Zabux: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Teqlər: Geri qaytarıldı 2017 viki-mətn redaktoru
Rescuing 11 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.4
Teq: Geri qaytarıldı
Sətir 31: Sətir 31:


== Tarixi ==
== Tarixi ==
1898-ci ildə [[Almaniya]] arxeoloqu Emil Rözler kəndin yaxınlığındakı arxeoloji sahəni tədqiq etmiş və burada qədim xristian qəbiristanlığı aşkar etmişdir. XIX əsrin sonlarında kəndə [[Azərbaycan dili|türkdilli]] [[Azərbaycan kürdləri|kürdlər]] köçmüşdür.<ref name=":31">{{Cite book|last=Karapetyan|first=Samvel|url=http://www.raa-am.com/raa/pdf_files/22.pdf|title=Hay mshakuytʻi hushardzannerě khorhrdayin Adrbejanin bṛnaktsʻvats shrjannerum|publisher=HH GAA "Gitutʻyun" Hratarakchʻutʻyun|year=1999|isbn=|location=Erevan|pages=154–155|language=hy|quote=S. Orbelian's list for the canton of Aghahech mentions the village of Shabaki as paying 7 dram in tax... Researchers Gh. Alishan, Morus Hasratyan and Armen Gharagyozyan believe that Shabaki is Zabukh... The presence of a locality called Shpki in between the villages of Zabukh and Tegh allows us to assume that Shabaki is not Zabukh.|author-link=Samvel Karapetyan (author)}}</ref>
1898-ci ildə [[Almaniya]] arxeoloqu Emil Rözler kəndin yaxınlığındakı arxeoloji sahəni tədqiq etmiş və burada qədim xristian qəbiristanlığı aşkar etmişdir. XIX əsrin sonlarında kəndə [[Azərbaycan dili|türkdilli]] [[Azərbaycan kürdləri|kürdlər]] köçmüşdür.<ref name=":31">{{Cite book|last=Karapetyan|first=Samvel|url=http://www.raa-am.com/raa/pdf_files/22.pdf|title=Hay mshakuytʻi hushardzannerě khorhrdayin Adrbejanin bṛnaktsʻvats shrjannerum|publisher=HH GAA "Gitutʻyun" Hratarakchʻutʻyun|year=1999|isbn=|location=Erevan|pages=154–155|language=hy|quote=S. Orbelian's list for the canton of Aghahech mentions the village of Shabaki as paying 7 dram in tax... Researchers Gh. Alishan, Morus Hasratyan and Armen Gharagyozyan believe that Shabaki is Zabukh... The presence of a locality called Shpki in between the villages of Zabukh and Tegh allows us to assume that Shabaki is not Zabukh.|author-link=Samvel Karapetyan (author)|access-date=2023-05-12|archive-date=2019-07-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20190702044659/http://www.raa-am.com/raa/pdf_files/22.pdf|url-status=}}</ref>


28 aprel 1920-ci ildə [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin]] süquta uğramasından və [[Aprel işğalı|bolşeviklərin işğalına məruz qalmasından]] sonra, 1923-cü ilin iyulunda [[Gəncə quberniyası|Yelizavetpol quberniyasının]] [[Cavanşir qəzası|Cavanşir]] və [[Zəngəzur qəzası|Zəngəzur]] qəzalarının bir hissəsindən [[Kürdüstan qəzası|Kürdüstan mahalı]] (sonradan qəza) təsis edilmişdir. Piçənis kəndi mahalın bir hissəsi olmuşdur.<ref>Из протокола заседания Президиума ЦК АКП (б). 30 июля 1923 г. ПААФ ИМЛ. Ф. 1. On. 74. Д. 133. Л. 3 об.</ref> Kürdüstan qəzası ləğv edildikdən sonra Piçənis [[Laçın rayonu|Laçın rayonunun]] tərkibinə daxil edilmişdir.<ref>{{книга|автор=|заглавие=Азербайджанская ССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1977 года|место=Баку|издание=4-е изд.|издательство=Азербайджанское гос. изд-во|год=1979|страницы=7|isbn=}}</ref>
28 aprel 1920-ci ildə [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin]] süquta uğramasından və [[Aprel işğalı|bolşeviklərin işğalına məruz qalmasından]] sonra, 1923-cü ilin iyulunda [[Gəncə quberniyası|Yelizavetpol quberniyasının]] [[Cavanşir qəzası|Cavanşir]] və [[Zəngəzur qəzası|Zəngəzur]] qəzalarının bir hissəsindən [[Kürdüstan qəzası|Kürdüstan mahalı]] (sonradan qəza) təsis edilmişdir. Piçənis kəndi mahalın bir hissəsi olmuşdur.<ref>Из протокола заседания Президиума ЦК АКП (б). 30 июля 1923 г. ПААФ ИМЛ. Ф. 1. On. 74. Д. 133. Л. 3 об.</ref> Kürdüstan qəzası ləğv edildikdən sonra Piçənis [[Laçın rayonu|Laçın rayonunun]] tərkibinə daxil edilmişdir.<ref>{{книга|автор=|заглавие=Азербайджанская ССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1977 года|место=Баку|издание=4-е изд.|издательство=Азербайджанское гос. изд-во|год=1979|страницы=7|isbn=}}</ref>


=== İşğal ===
=== İşğal ===
Kənd 1992-ci ildə, [[Birinci Qarabağ müharibəsi]] zamanı [[Ermənistan Silahlı Qüvvələri]] tərəfindən zəbt edilmişdir. Nəticədə kəndin azərbaycanlı əhalisi didərgin düşmüşdür.<ref name="maghrur">{{Cite web|url=https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-54941977|title=Laçın – məğrur rayonun hekayəsi|date=1 December 2020|access-date=1 December 2020|work=BBC Azerbaijani Service|language=az}}</ref> Kənd erməni yaraqlıları tərəfindən talan edilərək yandırılmışdır.<ref>{{cite news|last1=Seely|first1=Robert|title=Armenian looters burn down village|agency=The Times|date=25 May 1992|page=8}}</ref> Bir neçə ay sonra kəndə baş çəkən [[Kanada]] jurnalisti Deniel Brok qeyd etmişdir ki, kənd "tamamilə tərk edilmişdir", yerdə qalan isə "iyirmi yanmış, damsız ev"dir.<ref>{{cite news|last1=Brock|first1=Daniel|title=Europe's forgotten war|url=https://archive.macleans.ca/article/1993/8/30/europes-forgotten-war|access-date=26 October 2021|agency=Maclean's|date=30 August 1993}}</ref>
Kənd 1992-ci ildə, [[Birinci Qarabağ müharibəsi]] zamanı [[Ermənistan Silahlı Qüvvələri]] tərəfindən zəbt edilmişdir. Nəticədə kəndin azərbaycanlı əhalisi didərgin düşmüşdür.<ref name="maghrur">{{Cite web|url=https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-54941977|title=Laçın – məğrur rayonun hekayəsi|date=1 December 2020|access-date=1 December 2020|work=BBC Azerbaijani Service|language=az|archive-date=15 January 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210115231218/https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-54941977|url-status=live}}</ref> Kənd erməni yaraqlıları tərəfindən talan edilərək yandırılmışdır.<ref>{{cite news|last1=Seely|first1=Robert|title=Armenian looters burn down village|agency=The Times|date=25 May 1992|page=8}}</ref> Bir neçə ay sonra kəndə baş çəkən [[Kanada]] jurnalisti Deniel Brok qeyd etmişdir ki, kənd "tamamilə tərk edilmişdir", yerdə qalan isə "iyirmi yanmış, damsız ev"dir.<ref>{{cite news|last1=Brock|first1=Daniel|title=Europe's forgotten war|url=https://archive.macleans.ca/article/1993/8/30/europes-forgotten-war|access-date=26 October 2021|agency=Maclean's|date=30 August 1993|archive-date=23 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211023093643/https://archive.macleans.ca/article/1993/8/30/europes-forgotten-war|url-status=live}}</ref>


İşğal dövründə Zabuxa [[Ermənistan|Ermənistandan]], həmçinin [[Livan erməniləri|Livan]] və [[Suriya erməniləri|Suriya]] erməniləri köçürülmüşdür.<ref name="maghrur" /><ref name=":1">{{Cite web|last=Natiqqizi|first=Ulkar|last2=Shahverdyan|first2=Lilit|date=26 August 2022|title=Azerbaijan retakes control of three Karabakh settlements|url=https://eurasianet.org/azerbaijan-retakes-control-of-three-karabakh-settlements|access-date=2022-11-03|website=[[Eurasianet]]}}</ref><ref name="vendik">{{Cite web|last=Vendik|first=Yuri|date=17 November 2020|title=Армяне оставляют Лачин, несмотря на конец войны в Карабахе и прибытие российских миротворцев|url=https://www.bbc.com/russian/features-54930281|access-date=1 December 2020|work=BBC Russian Service|language=ru}}</ref> Kənddə işğal dövründə başçısı Zeylan Öcalan olan "Kürd konqresi" terrorçu qrupu yerləşdirilmişdir.<ref>[http://dgk.nmr.az/files/uploader/aztarix_preslib_07.pdf Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VII cild (1941-2002-ci illər). Bakı. "Elm". 2008. səh. 268.] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220626234430/http://dgk.nmr.az/files/uploader/aztarix_preslib_07.pdf|date=2022-06-26}} {{az}}</ref>
İşğal dövründə Zabuxa [[Ermənistan|Ermənistandan]], həmçinin [[Livan erməniləri|Livan]] və [[Suriya erməniləri|Suriya]] erməniləri köçürülmüşdür.<ref name="maghrur" /><ref name=":1">{{Cite web|last=Natiqqizi|first=Ulkar|last2=Shahverdyan|first2=Lilit|date=26 August 2022|title=Azerbaijan retakes control of three Karabakh settlements|url=https://eurasianet.org/azerbaijan-retakes-control-of-three-karabakh-settlements|access-date=2022-11-03|website=[[Eurasianet]]|archive-date=2022-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20221103040611/https://eurasianet.org/azerbaijan-retakes-control-of-three-karabakh-settlements|url-status=live}}</ref><ref name="vendik">{{Cite web|last=Vendik|first=Yuri|date=17 November 2020|title=Армяне оставляют Лачин, несмотря на конец войны в Карабахе и прибытие российских миротворцев|url=https://www.bbc.com/russian/features-54930281|access-date=1 December 2020|work=BBC Russian Service|language=ru|archive-date=16 January 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210116123012/https://www.bbc.com/russian/features-54930281|url-status=live}}</ref> Kənddə işğal dövründə başçısı Zeylan Öcalan olan "Kürd konqresi" terrorçu qrupu yerləşdirilmişdir.<ref>[http://dgk.nmr.az/files/uploader/aztarix_preslib_07.pdf Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VII cild (1941-2002-ci illər). Bakı. "Elm". 2008. səh. 268.] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20220626234430/http://dgk.nmr.az/files/uploader/aztarix_preslib_07.pdf|date=2022-06-26}} {{az}}</ref>


=== Sülhməramlılar ===
=== Sülhməramlılar ===
[[İkinci Qarabağ müharibəsi|İkinci Qarabağ müharibəsinə]] son qoyan [[Qarabağ atəşkəs bəyanatı (2020)|üçtərəfli atəşkəs bəyanatından]] sonra [[Laçın dəhlizi]] Zabuxda post quran Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin nəzarətinə keçmişdir.<ref name="vendik" /><ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/azeri/live/azerbaijan-54577122?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=5fc5d44065be0302b81c5174%26Rusiya%20M%C3%BCdafi%C9%99%20Nazirliyi%3A%20La%C3%A7%C4%B1n%20d%C9%99hlizind%C9%99%20h%C9%99r%C9%99k%C9%99t%C9%99%20s%C3%BClhm%C9%99raml%C4%B1lar%20n%C9%99zar%C9%99t%20edir%262020-12-01T05%3A31%3A34.947Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:04ce8c76-c12d-4840-b332-7e7b989d48a5&pinned_post_asset_id=5fc5d44065be0302b81c5174&pinned_post_type=share|title=Rusiya Müdafiə Nazirliyi: Laçın dəhlizində hərəkətə sülhməramlılar nəzarət edir|date=1 December 2020|access-date=1 December 2020|work=BBC Azerbaijani Service|language=az}}</ref> Atəşkəs razılaşmasına əsasən, üç il ərzində Laçın və Zabuxdan yan keçməklə Ermənistanı [[Dağlıq Qarabağ|Dağlıq Qarabağla]] birləşdirən yeni marşrutun yaradılması nəzərdə tutulurdu.<ref name=":02">{{Cite web|last=Mejlumyan|first=Ani|title=Karabakh authorities demand villagers quickly evacuate ahead of handover to Azerbaijan|url=https://eurasianet.org/karabakh-authorities-demand-villagers-quickly-evacuate-ahead-of-handover-to-azerbaijan|access-date=2022-08-16|website=eurasianet.org|language=en}}</ref>
[[İkinci Qarabağ müharibəsi|İkinci Qarabağ müharibəsinə]] son qoyan [[Qarabağ atəşkəs bəyanatı (2020)|üçtərəfli atəşkəs bəyanatından]] sonra [[Laçın dəhlizi]] Zabuxda post quran Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin nəzarətinə keçmişdir.<ref name="vendik" /><ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/azeri/live/azerbaijan-54577122?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=5fc5d44065be0302b81c5174%26Rusiya%20M%C3%BCdafi%C9%99%20Nazirliyi%3A%20La%C3%A7%C4%B1n%20d%C9%99hlizind%C9%99%20h%C9%99r%C9%99k%C9%99t%C9%99%20s%C3%BClhm%C9%99raml%C4%B1lar%20n%C9%99zar%C9%99t%20edir%262020-12-01T05%3A31%3A34.947Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:04ce8c76-c12d-4840-b332-7e7b989d48a5&pinned_post_asset_id=5fc5d44065be0302b81c5174&pinned_post_type=share|title=Rusiya Müdafiə Nazirliyi: Laçın dəhlizində hərəkətə sülhməramlılar nəzarət edir|date=1 December 2020|access-date=1 December 2020|work=BBC Azerbaijani Service|language=az|archive-date=19 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019181543/https://www.bbc.com/azeri/live/azerbaijan-54577122?ns_mchannel=social&ns_source=twitter&ns_campaign=bbc_live&ns_linkname=5fc5d44065be0302b81c5174%26Rusiya%20M%C3%BCdafi%C9%99%20Nazirliyi:%20La%C3%A7%C4%B1n%20d%C9%99hlizind%C9%99%20h%C9%99r%C9%99k%C9%99t%C9%99%20s%C3%BClhm%C9%99raml%C4%B1lar%20n%C9%99zar%C9%99t%20edir%262020-12-01T05:31:34.947Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn:asset:04ce8c76-c12d-4840-b332-7e7b989d48a5&pinned_post_asset_id=5fc5d44065be0302b81c5174&pinned_post_type=share|url-status=live}}</ref> Atəşkəs razılaşmasına əsasən, üç il ərzində Laçın və Zabuxdan yan keçməklə Ermənistanı [[Dağlıq Qarabağ|Dağlıq Qarabağla]] birləşdirən yeni marşrutun yaradılması nəzərdə tutulurdu.<ref name=":02">{{Cite web|last=Mejlumyan|first=Ani|title=Karabakh authorities demand villagers quickly evacuate ahead of handover to Azerbaijan|url=https://eurasianet.org/karabakh-authorities-demand-villagers-quickly-evacuate-ahead-of-handover-to-azerbaijan|access-date=2022-08-16|website=eurasianet.org|language=en|archive-date=2022-08-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20220810133858/https://eurasianet.org/karabakh-authorities-demand-villagers-quickly-evacuate-ahead-of-handover-to-azerbaijan|url-status=live}}</ref>


Atəşkəs razılaşmasına əsasən [[Laçın rayonu|Laçın rayonunun]] Azərbaycana təhvil verilməsi ərəfəsində çoxlu etnik erməni Laçın dəhlizindən qaçmışdı. "BBC Rusca Xidməti"nin müxbiri Yuri Vekdik bildirmişdir ki, ermənilərin böyük əksəriyyəti ərazini tərk etmişdi. [[Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası|Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının]] regional administrasiyası əvvəlcə etnik erməni əhalisini təxliyə etməyə çağırmışdır. Bununla belə, 27 noyabrdan etibarən Ermənistan KİV-i müqaviləyə dəyişiklik edildiyini, Laçının erməni meri Narek Aleksanyana istinadən Zabux, eləcə də rayonun inzibati mərkəzi olan Laçın və [[Sus (Laçın)|Susun]] Azərbaycana verilməyəcəyini bildirmişdir.<ref name="vendik" /><ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-55136684|title=Laçın şəhəri ermənilərdəmi qalır? Ermənilərə belə deyilib, amma onlar şəhəri tərk edir|date=30 November 2020|access-date=1 December 2020|work=BBC Azerbaijani Service|language=az}}</ref>
Atəşkəs razılaşmasına əsasən [[Laçın rayonu|Laçın rayonunun]] Azərbaycana təhvil verilməsi ərəfəsində çoxlu etnik erməni Laçın dəhlizindən qaçmışdı. "BBC Rusca Xidməti"nin müxbiri Yuri Vekdik bildirmişdir ki, ermənilərin böyük əksəriyyəti ərazini tərk etmişdi. [[Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası|Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının]] regional administrasiyası əvvəlcə etnik erməni əhalisini təxliyə etməyə çağırmışdır. Bununla belə, 27 noyabrdan etibarən Ermənistan KİV-i müqaviləyə dəyişiklik edildiyini, Laçının erməni meri Narek Aleksanyana istinadən Zabux, eləcə də rayonun inzibati mərkəzi olan Laçın və [[Sus (Laçın)|Susun]] Azərbaycana verilməyəcəyini bildirmişdir.<ref name="vendik" /><ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-55136684|title=Laçın şəhəri ermənilərdəmi qalır? Ermənilərə belə deyilib, amma onlar şəhəri tərk edir|date=30 November 2020|access-date=1 December 2020|work=BBC Azerbaijani Service|language=az|archive-date=30 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201130165004/https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-55136684|url-status=live}}</ref>


2021-ci ilin may ayında "ACAA Artsax Fondu"nun köməyi ilə kənd məktəbi təmir edilmişdir Fond bələdiyyə binasının təmirini və kənddə tibb məntəqəsinin tikintisini planlaşdırdığını açıqlamışdır.<ref>{{cite web|url=https://armenianweekly.com/2021/05/12/progress-in-aghavno-with-the-artsakh-fund/|title=Progress in Aghavno with the Artsakh Fund|website=The Armenian Weekly|date=2021-05-12}}</ref> 2021-ci ilin dekabrında kənddə yeni çörək sexi istifadəyə verilmişdir.<ref name="aysordec2021">{{cite web|url=https://www.aysor.am/am/news/2021/12/21/%D4%B1%D5%B2%D5%A1%D5%BE%D5%B6%D5%B8-%D4%B1%D5%A2%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B4-%D4%B3%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6/1909185|title="Թոնիր կառուցում են այնտեղ, որտեղ ապրում են և ապրելու են"․ Արցախի Աղավնո գյուղում հացի արտադրամաս է բացվել|website=aysor.am|date=2021-12-21}}</ref>.
2021-ci ilin may ayında "ACAA Artsax Fondu"nun köməyi ilə kənd məktəbi təmir edilmişdir Fond bələdiyyə binasının təmirini və kənddə tibb məntəqəsinin tikintisini planlaşdırdığını açıqlamışdır.<ref>{{cite web|url=https://armenianweekly.com/2021/05/12/progress-in-aghavno-with-the-artsakh-fund/|title=Progress in Aghavno with the Artsakh Fund|website=The Armenian Weekly|date=2021-05-12|access-date=2023-05-12|archive-date=2023-04-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20230423142758/https://armenianweekly.com/2021/05/12/progress-in-aghavno-with-the-artsakh-fund/|url-status=live}}</ref> 2021-ci ilin dekabrında kənddə yeni çörək sexi istifadəyə verilmişdir.<ref name="aysordec2021">{{cite web|url=https://www.aysor.am/am/news/2021/12/21/%D4%B1%D5%B2%D5%A1%D5%BE%D5%B6%D5%B8-%D4%B1%D5%A2%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B4-%D4%B3%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6/1909185|title="Թոնիր կառուցում են այնտեղ, որտեղ ապրում են և ապրելու են"․ Արցախի Աղավնո գյուղում հացի արտադրամաս է բացվել|website=aysor.am|date=2021-12-21|access-date=2023-05-12|archive-date=2023-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20230512190950/https://www.aysor.am/am/news/2021/12/21/%D4%B1%D5%B2%D5%A1%D5%BE%D5%B6%D5%B8-%D4%B1%D5%A2%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B4-%D4%B3%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6/1909185|url-status=live}}</ref>.


=== İndiki dövr ===
=== İndiki dövr ===
Sətir 64: Sətir 64:


== İqtisadiyyatı ==
== İqtisadiyyatı ==
Əhalinin əsas məşğuliyyəti əkinçilik və heyvandarlıq idi.<ref name=":0" /><ref name="2015statistics">{{Cite web|url=https://artsakhlib.am/en/2018/06/06/%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82-%D5%AC%D5%B2%D5%B0-%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8/|title=Directory of socio-economic characteristics of NKR administrative-territorial units (2015)|author=Hakob Ghahramanyan}}</ref>
Əhalinin əsas məşğuliyyəti əkinçilik və heyvandarlıq idi.<ref name=":0" /><ref name="2015statistics">{{Cite web|url=https://artsakhlib.am/en/2018/06/06/%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82-%D5%AC%D5%B2%D5%B0-%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8/|title=Directory of socio-economic characteristics of NKR administrative-territorial units (2015)|author=Hakob Ghahramanyan|access-date=2023-05-12|archive-date=2019-10-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20191030210354/https://artsakhlib.am/en/2018/06/06/%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82-%D5%AC%D5%B2%D5%B0-%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6-%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8/|url-status=live}}</ref>


== Qalereya ==
== Qalereya ==

12:29, 19 may 2023 tarixindəki versiya

Zabux
39°35′13″ şm. e. 46°32′46″ ş. u.
Ölkə  Azərbaycan
Region Laçın
Tarixi və coğrafiyası
Saat qurşağı
Zabux xəritədə
Zabux
Zabux
Zabux xəritədə
Zabux
Zabux
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Zabux — Azərbaycan Respublikasının Laçın rayonu Zabux kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.[1]

Etimologiyası

Kəndin keçmiş adı Xut Zabux olmuşdur. Əvəllər bu ərazidə Sus Zabux adlı başqa kənd də var idi. Tədqiqatgilara görə, oykonim kürd dillərindəki "zaboq" sözündəndir. XIX əsrdə Şuşa-Gorus yolunun döngəsində poçt dayanacağı olmuş və mövqeyinə görə "Zabox" adlanmışdır. Sonralar yaxınlığındakı Baharlı və ona birləşən Şadmanlı kəndləri də həmin adla adlanmışdır.[2]

Tarixi

1898-ci ildə Almaniya arxeoloqu Emil Rözler kəndin yaxınlığındakı arxeoloji sahəni tədqiq etmiş və burada qədim xristian qəbiristanlığı aşkar etmişdir. XIX əsrin sonlarında kəndə türkdilli kürdlər köçmüşdür.[3]

28 aprel 1920-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süquta uğramasından və bolşeviklərin işğalına məruz qalmasından sonra, 1923-cü ilin iyulunda Yelizavetpol quberniyasının Cavanşir və Zəngəzur qəzalarının bir hissəsindən Kürdüstan mahalı (sonradan qəza) təsis edilmişdir. Piçənis kəndi mahalın bir hissəsi olmuşdur.[4] Kürdüstan qəzası ləğv edildikdən sonra Piçənis Laçın rayonunun tərkibinə daxil edilmişdir.[5]

İşğal

Kənd 1992-ci ildə, Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən zəbt edilmişdir. Nəticədə kəndin azərbaycanlı əhalisi didərgin düşmüşdür.[6] Kənd erməni yaraqlıları tərəfindən talan edilərək yandırılmışdır.[7] Bir neçə ay sonra kəndə baş çəkən Kanada jurnalisti Deniel Brok qeyd etmişdir ki, kənd "tamamilə tərk edilmişdir", yerdə qalan isə "iyirmi yanmış, damsız ev"dir.[8]

İşğal dövründə Zabuxa Ermənistandan, həmçinin Livan və Suriya erməniləri köçürülmüşdür.[6][9][10] Kənddə işğal dövründə başçısı Zeylan Öcalan olan "Kürd konqresi" terrorçu qrupu yerləşdirilmişdir.[11]

Sülhməramlılar

İkinci Qarabağ müharibəsinə son qoyan üçtərəfli atəşkəs bəyanatından sonra Laçın dəhlizi Zabuxda post quran Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin nəzarətinə keçmişdir.[10][12] Atəşkəs razılaşmasına əsasən, üç il ərzində Laçın və Zabuxdan yan keçməklə Ermənistanı Dağlıq Qarabağla birləşdirən yeni marşrutun yaradılması nəzərdə tutulurdu.[13]

Atəşkəs razılaşmasına əsasən Laçın rayonunun Azərbaycana təhvil verilməsi ərəfəsində çoxlu etnik erməni Laçın dəhlizindən qaçmışdı. "BBC Rusca Xidməti"nin müxbiri Yuri Vekdik bildirmişdir ki, ermənilərin böyük əksəriyyəti ərazini tərk etmişdi. Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının regional administrasiyası əvvəlcə etnik erməni əhalisini təxliyə etməyə çağırmışdır. Bununla belə, 27 noyabrdan etibarən Ermənistan KİV-i müqaviləyə dəyişiklik edildiyini, Laçının erməni meri Narek Aleksanyana istinadən Zabux, eləcə də rayonun inzibati mərkəzi olan Laçın və Susun Azərbaycana verilməyəcəyini bildirmişdir.[10][14]

2021-ci ilin may ayında "ACAA Artsax Fondu"nun köməyi ilə kənd məktəbi təmir edilmişdir Fond bələdiyyə binasının təmirini və kənddə tibb məntəqəsinin tikintisini planlaşdırdığını açıqlamışdır.[15] 2021-ci ilin dekabrında kənddə yeni çörək sexi istifadəyə verilmişdir.[16].

İndiki dövr

2022-ci il avqustun 10-da Qarabağda yenidən toqquşmalardan sonra kəndin erməni sakinlərinə Ermənistan hakimiyyəti tərəfindən 20 gün ərzində kəndi tərk etmələri bildirilmişdir. Bu, Azərbaycanın Ermənistan tərəfinin Dağlıq Qarabağ və Ermənistanı birləşdirən, Ermənistan hissəsi hələ də tamamlanmamış yeni marşruta keçidini sürətləndirmək tələbləri fonunda baş verib.[13] Kənd 26 avqust 2022-ci ildə Azərbaycanın nəzarətinə qaytarılmış, ondan əvvəl isə bütün erməni sakinləri kəndi tərk etmişdilər.[9]

Coğrafiyası

Zabux kəndİ Zabux çayının sahilində, Qarabağ yaylasındadır.

Mədəniyyəti

Kənd ərazisində XIX əsrə aid tarix mədəniyyət abidəsi olan iki körpü var.[17] Kənddə səkkizillik məktəb, klub, kitabxana, kinoquraşdırma, təcili yardım məntəqəsi, rabitə şöbəsi fəaliyyət göstərirdi.[18]

Əhalisi

1856-cı il "Qafqaz təqvimi"nə görə, əhalisi Azərbaycan dilində danışan şiə kürdlərdən ibarət olmuşdur.[19] "1886-cı il ailə siyahılarından çıxarılmış Zaqafqaziya diyarının əhalisi haqqında statistik məlumatlar toplusu"na görə, Yelizavetpol quberniyasının Zəngəzur qəzasının eyniadlı kənd qəzasının Piçənis kəndində 112 şiə kürd yaşayırdı.[20] 1910-cu ilin "Qafqaz təqvimi"nə görə kənddə etnik tərkibi hamısı tatarlardan (sonradan azərbaycanlılar) ibarət olan 345 nəfər yaşayırdı.[21] 1912-ci ilin "Qafqaz təqvimi"nə görə kənddə etnik tərkibi əsasən ermənilərdən ibarət olan 150 nəfər yaşayırdı.[22] 1915-ci ilin "Qafqaz təqvimi"nə görə kənddə etnik tərkibi hamısı tatarlardan ibarət olan 83 nəfər yaşayırdı.[23]

Azərbaycan SSR Xalq Təsərrüfatı İdarəsi tərəfindən 1933-cü ildə hazırlanmış "ASSR-in inzibati bölgüsü" nəşrinə əsasən, 1 yanvar 1933-cü ilə olan məlumata görə, Zabux kəndində 43 təsərrüfat və 151 sakin (76 kişi və 75 qadın) var idi.[24] 1979-cu ildə Zabux kəndində 487 nəfər yaşayırdı.[18]

Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı kəndin azərbaycanlı əhalisi didərgin düşmüşdür. İşğal dövründə Zabuxa Ermənistandan, həmçinin Livan və Suriya erməniləri köçürülmüşdür.[6] 2022-ci ildə kəndin erməni əhalisi oranı tərk etmişdir.[9]

İqtisadiyyatı

Əhalinin əsas məşğuliyyəti əkinçilik və heyvandarlıq idi.[18][25]

Qalereya

İstinadlar

  1. ↑ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı" (PDF) (az.). stat.gov.az. 2019. 2020-04-16 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-04-16.
  2. ↑ Zabux // Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. II cild. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. 304. ISBN 978-9952-34-156-0.
  3. ↑ Karapetyan, Samvel. Hay mshakuytʻi hushardzannerě khorhrdayin Adrbejanin bṛnaktsʻvats shrjannerum (PDF) (erməni). Erevan: HH GAA "Gitutʻyun" Hratarakchʻutʻyun. 1999. 154–155. 2019-07-02 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-05-12. S. Orbelian's list for the canton of Aghahech mentions the village of Shabaki as paying 7 dram in tax... Researchers Gh. Alishan, Morus Hasratyan and Armen Gharagyozyan believe that Shabaki is Zabukh... The presence of a locality called Shpki in between the villages of Zabukh and Tegh allows us to assume that Shabaki is not Zabukh.
  4. ↑ Из протокола заседания Президиума ЦК АКП (б). 30 июля 1923 г. ПААФ ИМЛ. Ф. 1. On. 74. Д. 133. Л. 3 об.
  5. ↑ Азербайджанская ССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1977 года (4-е изд.). Баку: Азербайджанское гос. изд-во. 1979. 7.
  6. ↑ 1 2 3 "Laçın – məğrur rayonun hekayəsi". BBC Azerbaijani Service (az.). 1 December 2020. 15 January 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 December 2020.
  7. ↑ Seely, Robert. "Armenian looters burn down village". The Times. 25 May 1992. səh. 8.
  8. ↑ Brock, Daniel. "Europe's forgotten war". Maclean's. 30 August 1993. 23 October 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 October 2021.
  9. ↑ 1 2 3 Natiqqizi, Ulkar; Shahverdyan, Lilit. "Azerbaijan retakes control of three Karabakh settlements". Eurasianet. 26 August 2022. 2022-11-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-03.
  10. ↑ 1 2 3 Vendik, Yuri. "Армяне оставляют Лачин, несмотря на конец войны в Карабахе и прибытие российских миротворцев". BBC Russian Service (rus). 17 November 2020. 16 January 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 December 2020.
  11. ↑ Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VII cild (1941-2002-ci illər). Bakı. "Elm". 2008. səh. 268. Arxivləşdirilib 2022-06-26 at the Wayback Machine  (az.)
  12. ↑ "Rusiya Müdafiə Nazirliyi: Laçın dəhlizində hərəkətə sülhməramlılar nəzarət edir". BBC Azerbaijani Service (az.). 1 December 2020. 19 October 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 December 2020.
  13. ↑ 1 2 Mejlumyan, Ani. "Karabakh authorities demand villagers quickly evacuate ahead of handover to Azerbaijan". eurasianet.org (ingilis). 2022-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-16.
  14. ↑ "Laçın şəhəri ermənilərdəmi qalır? Ermənilərə belə deyilib, amma onlar şəhəri tərk edir". BBC Azerbaijani Service (az.). 30 November 2020. 30 November 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 December 2020.
  15. ↑ "Progress in Aghavno with the Artsakh Fund". The Armenian Weekly. 2021-05-12. 2023-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-12.
  16. ↑ ""Թոնիր կառուցում են այնտեղ, որտեղ ապրում են և ապրելու են"․ Արցախի Աղավնո գյուղում հացի արտադրամաս է բացվել". aysor.am. 2021-12-21. 2023-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-12.
  17. ↑ "Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarı". https://www.e-qanun.az/. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti. 2022-08-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyul 2022.
  18. ↑ 1 2 3 Забух // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. IV ҹилд: Елдәҝәз—Итабира. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1980. С. 279.
  19. ↑ Кавказский календарь на 1856 год (rus). Tiflis: Tipografiya kantselyarii Ye.I.V. na Kavkaze, kazenny dom. 1856. 2021-12-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-16.
  20. ↑ «Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г.» Закавказский статистический комитет, Тифлис, 1893 г. См. данные по Зангезурскому уезду
  21. ↑ Кавказский календарь на 1910 год. Тф. 253.
  22. ↑ «Кавказский календарь на 1912 год», изд. Типографии канцелярии наместника Е. И. В. на Кавказе, Тифлис 1911 г. Стр. 155
  23. ↑ Кавказский календарь на 1915 год. Тф. 124.
  24. ↑ Административное деление АССР. Б.: Издание АзУНХУ. 1933. 49.
  25. ↑ Hakob Ghahramanyan. "Directory of socio-economic characteristics of NKR administrative-territorial units (2015)". 2019-10-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-12.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Zabux&oldid=7039180"