Qanıxçay: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
k Texniki düzəliş
Sətir 1: Sətir 1:
{{Çaylar
{{Çaylar
|Adı = Qanıxçay
|Adı = Qanıxçay
|Əsl adı = {{lang-la|Qanıxçay}}, {{lang-ka|ალაზანი}}
|Əsl adı = {{lang-la|Qanıxçay}}, {{dil-ka|ალაზანი}}
|Təsvir = Qanix river.jpg
|Təsvir = Qanix river.jpg
|Təsvirin izahı = Qanıx çayı, [[Qax rayonu]] [[Lələli]] kəndi
|Təsvirin izahı = Qanıx çayı, [[Qax rayonu]] [[Lələli]] kəndi
Sətir 28: Sətir 28:
[[Şəkil:Alazani River 3.jpg|250px|thumbnail|Qanıxçay]]
[[Şəkil:Alazani River 3.jpg|250px|thumbnail|Qanıxçay]]


'''Qanıxçay''' ({{lang-ka|ალაზანი (Alazani)}}, [[Avar dili|avarca]] ''Алазан'' (''Alazan''), [[Çeçenlər|çeçencə]] ''Алаз'' (''Alaz''), [[Saxur dili|saxurca]] ''Дур'' (''Dur'')) – [[Kür]]ün ən böyük sol qoludur. [[Mingəçevir su anbarı]]<nowiki/>na tökülür.
'''Qanıxçay''' ({{dil-ka|ალაზანი (Alazani)}}, [[Avar dili|avarca]] ''Алазан'' (''Alazan''), [[Çeçenlər|çeçencə]] ''Алаз'' (''Alaz''), [[Saxur dili|saxurca]] ''Дур'' (''Dur'')) – [[Kür]]ün ən böyük sol qoludur. [[Mingəçevir su anbarı]]<nowiki/>na tökülür.


Uzunluğu 413&nbsp;km, hövzəsinin sahəsi 12.080 min km²-dir (7.325&nbsp;km²-i Gürcüstanda, 4.755&nbsp;km²-i isə Azərbaycanda olmaqla).<ref name="Alazan/Qanıx çayı hövzəsi üçün Pilot Çay Hövzəsinin idarəçiliyi Planı, Azərbaycan">[http://kuraarasbasin.net/EU_KuraAras_webpage/Azeri_Language_files/Ganikh_pilot_RBMP_Azeri.pdf Alazan/Qanıx çayı hövzəsi üçün Pilot Çay Hövzəsinin idarəçiliyi Planı, Azərbaycan]</ref>
Uzunluğu 413&nbsp;km, hövzəsinin sahəsi 12.080 min km²-dir (7.325&nbsp;km²-i Gürcüstanda, 4.755&nbsp;km²-i isə Azərbaycanda olmaqla).<ref name="Alazan/Qanıx çayı hövzəsi üçün Pilot Çay Hövzəsinin idarəçiliyi Planı, Azərbaycan">[http://kuraarasbasin.net/EU_KuraAras_webpage/Azeri_Language_files/Ganikh_pilot_RBMP_Azeri.pdf Alazan/Qanıx çayı hövzəsi üçün Pilot Çay Hövzəsinin idarəçiliyi Planı, Azərbaycan]</ref>
Sətir 36: Sətir 36:
== Ümumi məlumat ==
== Ümumi məlumat ==


Başlanğıcını [[Gürcüstan]] ərazisində [[Baş Qafqaz]] silsiləsinin [[:ru:Большой_Борбало|Didi Borbalo dağı]]<nowiki/>ndan (2837 m) götürür. Çay [[Pankisi dərəsi]]<nowiki/>ndən çıxdıqdan sonra [[Kaxeti]] düzənliyinə daxil olur və bu hissədə sol tərəfdən bir çox qollar qəbul edir. Aşağı axımında, sağ tərəfdən 100&nbsp;km-dən artıq məsafədə isə heç bir qol qəbul etmir. Orta və aşağı axımı [[Gürcüstan]]ın [[Kaxeti|Kaxeti mxaresi]] ilə [[Azərbaycan]]ın [[Balakən rayonu|Balakən]], [[Zaqatala rayonu|Zaqatala]], [[Qax rayonu|Qax]] və [[Şəki rayonu|Şəki]] rayonları arasında dövlət sərhədini təşkil edir.
Başlanğıcını [[Gürcüstan]] ərazisində [[Baş Qafqaz]] silsiləsinin [[:ru:Большой Борбало|Didi Borbalo dağı]]<nowiki/>ndan (2837 m) götürür. Çay [[Pankisi dərəsi]]<nowiki/>ndən çıxdıqdan sonra [[Kaxeti]] düzənliyinə daxil olur və bu hissədə sol tərəfdən bir çox qollar qəbul edir. Aşağı axımında, sağ tərəfdən 100&nbsp;km-dən artıq məsafədə isə heç bir qol qəbul etmir. Orta və aşağı axımı [[Gürcüstan]]ın [[Kaxeti|Kaxeti mxaresi]] ilə [[Azərbaycan]]ın [[Balakən rayonu|Balakən]], [[Zaqatala rayonu|Zaqatala]], [[Qax rayonu|Qax]] və [[Şəki rayonu|Şəki]] rayonları arasında dövlət sərhədini təşkil edir.


Azərbaycan ərazisində 90–95&nbsp;km məsafədə axaraq sol tərəfdən ona [[Balakənçay]], [[Katexçay]], [[Talaçay]], [[Qaraçay (Zaqatala)|Qaraçay]] (və ya [[Muxaxçay]]) [[Kürmükçay]] və [[Əyriçay]] çayları tökülür. Qanıxçay [[Əyriçay]]ın töküldüyü yerdən aşağıda, Qanıx-Həftəran vadisini cənubdan əhatə edən alçaq dağlar zonasını yararaq dərin və saldırım yamaclı dar dərə ilə axır. Burada çay astanalar (kaskadlar) əmələ gətirir. Mənsəbinə 4,5&nbsp;km qalmış Qanıxçay özünün ən böyük qolu olan [[Qabırrı çayı]] (İori) qəbul edir. Hazırda su anbarı həmin yerləri örtdüyü üçün Qabırrıçayı bilavasitə [[Mingəçevir su anbarı]]<nowiki/>na tökülür.
Azərbaycan ərazisində 90–95&nbsp;km məsafədə axaraq sol tərəfdən ona [[Balakənçay]], [[Katexçay]], [[Talaçay]], [[Qaraçay (Zaqatala)|Qaraçay]] (və ya [[Muxaxçay]]) [[Kürmükçay]] və [[Əyriçay]] çayları tökülür. Qanıxçay [[Əyriçay]]ın töküldüyü yerdən aşağıda, Qanıx-Həftəran vadisini cənubdan əhatə edən alçaq dağlar zonasını yararaq dərin və saldırım yamaclı dar dərə ilə axır. Burada çay astanalar (kaskadlar) əmələ gətirir. Mənsəbinə 4,5&nbsp;km qalmış Qanıxçay özünün ən böyük qolu olan [[Qabırrı çayı]] (İori) qəbul edir. Hazırda su anbarı həmin yerləri örtdüyü üçün Qabırrıçayı bilavasitə [[Mingəçevir su anbarı]]<nowiki/>na tökülür.

19:17, 16 yanvar 2019 tarixindəki versiya

Şablon:Çaylar

Qanıxçay

Qanıxçay (gürc. ალაზანი (Alazani), avarca Алазан (Alazan), çeçencə Алаз (Alaz), saxurca Дур (Dur)) – Kürün ən böyük sol qoludur. Mingəçevir su anbarına tökülür.

Uzunluğu 413 km, hövzəsinin sahəsi 12.080 min km²-dir (7.325 km²-i Gürcüstanda, 4.755 km²-i isə Azərbaycanda olmaqla).[1]

Çayın 177 km-i Gürcüstan-Azərbaycan dövlət sərhəddi boyunca axır.[1]

Ümumi məlumat

Başlanğıcını Gürcüstan ərazisində Baş Qafqaz silsiləsinin Didi Borbalo dağından (2837 m) götürür. Çay Pankisi dərəsindən çıxdıqdan sonra Kaxeti düzənliyinə daxil olur və bu hissədə sol tərəfdən bir çox qollar qəbul edir. Aşağı axımında, sağ tərəfdən 100 km-dən artıq məsafədə isə heç bir qol qəbul etmir. Orta və aşağı axımı Gürcüstanın Kaxeti mxaresi ilə Azərbaycanın Balakən, Zaqatala, Qax və Şəki rayonları arasında dövlət sərhədini təşkil edir.

Azərbaycan ərazisində 90–95 km məsafədə axaraq sol tərəfdən ona Balakənçay, Katexçay, Talaçay, Qaraçay (və ya Muxaxçay) Kürmükçay və Əyriçay çayları tökülür. Qanıxçay Əyriçayın töküldüyü yerdən aşağıda, Qanıx-Həftəran vadisini cənubdan əhatə edən alçaq dağlar zonasını yararaq dərin və saldırım yamaclı dar dərə ilə axır. Burada çay astanalar (kaskadlar) əmələ gətirir. Mənsəbinə 4,5 km qalmış Qanıxçay özünün ən böyük qolu olan Qabırrı çayı (İori) qəbul edir. Hazırda su anbarı həmin yerləri örtdüyü üçün Qabırrıçayı bilavasitə Mingəçevir su anbarına tökülür.

İllik axımının 30%-ni yağış, 40%-ni yeraltı və 30%-ni qar suları təşkil edir. Orta illik su sərfi 108 kub m/san -dir. Axımın 50%-i yazda, 15%-i yayda, 20%-i payızda, 15%-i isə qışda keçir. Orta illik asılı gətirmələr sərfi 290kq/san, lillənməsi isə 2636 q/m³-dir. Çayın bütün axımı boyu suvarma işlərində geniş istifadə edilir.

Qanıxçayın toponimi

Alazani çayının Azərbaycan ərazisindən axan hissəsi Qanıx adlanır. İlk dəfə I əsrdə Strabonun əsərində (Strabon. XI, 32) adı Xanes kimi qeyd edilmişdir.

Qanıx hidronimi Azərbaycanın şimal-qərbində və Cənubi Dağıstanda yaşayan saxurların dilindəki "xan" (хьан), yəni "çay" sözündəndir. Gürcü tədqiqatçıları isə Alazani hidronimini gürcücə "ala" (nəm) və "zani" (yer) sözlərindən ibarət olmasını bildirirlər.

Bir digər açıqlamaya əsasən, Alazan türk dillərində "al" (geniş sahə, böyük düzən, açıqlıq) və "özən/üzən" (çay) sözlərindən ibarət olmaqla mənası "geniş çay" deməkdir, və Alazan vadisində çayın genişliyi ilə əlaqədardır. Adın danışıqda "zan" formasını kəsb edə bilən "özən / üzən" sözü Cənubi Azərbaycan ərazisində Qızılüzən çayının adında da vardır. Maraqlıdır ki, Dağlıq Altayda da bir çay məhz Alözən adının fonetik forması kimi Alazan adlanır. Qeyd etmək lazımdır ki, qədim türk dillərində özən "çay" sözü Manna (Cənubi Azərbaycan) ərazisində Urimzan çayının adında er.əv. 728-ci ilə aid assur mənbəyində çəkilir. Həmin çayı lokalizə etmək olmur. Lakin Urimzan çay adı qədim türk dillərində irim "(yay vaxtı) qurumaqda olan çayın su axan hissəsi" (126, 235) və özən "çay" sözlərindən ibarətdir. Dağlıq Altayda Biy çayının qolu Kebozan, Sibirdə Oka çayının qolu Berezan, Volqaboyunda bir çay Çeremsan, Uralda bir çay Yaruozan adlanır. Qərbi Qazaxıstanda Qaraözen və Sarıözen adlı çaylar vardır.

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 Alazan/Qanıx çayı hövzəsi üçün Pilot Çay Hövzəsinin idarəçiliyi Planı, Azərbaycan

Mənbə

Həmçinin bax

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qanıxçay&oldid=4571732"