İmanlar (Laçın)

İmanlar
39°51′18″ şm. e. 46°17′26″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan
Region	Laçın rayonu
Tarixi və coğrafiyası
Saat qurşağı	UTC+04:00
İmanlar İmanlar
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İmanlar — Azərbaycan Respublikasının Laçın rayonunda kənd. 1 dekabr 2020-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin nəzarətindədir.

Tarixi

İmanlar kəndi Laçın bölgəsində yerləşirdi. 1992-ci ildə ermənilər tərəfindən işğal olunub. Bu kəndin tarixi haqqında müxtəlif, həm də mübahisəli yozumlar var. XVIII yüzilin ikinci yarısında Qarabağ əyalətinin Qaraçorlu mahalında bir neçə tayfa icması və kənd camaatı cəmlənmişdi. Ən böyük icmalardan biri Hacısamlı idi. Camaat öz adını Hacı Sam Şadılıdan alıb. Bəzi qaynaqlara görə, Hacı Sam Xorasanda ömür-gün sürüb. Hacı Samın Hüsən adlı oğlu vardı. Hüsən (Hüsam da deyilirdi) Xorasanda, Məşhəd dövrəbərində dünyaya gəlmişdi. Bəzi mənbələrə görə seyid əsillidir. Heyvandarlıqla məşğul idi. Müqəddəs Məkkəyi-Mükərrəmi ziyarət etmişdi. Hacı Hüsənin Şirin bəy adlı oğlu vardı. Şirin bəy Məşhəd civarında dünyaya göz açmışdı. Yekəlib, yetman igid olandan sonra, tayfa-toluğunu (10 ailədən ibarət Babadünlü tayfasını) başına yığıb, Qarabağa üz tutmuşdu. İlk dəfə Ərdəşəvə və Vağazin torpaqlarında binələmişdi.

Zorkeşişdə məskunlaşan qeyri-müsəlmanlar Şirin bəyin tayfasına korluq vermiş, mal-heyvanını otlağa buraxmamışdı. Sonda Şirin bəy camaatı başına toplayıb, zorkeşişliləri qovub-çıxarmışdı. Köməyə gələn Gəvənli tayfasına xeyli torpaq ayırmışdı.

Nadir şah Qırxlı-Avşarın ölümündən sonra, sarayda carçı vəzifəsində xidmət edən, Şirin bəyin qohumu Qasım da uruğ-turuğunu toplayıb, Qaraçorlu mahalına gəlmişdi. Şirin bəy ona Qurdhacı torpağını tuş vermişdi.

Qasımuşağından sonra Qaraçənli tayfası bu yurdda məskunlaşmışdı. Qaraçənlilərin ilk düşərgəsi Bazardüzü idi.

Hacısamlı camaatı Qarabağ xanlığının siyasi yaşamında mühüm rol oynamışdı. Rus-İran savaşlarında fəal iştirak etmişdi. Gah ruslara, gah da iranlılara kömək etmişdi.

Hacısamlıların Qacar ordusuna köməyi haqqında tarixçi Mirzə Yusif Qarabaği "Tarixi-Safi" adlı əsərində yazır: "Bir tərəfdən qızılbaşlar, digər tərəfdən Hacısamlının kürdləri və qeyri türklər, eləcə də günəşin istisi, yolların çətinliyi, əyri-üyrülüyü ruslara mane olduğu üçün qalaya gələ bilmədilər və batolyonu suya çatdıra bilməyib, dağıldılar. Bəziləri qətl olundu və bir hissəsi də əsir düşdü..."

İbrahimxəlil xan hakimiyyətinin son dönəmində Qaraçorlu tayfasını, Hacısamlı camaatını oğlu polkovnik Xanlar ağaya tapşırmışdı. Qaraçorlu elini savaşlara Xanlar ağa aparırdı.

Tarixçi Mir Mehdi Xəzani "Kitabi-tarixi-Qarabağ" adlı əsərində Xanlar ağanın Qaraçorlu elinə başçılıq etməyindən dəfələrlə bəhs etmişdir. Tarixçi yazır: "Xanlar ağa öz müqərribi və ixtiyarı olan Əhməd ağa ilə Qaraçorlu və Hacısamlı kürdlərinin mahalına daxil olub..." Başqa bir yerdə yazır: "...Xanlar ağa dəxi öz ixtiyarında olan Hacısamlı və Sultanlı xalqının atlı və piyadəsinin cəm edib..."

1823-cü ildə Hacısamlı camaatı: Vergiödəyənlər: 132 tüstü, ödəməyənlər: Sultan Əliməhəmməd bəy 1 tüstü, onun qohumları məaf 4 tüstü, rəiyyətləri qeyri-müsəlman 6 tüstü, kasıb 12 tüstü, molla 2 tüstü, çavuş və onbaşı 1 tüstü.

Hacısamlı camaatının bir hissəsi Mehdiqulu xan Cavanşirə bağlı idi. Bu oba XIX yüzilin önündə, 1827-ci ildə 60 tüstüdən ibarət idi. Obada Rövşənin (Molla Şərif, Abbas, Tanrıverdi, Şahbaz), Hüseynin (Haqverdi, Allahverdi, Xıdır, Hüseynşah, Həsən), Bağırın (Xəlil, Cəlil, Mehdi), Əli bəyin (Imamqulu bəy, Vəli bəy, Bayram bəy). Xəlilin (Məmmədəmin, Tanrıverdi), Tərlanın (Iman, Məmməd), Hacıxanın (Həsən, Fətəli), Cəfərin (Bayram, Süleyman), Xudaverdinin (Tanrıverdi, Məmməd), Qələndər (Allahverdi, Imamverdi, Şahverdi) uşaqları dövran keçirirdilər.

1827-ci ildə Hacısamlı camaatının bir bölüyünün başçısı Həsən Qələndər oğlu idi. Onun yanında əslən Dilağardalı Məmmədqasım Xələf oğlu (1787-?), arvadı Nisə, oğlu Allahverdi və qızı Güllü ilə olurdu.

Hacısamlı camaatı bir neçə tayfadan ibarət idi. Bu tayfalar: qasımuşağı, qarabayramlı, əhməduşağı, qaraçənli adlanırdı.

Hacısamlı camaatı Gəvənli, Babadünlü, Babadün, Qaraçənli-Alaqaya, Qaraçənli-Kümbəzli, Qasımuşağı (Kürdhacı), Əhməduşağı (Rəsullu), Namlı (Lələbağırlı), Qarabayramlı, Ərdəşova, Pircahan, Piçənis, Vağazin və Şəlvə adlı kəndlərdən ibarət idi.

Qasımuşağı tayfası Kürdhacı, Şamkənd, Birinci Çorman, İkinci Çorman, Ələkçi, Bozdoğan, Piçənis, Bülövlük şenliklərini salmışdılar.

Qarabayramlı tayfası Şəlvə, Qabaqtəpə-Daşlı, Kalafalıq-Daşlı, Canıbəyli, Narışlar, Vəlibəyli, Budaqdərə, İmanlar, Hacıxanlar, Qovuşuq, Dambulaq-Seyidlər, Kaha, Pircahan, Alpout, Qoşasu, Alıqulular kəndlərini yaratmışdılar.

Əhməduşağı tayfası Hətəmlər, Muncuqlu-Rəsullu, Korcabulaq, Taxtazavod yaşayış məntəqələrini bina etmişlər.

Qaraçənli tayfası Qorçu, Qarabəyli, Zağaaltı, Löləbağırlı, Ərikli, Güləbird və başqa yaşayış məntəqələrinin əsasını, ilk daşını qoydular.

Babadünlü tayfası Bülüldüz, İpək şenliklərinin bünyadını qoydular.

İmanlar obası Hacısamlı camaatının Qarabayramlı tayfasına mənsubdur. Obanın əsasını İman Şahverdi oğlu qoyub. XIX əsrin birinci yarısında yaşayıb. İman Çiçəklə ailə qurmuşdu. Əsəd, Məmmədhəsən, Novruz, Bayramalı, Abbas, Həsən adlı oğlanları, Pəri, Səkinə adlı qızları vardı.

Böyük oğlu Əsəd Qarabağın Qaraçorlu mahalının Hacısamlı cammatına məxsus obada doğulmuşdu. Maldarlıqla, qismən də əkinçiliklə məşğul idi. Əsəd Gülüstanla ailə qurmuşdu. Şahverdi adlı oğlu, Günəş adlı qızı vardı.

Əsəddən Şahverdilər, Məmmədhəsəndən Məmmədhəsənlər, Novruzdan Novruzlar, Məşədi Bayramalıdan Bayramlar, Həsəndən isə Həsənlər nəsli törəyib. Abbasın övladı olmayıb.

Kəndin ən savadlı adamlarından olan Məşədi Səlim kişi Mustafanın, Mustafa Novruzun, Novruz da İmanın oğludur. Novruzun 3 oğlu olmuşdu: – Cabbar, Nəsib, Mustafa. Bu 3 qardaşın hərəsinin 6 oğlu olur və nəsil böyüyür. Mustafanın oğlanları Kərim, Həmid, Müseyib, Həşim, Rəcəb və Məşədi Səlimdir. Bu 6 qardaşın yalnız biri, – Səlim ilahiyyət elmini öyrənmişdir.

Səlim kişi Laçının Alxaslı kəndindən olan dostu Molla Şükür Məhərrəm oğlu ilə ziyarətə gedir. Səlim kişi İrana – Məşhədə, Molla Şükür isə Həcc ziyarətinə yola düşür. Səlim kişi ziyarətdən sonra Xorasan və Qum şəhərlərində ilahiyyət elmindən 3 il təhsil alır və ruhani molla kimi kəndə dönür. 1920-ci ildə Səlim kişini dostu, Şuşa məscidinin axundu Hacı Molla Şükür yanına çağırıb deyir ki, get Şəlvə kəndindəki məsciddə dərs ver. Səlim kişi 1920-ci ildən 1930-cu ilə qədər orda dərs vermişdir. Onun tələbələri sonralar Şəlvə dərəsinin sayılıb-seçilən elmli insanları olmuşlar: – İmanlardan Sahverdi müəllim, Zülü müəllim, Şəlvədən Fərəc, Həsən, Astan, Vəlibəylidən Dilən, Talış, Daşlıdan isə Ağəli, Kərimin oğlu Şahmar. Şahmar Hüseynov sonralar Laçın Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi işləyib.

Səlim kişi illərlə dövlətdən maaş ala bilməyib və şagirdlərin valideynləri ona haqq ödəmək istəyiblər. Bir dəfə onun şagirdi olan Vəlibəyli kənd sakini Talış məscidin qabağına bir qoç baglayır. Məşədi Səlim soruşur ki, bu nədir? Talış deyir ki, atam yollayıb, axı siz uzun müddətdir dövlətdən maaş ala bilmirsiniz. Məşədi Səlim, – bala, qoçunu geri qaytar, bu, dövlətlə mənim aramda olan məsələdir, – deyir. O, vəfat edən insanları dəfn edəndə pul almazdı. Xüsusən də "fəqir"i olandan. Deyərdi ki, fəqirin palazının üstünə çıxmaq olmaz, yoxsa səni yandırar. Heç vaxt dua yazmazdı, dua yazmağı haram və günah bir iş adlandırardı. Çox mədəni, əxlaqlı bir şəxs kimi tanınıb. O, tələbələri haqda da fikir söyləyərmiş: "Heydər zəkadı, Şahverdi nə tökürəm yığır".

Şahverdi müəllim Daşlı kəndində müəllim işləyərkən Səhliyal kişinin anası Ballı arvad deyib ki, – oturuşun, duruşun, yerişin, danışığın eyni Məşədi Səlimdir, təkcə görkəmin fərqlidir. Məşədi Səlim 1943-cü ildə 80 yaşında vəfat etmişdir.

XX əsrin ortalarında da qonşu kəndlərin məktəblərində çalışan pedaqoji kadrların əksəriyyəti bu kənddən idi. El-obada böyük nüfuz qazanmış Şahverdi Şahverdiyev, Zülü Bayramov, Cümşüd Şahverdiyev, Bəhrəm Nəsibov və Bayram Bayramov bu gün də ehtiramla xatırlanır. Bir neçə nəslin formalaşmasında əvəzsiz xidmətləri olan Məzahir Mustafayev, Əli Bəndəliyev, Əzim və Baloğlan Əzimovlar estafeti orta nəslə versələr də, ən azı mənəvi müəllimimiz olaraq qalırlar. Sabir Novruzov, Rafiq Niftəliyev, Sefi Rəsulov, Eldar Pirəliyev isə sevimli peşələrindən ayrılmayaraq indi də gənc nəslin təlim-tərbiyəsi ilə məşğuldurlar. Yaşlı nəslin ənənələrinə sadiq qalan orta və gənc nəsil də "Ziyalılar kəndi" adını qoruyub saxlamağı bacarıblar.

Əslən İmanlardan olan Elman Mustafazadə Hollandiyada fəaliyyət göstərən diaspor təşkilat sədrlərindən biridir. Azərbaycan, azərbaycançılıq ideologiyası, milləti və xalqı üçün gördüyü hər bir iş ölçüyəgəlməzdir. Harada, hansı ölkədə, hansı mövqedə olmasına baxmayaraq, qəlbi Azərbaycanla, Qarabağla döyünür. Avropada yaşadığı müddətdə heç bir yerdən dəstək almasa da, bacardığını edib və edir. Erməni mifini dağıtmaq , yalanlarını ifşa etmək üçün güclü təbliğat aparır.

O dövrün tələbinə uyğun olaraq peşə seçimində daha çox müəllimliyə üstünlük verən insanlar elmin, təhsilin əhəmiyyətini yaxşı anlayırdılar. Hələ XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində mədrəsə təhsili almış Məşədi Səlim təkcə öz kəndində deyil, ətraf kəndlərdə də dini dərslər keçmişdir.

Bəzi yazarlar qeyd edirlər ki, İman kişi əslən Gəncə şəhərindəndir. Ordan Ağdamın Zəngişalı kəndinə gəlib, Peykər adlı bir qadınla evlənib, sonra köçüblər indiki Budaqdərəsi kəndinin ərazisinə. Həmin yer əvvəl İmanın dərəsi adlanıb. Sonralar Hacıxanlı kəndinin ağsaqqalı Hacıxanın məsləhəti ilə indiki İmanlar kəndinin ərazisində məskunlaşıb. Arxiv sənədləri bu barədə susur. İman kişinin Hacısamlı camaatından olduğunu yazır. Arvadının isə Çiçək olduğunu bildirir. İmanın Mərdanalı adlı qardaşı olub. Mərdanalı Şahverdi oğlu Ballı ilə ailə qurub. Nabat adlı qızı varmış.

Əhalisi

Əhalisinin milli tərkibi azərbaycanlılardan təşkil olunub.

Tanınmışları

• Şahverdi Şahverdiyev,
• Alı Rəsulov,
• Arif Məmmədli,
• Elman Mustafazadə

Şəhidləri

• Vüqar Niftəliyev

Mənbə

• Əliağa Mustafayev. İmanlar iman yeridi. "Laçın yurdu" jurnalı, №2 (2), 2011, Bakı, "Nurlar", 2011, səh.29.
• Ənvər Çingizoğlu. İmanlar kəndinin tarixi haqqında