə söykənən bir düşüncə prosesinin əldə edilməsinin mümkünsüzlüyünü iddia edir[11].
Etik problemləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bu bölmədə süni intellekt və etika ilə bağlı suallar var.
- Gələcəkdə maşınlar düşünə bilərsə, özlərindən agah olun və hisslər keçirirsə, insanı bir insan, maşın — maşın nədir?
- Gələcəkdə maşınlar özləri ilə tanış ola və hisslər keçirə bilsələr, onları idarə etmək mümkün olacaq və ya onlara səlahiyyət verilməlidir?
- Gələcəkdə avtomobillər düşünə bilərsə, insanlar və avtomobillər arasındakı münasibətlər necə inkişaf edəcəkdir? Bu məsələ sənət əsərlərində dəfələrlə insanlar və maşınların qarşıdurmasının nümunəsi kimi nəzərdən keçirilmişdir. Məsələn, Frank Herbertin "Dune" romanındakı Butler cihadı, Dan Simmonsun "Hyperion" romanındakı İskinlərlə münasibətlər, "Terminator" filmindəki avtomobillərlə müharibə və s. "
- Çoxsaylı tibbi amputasiya nəticəsində bədənin 99 faizini süni orqanlarla əvəz edən bir adam maşın hesab ediləcəkmi?
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "Philosophy of Computer Science". obo (ingilis). 2023-08-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-04.
- ↑ McCarthy, John. "The Philosophy of AI and the AI of Philosophy". jmc.stanford.edu. 2018-10-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-18.
- ↑ Müller, Vincent C. "Philosophy of AI: A structured overview". Nathalie A. Smuha (Ed.), Cambridge Handbook on the Law, Ethics and Policy of Artificial Intelligence. 2023-07-24. 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-04.
- ↑ Bringsjord, Selmer; Govindarajulu, Naveen Sundar, Artificial Intelligence // Zalta, Edward N. (redaktor), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2018), Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2018, 2019-11-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2018-09-18
- ↑ Russell, Norvig, 2003. səh. 947 define the philosophy of AI as consisting of the first two questions, and the additional question of the ethics of artificial intelligence. Fearn, 2007. səh. 55 writes "In the current literature, philosophy has two chief roles: to determine whether or not such machines would be conscious, and, second, to predict whether or not such machines are possible." The last question bears on the first two.
- ↑ This is a paraphrase of the essential point of the Turing test. Turing, 1950, Haugeland, 1985. səh. 6–9, Crevier, 1993. səh. 24, Russell, Norvig, 2003. səh. 2–3 and 948
- ↑ McCarthy və b. 1955. This assertion was printed in the program for the Dartmouth Conference of 1956, widely considered the "birth of AI."also Crevier, 1993. səh. 28
- ↑ Newell, Simon, 1976 and Russell, Norvig, 2003. səh. 18
- ↑ This version is from Searle, (1999), and is also quoted in Dennett, 1991. səh. 435. Searle's original formulation was "The appropriately programmed computer really is a mind, in the sense that computers given the right programs can be literally said to understand and have other cognitive states." (Searle 1980, С. 1). Strong AI is defined similarly by Russell, Norvig, (2003. səh. 947): "The assertion that machines could possibly act intelligently (or, perhaps better, act as if they were intelligent) is called the 'weak AI' hypothesis by philosophers, and the assertion that machines that do so are actually thinking (as opposed to simulating thinking) is called the 'strong AI' hypothesis."
- ↑ "Джон Сёрль. Разум мозга — компьютерная программа?". 2011-09-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-27.
- ↑ Роджер Пенроуз. Новый ум короля. О компьютерах, мышлении и законах физики. Издательство: УРСС, 2005 г. ISBN 5-354-00993-6
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Петрунин Ю. Ю., Рязанов М.А., Савельев А. В. Философия искусственного интеллекта в концепциях нейронаук (1-е). М.: МАКС Пресс (издательство). 2010. 84. ISBN 978-5-317-03251-7.
- Adam, Alison (1989). Artificial Knowing: Gender and the Thinking Machine. Routledge & CRC Press. ISBN 978-0-415-12963-3
- Benjamin, Ruha (2019). Race After Technology: Abolitionist Tools for the New Jim Code. Wiley. ISBN 978-1-509-52643-7
- Blackmore, Susan, Consciousness: A Very Short Introduction, Oxford University Press, 2005
- Bostrom, Nick, Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies, Oxford University Press, 2014, ISBN 978-0-19-967811-2
- Brooks, Rodney, "Elephants Don't Play Chess" (PDF), Robotics and Autonomous Systems, 6 (1–2), 1990: 3–15, CiteSeerX 10.1.1.588.7539, doi:10.1016/S0921-8890(05)80025-9, 2007-08-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF), İstifadə tarixi: 2007-08-30
- Bryson, Joanna (2019). The Artificial Intelligence of the Ethics of Artificial Intelligence: An Introductory Overview for Law and Regulation, 34.
- Chalmers, David J, The Conscious Mind: In Search of a Fundamental Theory, Oxford University Press, New York, 1996, ISBN 978-0-19-511789-9
- Cole, David, The Chinese Room Argument // Zalta, Edward N. (redaktor), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Fall 2004, 2021-02-27 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2023-09-04.
- Crawford, Kate (2021). Atlas of AI: Power, Politics, and the Planetary Costs of Artificial Intelligence. Yale University Press.
- Dennett, Daniel, Consciousness Explained, The Penguin Press, 1991, ISBN 978-0-7139-9037-9
- Dreyfus, Hubert, What Computers Can't Do, New York: MIT Press, 1972, ISBN 978-0-06-011082-6
- Dreyfus, Hubert, What Computers Still Can't Do, New York: MIT Press, 1979.
- Dreyfus, Hubert; Dreyfus, Stuart, Mind over Machine: The Power of Human Intuition and Expertise in the Era of the Computer, Oxford, UK: Blackwell, 1986
- Fearn, Nicholas, The Latest Answers to the Oldest Questions: A Philosophical Adventure with the World's Greatest Thinkers, New York: Grove Press, 2007
- Gladwell, Malcolm, Blink: The Power of Thinking Without Thinking, Boston: Little, Brown, 2005, ISBN 978-0-316-17232-5.
- Harnad, Stevan, What's Wrong and Right About Searle's Chinese Room Argument? // Bishop, M.; Preston, J. (redaktorlar ), Essays on Searle's Chinese Room Argument, Oxford University Press, 2001, 2011-10-26 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2023-09-04
- Haraway, Donna (1985). A Cyborg Manifesto.
- Haugeland, John, Artificial Intelligence: The Very Idea, Cambridge, Mass.: MIT Press, 1985.
- Hofstadter, Douglas, Gödel, Escher, Bach: an Eternal Golden Braid, 1979.
- Horst, Steven, The Computational Theory of Mind // Zalta, Edward N. (redaktor), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2009, 2018-09-11 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2023-09-04.
- Kaplan, Andreas; Haenlein, Michael, "Siri, Siri in my Hand, who's the Fairest in the Land? On the Interpretations, Illustrations and Implications of Artificial Intelligence", Business Horizons, 62, 2018: 15–25, doi:10.1016/j.bushor.2018.08.004
- Kurzweil, Ray, The Singularity is Near, New York: Viking Press, 2005, ISBN 978-0-670-03384-3.
- Lucas, John, Minds, Machines and Gödel // Anderson, A.R. (redaktor), Minds and Machines, 1961, 2007-08-19 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2023-09-04.
- Malabou, Catherine (2019). Morphing Intelligence: From IQ Measurement to Artificial Brains. (C. Shread, Trans.). Columbia University Press.
- McCarthy, John; Minsky, Marvin; Rochester, Nathan; Shannon, Claude, A Proposal for the Dartmouth Summer Research Project on Artificial Intelligence, 1955, 2008-09-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- McCarthy, John, What is AI?, 1999, 4 December 2022 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 4 December 2022
- McDermott, Drew, "How Intelligent is Deep Blue", New York Times, May 14, 1997, October 4, 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: October 10, 2007
- Moravec, Hans, Mind Children, Harvard University Press, 1988
- Penrose, Roger, The Emperor's New Mind: Concerning Computers, Minds, and The Laws of Physics, Oxford University Press, 1989, ISBN 978-0-14-014534-2c
- Rescorla, Michael, "The Computational Theory of Mind", in:Edward N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2020 Edition) Arxivləşdirilib 2022-01-31 at the Wayback Machine
- Şablon:Russell Norvig 2003
- Searle, John, "Minds, Brains and Programs" (PDF), Behavioral and Brain Sciences, 3 (3), 1980: 417–457, doi:10.1017/S0140525X00005756, 2015-09-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib
- Searle, John, The Rediscovery of the Mind, Cambridge, Massachusetts: M.I.T. Press, 1992
- Searle, John, Mind, language and society, New York, NY: Basic Books, 1999, ISBN 978-0-465-04521-1, OCLC 231867665
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- А. V. Savelyev. О конференциях по философии искусственного интеллекта — süni intellekt fəlsəfəsinin əsas müasir istiqamətlərini nəzərdən keçirilməsi
 | |
|---|---|
| Filosoflar | |
| Nəzəriyyələr | |
| Konsepsiyalar | |
| Düşüncə təcrübələri | |
| Digər | |
| |
|---|---|
| Əsas bölmələri | |
| Elmin fəlsəfəsi | |
| Bölgələr üzrə | |
