Xilafət

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Xilafət (ərəb. خلافة‎ — yəni əvəzetmə, varislik) — müsəlmanlarda islamın dəyişməz prinsiplərinə əsaslanan teokratik dövlət-hüquq sistemi, habelə xəlifələrin (müavin, varis) başçılıq etdikləri müsəlman dövlətlərinin tarixi ədəbiyyatda adı.[1]

Xilafətlər siyahısı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tarixi xilafələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Adı Paytaxtı İlləri Ərazisi Əvvəlki dövlətlər Sonraki dövlətlər Xəlifələri

(sülalələr)

Ərəb xilafəti 630–656: Mədinə

656–661: Əl Kufə

661–754: Dəməşq

754—762: Əl Kufə

762–836: Bağdad

836–892: Samərra

892–1258: Bağdad

1259–1517: Qahirə

630–1517 Abbasilər xilafəti Sasanilər Dövləti

Bizans İmperiyası

Qəssanilər

Vestqot krallığı

Qafqaz Albaniyası

Xarəzm

Soqdiana

İdrisilər

Aqlabidlər

Tahirilər

Tulunoğulları

Osmanlı xilafəti (Osmanlı İmperiyası).

Raşidi xəlifələr

Əməvilər

Abbasilər

Raşidi xilafət 630–656: Mədinə

656–661: Əl Kufə

630–661 Sasanilər Dövləti

Bizans İmperiyası

Əməvilər xilafəti Raşidi xəlifələr
Əməvilər xilafəti 661–750: Dəməşq 661–750 Raşidi xilafət Abbasilər xilafəti

Kordova əmirliyi

Əməvilər
Abbasilər xilafəti 750–762: Dəməşq

762–836: Bağdad

836–892: Samərra

892–945: Bağdad

750–945 Əməvilər xilafəti Buveyhilər Abbasilər
Buveyhilər tərəfindən idarə olunan Abbasilər xəlifələri Paytaxt və xəlifələrin iqamətgahı 945–1055: Bağdad 945–1055 Abbasilər xilafəti Böyük Səlcuq İmperiyası Şahənşahı əl-əzəm malik əl-muluk — Buveyhilər.

Xəlifələr-Abbasilər

Səlcuqilər əsarəti altında Abbasilər xəlifələri (Böyük Səlcuq İmperiyası) Paytaxt —

1043–1051:Rey

1051–1118:İsfahan

1118–1194: Həmədan (qərb)

1118–1153: Mərv (şərq)

xəlifələrin iqamətgahı —

1055–1124: Bağdad

1055–1124 Buveyhilər Abbasilər xilafəti "Şərq və Qərb hökümdarları" — Səlcuqlular.

Xəlifələr-Abbasilər.

Abbasilər xilafəti 1124–1127: Bağdad 1124–1127 Böyük Səlcuq İmperiyası Zəngilər dövləti Abbasilər
Zəngilərin himayəsi altında Abbasilər xəlifələri (Zəngilər dövləti). 1127–1174: Bağdad 1127–1174 Abbasilər xilafəti Əyyubilər sultanlığı Abbasilər
Əyyubilərin himayəsi altında Abbasilər xəlifələri (Əyyubilər sultanlığı). 1174–1194: Bağdad 1174–1194 Zəngilər dövləti Abbasilər xilafəti Abbasilər
Abbasilər xilafəti 1194–1258: Bağdad 1194–1258 Əyyubilər sultanlığı Elxanilər dövləti Abbasilər
Sürgündə olan Abbasi xəlifələri Misir sultanının sığınacağında (Məmlük dövləti) Paytaxt və xəlifələrin iqamətgahı — 1259–1517: Qahirə 1259–1517 Əyyubilər Osmanlı İmperiyası Məmlük sultanları — Bahrilər, Burcilər.

Xəlifələr-Abbasilər.

Osmanlı İmperiyası[2] 1299–1329: Söğüt

1329–1365: Bursa

1365–1453: Ədirnə

1453–1922: İstanbul

1517–1923 Rum sultanlığı

Bizans İmperiyası

Serbiya despotluğu

Türkiyə

Misir sultanlığı

Hicaz Krallığı

Əsir əmirliyi

Yəmən Mütəvəkkili krallığı

Suriya Ərəb Krallığı

Mesopotamiya (mandat ərazi)

Qərbi Ermənistan İdarəsi

Pont Respublikası

Britaniyanın Fələstin mandatı

Osmanlılar
Türkiyə Paytaxt — Ankara

xəlifələrin iqamətgahı — İstanbul

1923–1924 Osmanlı İmperiyası 3 mart 1924-cü ildə Osmanlı xilafəti tamamilə dağıldı.

1924-cü ildə Osmanlı xilafətinin ləğvi davamlı xəlifələr zəncirinə son qoydu. Qahirə və Məkkədə keçirilən konfranslar bu qurumun rolunu müəyyənləşdirə bilmədi və müasir Türkiyədə yaranan dünyəvilik tendensiyası tədricən qalan müsəlman dünyasında güclənməyə başladı.

Xəlifə Əbdülməcid.

Türkiyə Respublikasının Prezidenti — Mustafa Kamal Atatürk.

Tanınmayaraq öz müstəqilliyini elan etmiş və ya sadəcə müəyyən bölgəni idarə etmiş[3] xilafətlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Adı Paytaxtı İlləri Ərazisi Əvvəlki dövlətlər Sonraki dövlətlər Xəlifə
Kordova xilafəti Kordova 929–1031 Kordova əmirliyi Tayfa Əməvilər
İdrisilər xilafəti 786–828: Tlemsen

828–985: Fəs

786–985 Abbasilər xilafəti Kordova xilafəti İdrisilər
Fatimilər xilafəti 909–969: Mehdiyə

969–1171: Qahirə

909–1171 Abbasilər xilafəti Əyyubilər

Əlmüvəhhidilər

Fatimilər
Əlmüvəhhidilər xilafəti 1145–1147: Sevilya

1147–1269: Mərrakeş

1121–1269 Fatimilər xilafəti Hafsilər xilafəti Əlmüvəhhidilər
Hafsilər xilafəti Tunis 1229–1574 Əlmüvəhhidilər xilafəti Osmanlı İmperiyası Hafsilər
Sokoto xilafəti 1804: Qudu

1804–1850: Sokoto

1850: Birnin Konni

1851–1902: Sokoto

1903: Burmi

1809–1903 Şimali Nigeriya və Kamerun Nigeriya protektoratı Sokoto xəlifələri
Mehdi xilafəti Əl Obeyd 1881–1898 Misir xədivliyi İngiltərə-Misir Sudanı Abdullah ibn Məhəmməd
Hicaz Krallığı[4] Məkkə 1923–1924 Osmanlı İmperiyası Necd və Hicaz Hüseyn ibn Əli əl-Haşimi
İraq Şam İslam Dövləti[5] Raqqa (29.06.2014–16.06.2017)[6] Məyadin (16.06.2017–14.10.2017)[7]

Əl-Kəym (14.10.2017–26.10.2017)[8] Əbu Kamal (26.10.2017–4.11.2017)[9][10]

Rava (İraq) (4.11.2017–17.11.2017)[11]Həcin (4.11.2017 — hal hazırkı)

2014 — ? Suriya, Əfqanıstan, Yəmən Livan (2017-ci ilə qədər), Liviya (2016-cı ilə qədər), Suriya (2019-cu ilə qədər), İraq (2017-ci ilə qədər), Yəmən, Somali (2016-cı ilə qədər), Nigeriya (2016-cı ilə qədər) və Əfqanısta ərazilərinin bir hissəsi Əbu İbrahim əl-Haşimi əl-Kuraşi
  1. Aydın Balayev. Tarix terminləri lüğəti
  2. Osmanlı İmperiyası 1517-ci ilYavuz Sultan Səlimin Xəlifə titulunu qəbul etməsindən sonra İslam Dünyasının başçı Xilafəti olmuşdur.
  3. Yanlızca müəyyən bölgəni idarə edən xilafətlər rəsmi olaraq bütün İslam Dünyasına deyil, sadəcə bölgədəki müsəlmanlara başçılıq etmişlər.
  4. 1916-cı ildə yaradıldı; 1923-cü ildə hökümdarı xəlifə adını aldı.
  5. Özünü elan etmiş dövlət; heç bir ölkə tərəfindən tanınmır
  6. Ben Hubbard. "Life in a Jihadist Capital: Order With a Darker Side". The New York Times. 24 July 2014. 4 July 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2014.

    Instead, he took his remaining cash east and moved to a neighboring city, Raqqa, the de facto capital of the world’s fastest growing jihadist force

  7. "СМИ: Сирийский город Эль-Маядин стал новой столицей ИГ". RT (rus). 16.06.2017. 2017-06-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-16.
  8. Sarah Benhaida with Ahmad al-Rubaye. "Iraq forces launch 'last big fight' against IS". Rudaw. 26 October 2017. 26 October 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 October 2017.
  9. "Anti-IS forces converge on Syria border town". Yahoo Singapore News. 4 November 2017. 7 November 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 November 2017.
  10. "Syrian army & allies capture last major ISIS held town in Syria". RT. TV-Novosti. 9 November 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 November 2017.
  11. "Arxivlənmiş surət". 2021-05-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-06.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]