Tat dili

Vikipediya, azad ensiklopediya
Jump to navigation Jump to search
Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Tat.
Tat dili
Orijinal adı зуун тати, zuhun tati, zuban tati
Ölkələr Rusiya, Azərbaycan
Regionlar Dağıstan, Quba, Şabran, Xaçmaz, Siyəzən, Xızı, Şamaxı, İsmayıllı, Lahıc, Bakı, Abşeron, Hacıqabul
Rəsmi status Dağıstan
Təsnifatı
Kateqoriya Avrasiya dilləri

Hind-Avropa dilləri

İran dil qrupu
Qərbi yarımqrup
Yazı kiril əlifbası, latın əlifbası (tat yazısı)
Dil kodları
QOST 7.75–97 тат 665
ISO 639-1 —
ISO 639-2 —
ISO 639-3 ttt — tat dili
jdt — dağ yəhudilərinin dialekti
Dilin strukturlarının dünya atlası tmu
Atlas of the World’s Languages in Danger 1059
Ethnologue ttt
ELCat 3041
IETF ttt
Glottolog musl1236

Tat dili — Qafqazda yaşayan tatların dili.

Tat dili Xəzəryanı ərazilərdə – İranda, Azərbaycanın şimal-şərq rayonlarında, Abşeron yarımadasında, Dağıstanın cənub-şərqində, Dərbənd və Mahaçqala şəhərlərində, Azərbaycanda isə İsmayıllı, Xızı, Şamaxı, Quba, Şabran və Abşeron ərazilərində danışılır.[1] Azərbaycanda yaşayan tatların dili Azərbaycan dili ilə daimi qarşılıqlı əlaqədədir.[1] Quba ləhcəsi tat dilinin Azərbaycanda ən geniş yayılmış ləhcəsidir.[1]

Mənşəyi[redaktə | mənbəni redaktə et]

İran alimlərinin bir qismi hesab edir ki, tat dili fars dilinə yaxın olan bir ləhcədir.[1] Bu alimlərin bir qismi düşünür ki, Abşeron tatlarının dili gilan və mazandaran dilləri ilə Mərkəzi İran dialektləri arasında qərarlaşıb.[1] Başqa sözlə, tat dilinin gilan, mazandaran, talış dilləri ilə yaxınlığı mövcuddur.[1] Aleksandr Qrünberq hesab edir ki, tat dilinin tacik dilinə də genetik bağlılığı var.[1]

Tat dilinin mənsub olduğu Hind-İran kök dili e.ə. II minillikdə Hind-Avropa dil ailəsində təcrid olunmuşdur.[1] Həmin minilliyin sonunda isə İran və hind dil qollarına parçalanmışdır.[1] E.ə. I minilliyin birinci yarısında qədim irandilli tayfalar İran yaylasının mərkəzində və cənubunda məskunlaşmışdırlar.[1] Həmin dövrdə fars dilinin parçalanması nəticəsində bir sıra ləhcələr yaranmış və bəzi farsdilli etnoslar Azərbaycanın şərq və qərbinə doğru yayılmışdırlar.[1]

Ləhcələr[redaktə | mənbəni redaktə et]

Elmə iki tat dili məlumdur: məxsusi tat dili və dağ yəhudilərinin istifadə etdiyi yəhudi-tat dili.[1] Tat dili yəhudi-tat dilinə nisbətən fars dilinə daha yaxındır və müasir fars dilində olmayan arxaik xüsusiyyətləri qorumuşdur.[1] Tat dili ilə yəhudi-tat dili arasında bir çox fərq mövcud olduğu üçün dilin danışanları bir-birini başa düşməyə də bilir.[1] Çünki tat dilinin fonetika, qrammatika və leksikasına Azərbaycan dilinin, yəhudi-tat dilinin fonetika, qrammatik və leksikasına ivrit dilinin böyük təsiri olmuşdur.[1] Azərbaycan müstəqilliyini qazanana qədər tat dilinin yazısı olmamışdır.[1] Müstəqillik dövründə tat dilinin əlifbası tərtib edilmiş, bu dildə kitab nəşrinə başlanmışdır.[1] Yəhudi-tat dilinin də yazısı və ədəbi dili mövcuddur.[1] Bu dildə yazılmış ədəbi əsərlər ümumdağıstan ədəbi sistemində yer almışdır.[1]

Aleksandr Qrünberq Azərbaycanda danışılan tat ləhcələrini belə təsnif etmişdir:[1]

  1. Şimal şivələri (Quba, Şabran rayonları və Xızı rayonunun Qızılqazma kəndi)
  2. Mərkəz şivələri (Siyəzən rayonunun Ərziküş və Dağ Quşçu kəndləri)
  3. Cənub şivələri (Xızı və Siyəzən rayonlarının digər bölgələri)

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Hüseynova

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Hüseynova, Gülsüm. Tat dilinin leksikası (PDF) (az.). Bakı: Elm və təhsil. 2013. İstifadə tarixi: 27 may 2022.
Globe of letters.svg  Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Tat_dili&oldid=6557163"