Mustafa Kamal Atatürk: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
k r2.7.3) (Bot redaktəsi əlavə edilir: ht:Mustafa Kemal Atatürk
RedBot (müzakirə | töhfələr)
11.857 redaktə
k r2.7.2) (Bot redaktəsi əlavə edilir: mt:Mustafa Kemal Atatürk dəyişdirilir: mhr:Ататӱрк, Мустафа Кемаль
Sətir 239: Sətir 239:
[[lt:Mustafa Kemalis Atatiurkas]]
[[lt:Mustafa Kemalis Atatiurkas]]
[[lv:Mustafa Kemals Ataturks]]
[[lv:Mustafa Kemals Ataturks]]
[[mhr:Ататюрк, Мустафа Кемаль]]
[[mhr:Ататӱрк, Мустафа Кемаль]]
[[mk:Мустафа Кемал Ататурк]]
[[mk:Мустафа Кемал Ататурк]]
[[ml:മുസ്തഫ കമാൽ അത്താതുർക്ക്]]
[[ml:മുസ്തഫ കമാൽ അത്താതുർക്ക്]]
Sətir 246: Sətir 246:
[[mrj:Ататӱрк, Мустафа Кемаль]]
[[mrj:Ататӱрк, Мустафа Кемаль]]
[[ms:Mustafa Kemal Atatürk]]
[[ms:Mustafa Kemal Atatürk]]
[[mt:Mustafa Kemal Atatürk]]
[[my:ကီးမား အာတာတပ်]]
[[my:ကီးမား အာတာတပ်]]
[[mzn:آتاتورک]]
[[mzn:آتاتورک]]

20:18, 21 avqust 2012 tarixindəki versiya

Mustafa Kamal Atatürk
türk. Mustafa Kemal Atatürk
Türkiyə Respublikasının Prezidenti[d]
29 oktyabr 1923 – 10 noyabr 1938
Sonrakıİsmət İnönü
Türkiyənin Baş naziri[d]
3 may 1920 – 24 yanvar 1921
Şəxsi məlumatlar
Doğum adı Ali Rıza oğlu Mustafa
Doğum tarixi
1881(1881-Şablondakı doğum və ya ölüm tarixində texniki yanlışlıq var!-00)
Doğum yeri Osmanlı bayrağı Saloniki, Osmanlı İmperiyası
Vəfat tarixi 10 noyabr 1938(1938-11-10)[1][2][…]
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi qaraciyər sirrozu
Dəfn yeri Anıtqəbir mavzoleyi, Ankara, Türkiyə
Partiya Cümhuriyyət Xalq Partiyası
Təhsili
Fəaliyyəti siyasətçi, zabit, dövlət xadimi, yazıçı, inqilabçı
Atası Əlirza əfəndi
Anası Zübeydə xanım
Həyat yoldaşı Lətifə Uşşaqi (1923-1925)
Uşaqları
Dini İslam
Hərbi xidmət
Qoşun növü Türkiyə Quru Qoşunları
Döyüşlər
Rütbəsi Marşal[d][3]
İmzanın şəkli
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mustafa Kamal Atatürk (digər adı Kamâl Atatürk[5]) (d. 1881, Saloniki – 10 noyabr 1938, İstanbul), Türkiyə Respublikasının ilk Türkiyə Cumhurbaşqanı olan görkəmli dövlət xadimi və türk marşalı. 1919-cu ildə başlatdığı Türk Kurtuluş Savaşının öndəri; daha sonra, müasir Türkiyəni formalaşdıran islahatlar həyata keirmişdir.[6] Mustafa Kemal Atatürk Cumhuriyet Halk Partisi'ni kurmuş ve ilk genel başkanı olmuştur.[7] Osmanlı İmperiyası Ordusu və Türk Silahlı Qüvvələrində zabit kimi uzun müddət qulluq etmiş; 1921-ci ildə Sakarya Meydan Müharibəsindən sonra "Gazi" adını almış v ona yüksək marşal rütbəsi verilmişdir.[6] 1938-ci ildə dünyasını dəyişənədək 4 dəfə respublika prezidenti olaraq Türkiyə trixində bu vəzifəni ən çox daşıyan insan olmuşdur.[6]

Həyatı

1881-1912

Mustafa Kamal Atatürk 1881-ci ildə Osmanlı İmperiyasına məxsus Saloniki şəhərində dünyaya gəlmişdir. 1896-1899-cu illərdə müasir Makedoniya ərazisində yerləşən Manastır Hərbi məktəbini bitirərək İstanbul Hərb Məktəbinə qəbul olunmuşdur. 1902-ci ildə leytenant rütbəsi ilə məzun olmuş, Hərbi Akademiyada təhsilinə davam etmişdir. 1905-ci il yanvar ayının 11-də kapitan rütbəsi ilə Akademiyanı bitirmişdir. 1905-1907-ci illər arasında Dəməşqdə 5-ci Orduda xidmət etmiş, 1907-ci ildə adyutant rütbəsi almışdır. Daha sonra Manastıra 3-cü Orduya təyin olunmuşdur. 1909-cu il aprel ayının 19-da İstanbula girən Hərəkat Ordusunda qərargah rəisi olaraq xidmət etmişdir. 1910-cu ildə Fransaya göndərilmiş, Pikardi manevrlərində iştirak etmişdir. 1911-ci ildə İstanbulda Baş Qərargah Mərkəzində xidmətə başlamışdır.

1911-1919

Mustafa Kamal Atatürk Ordu Komandiri ikən (1918).
Mustafa Kamal zabitlərlə birgə

1911-1912-ci illərdə Türk-İtaliya Müharibəsində Mustafa Kamal Tobruk və Dərnə bölgəsində xidmət etmiş, 31 oktyabr 1918-ci ildə İldırım Orduları Qrupuna komandir təyin olunmuş, bu ordunun ləğvindən sonra 13 noyabr 1918-ci ildə İstanbula gələrək Müdafiə Nazirliyində çalışmıışdır.

1919-1923

Antanta dövlətlərinin Osmanlı ərazilərini işğal etməyə başlamasından sonra Mustafa Kamal 19 may 1919-cu ildə Samsuna getmişdir. 1919-cu il 23 iyul-7 avqust tarixləri arasında Ərzurum, 4-11 sentyabr tarixləri arasında isə Sivas Konqresini çağıraraq ölkənin işğal olunan ərazilərinin geri qaytarılması üçün görülməsi lazım olan işləri müəyyənləşdirmişdir. O, 1919-cu ilin dekabr ayında Ankarada böyük coşğu ilə qarşılanmış, 1920-ci aprel ayının 23-də Türkiyə Böyük Millət Məclisinin fəaliyyətə başlamasından sonra Türkiyə Respublikasının qurulması yolunda əhəmiyyətli addımlar atmışdır. Məclis və hökumət başqanlığına seçilən Mustafa Kamal Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Qurtuluş Mübarizəsinin uğurla nəticələnməsi üçün lazımi qanunları qəbul edib onların tətbiqinə başlanmasını təmin etmişdir.

Mustafa Kamalın rəhbərlik etdiyi Türk Qurtuluş Mübarizəsinin əsas mərhələləri:

  • Sarıqamış (20 sentyabr 1920), Qars (30 oktyabr 1920) və Gümrünün (7 noyabr 1920) azad edilməsi.
  • Çukurova, Qaziantəp, Qəhrəmanmaraş və Şanlıurfanın müdafiəsi (1919-1921).
  • I İnönü zəfəri (6-10 yanvar 1921).
  • II İnönü zəfəri (23 mart-1 aprel 1921).
  • Kütahya-Əskişəhər döyüşləri.
  • Sakarya zəfəri (23 avqust-13 sentyabr 1921)
  • Böyük Hücum, Başkomutanlıq Döyüşü və Böyük Zəfər (26 avqust-9 sentyabr 1922)

Sakarya zəfərindən sonra 19 sentyabr 1921-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisi Mustafa Kamala Marşal rütbəsi və Qazi titulu vermişdir. Qurtuluş Mübarizəsi 24 iyul 1923-cü ildə imzalanan Lozanna müqaviləsi ilə sona çatmışdı. Beləliklə, Sevr müqaviləsi ilə parçalanması nəzərdə tutulan, türk xalqına 5-6 vilayət böyüklüyündə ərazi verilən Türkiyə torpaqları üzərində, milli birliyə əsaslanan yeni türk dövlətinin qurulması üçün heç bir əngəl qalmamışdır.

1 noyabr 1922-ci ildə xilafət və monarxiya bir-birindən ayrılmış, monarxiya ləğv edilmiş, Osmanlı İmperiyasının mövcudluğuna son qoyulmuşdur. 29 oktyabr 1923-cü ildə Respublika elan edilmiş, Atatürk yekdilliklə ilk prezident seçilmişdir. 30 oktyabr 1923-cü ildə İsmət İnönü tərəfindən Respublikanın ilk hökuməti qurulmuşdur. Türkiyə Respublikası, "Hakimiyyət qeyd-şərtsiz millətindir" və "Yurdda sülh, cahanda sülh" ideoloji əsasları üzərində qurulmuşdur.

1923-1938

Mustafa Kamal Atatürk, Əfqanıstan Kralı Amanullah Xan ilə Ankarada ,(1928).
Mustafa Kamal Atatürk və onun həyat yoldaşı Lətifə Uşşaqi-Adana,(1923).

1927, 1931, 1935-ci illərdə TBMM tərəfindən yenidən prezident seçilmişdir.

15-20 oktyabr 1927-ci ildə Qurtuluş Mübarizəsindən və Respublikanın quruluşundan bəhs edən Böyük nitqi, 29 oktyabr 1933-ci ildə 10-cu İl Nitqini söyləmişdir.

29 yanvar 1923-cü ildə Lətifə (Uşaqlıgil) xanımla evlənmiş, bu evlilik 5 avqust 1925-ci ilədək davam etmişdir. Uşaqları çox sevən Atatürk Afət (İnan), Sabiha (Gökçən), Fikriyə, Ülkü, Nəbilə, Ruqiyə, Zəhra adlı qızları və Mustafa adlı çoban oğlanı mənəvi övladlığa götürmüş, Əbdürrəhim və İhsan adlı iki uşağı isə himayəsinə almışdır.

Soyad qanununa görə, 24 noyabr 1934-cü ildə TBMM tərəfindən Mustafa Kamala "Atatürk" soyadı verilmişdir.

Fransız və alman dillərini bilirdi.

10 noyabr 1938-ci il saat 09:05-də tutulduğu sirroz xəstəliyindən İstanbulda Dolmabaxça Sarayında vəfat etmişdir. Cənazəsi 21 noyabr 1938-ci ildə müvəqqəti olaraq Ankara Etnoqrafiya Muzeyində dəfn edilmiş, Mavzoleyi tikildikdən sonra 10 noyabr 1953-ci ildə oraya köçürülmüşdür.

İnqilab və islahatlar

Fayl:Portrait of M. Kemal Ataturk.jpg
Mustafa Kamal Atatürk

Atatürk Türkiyəni "Müasir mədəniyyət səviyyəsinə çıxartmaq" məqsədi ilə bir çox inqilabi dəyişikliklər həyata keçirmişdir. Bunları beş əsas qrupa toplamaq olar:

Siyasi sahədə

İctimai sahədə

  • Beynəlxalq təqvim sisteminin və ölçü vahidlərinin tətbiqi (1925-1931)

Hüquq sahəsində

Təhsil və mədəniyyət sahəsində

İqtisadi sahədə

  • Kəndlilərdən alınan onda bir vergisinin ləğvi (1925)
  • Fermer fəaliyyətinin təşviqi
  • Nümunəvi fermer təsərrüfatlarının qurulması
  • Sənaye Təşviq Qanununun qəbul edilərək sənaye obyektlərinin qurulması
  • I və II İnkişaf Planlarının (1933-1938) tətbiq edilməsi, ölkədə yeni yolların salınması

Əsərləri

  • Tâbiye Meselesinin Halli və Emirlerin Suredi Tahririnə Dair Nesayih
  • Takımın Muharebe Talimi (Alman dilindən tərcümə-1908)
  • Cumalı Ordugâhı – Süvari: Bölük, Alay, Liva Talim və Manevraları (1909)
  • Tâbiye və Tatbikat Seyahadi (1911)
  • Bölüğün Muharebe Talimi (Alman dilindən tərcümə-1912)
  • Zabit və Kumandan ile Hasbihal (1918)
  • Nitq (1927)
  • Vətəndaş üçün Mədəni Bilgilər (1930)
  • Həndəsə (1937)

Azərbaycana münasibəti

Fayl:Ataturk ve azerbaycan.jpg
Mustafa Kamal Atatürk ve Türk Bölgeleri

"Azərbaycanın sevinci bizim sevincimiz, kədəri bizim kədərimizdir. Azərbaycan bizim qardaşımızdır. Heç nəyə baxmayaraq ona yardım etmək borcumuzdur " sözlərini Mustafa Kamal Atatürk 1921-ci ildə Azərbaycan SSR-in Türkiyədəki təmsilçisi İbrahim Əbilovun etibarnaməsini qəbul edərkən demişdir.[8] Bu sözlər Atatürkün Azərbaycan haqqında işlətdiyi ən məşhur fikirlərdən biridir.

Xarici keçidlər

Qeydlər

  1. ↑ Ататюрк Мустафа Кемаль // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  2. ↑ Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  3. ↑ 1 2 https://www.msb.gov.tr/Content/Upload/Docs/askeritariharsiv/13_turk_istiklal_harbi_komutan_biyografileri.pdf.
  4. ↑ https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/ataturkun-dolmabahce-sarayindaki-odasinda-toren/961584.
  5. ↑ http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:993_815_seri_nolu_2._ata_nufus_cudani.jpg
  6. ↑ 1 2 3 "M. Kemal ATATÜRK".
  7. ↑ "CHP Tarihi Giriş ve Kısa Özet". Cumhuriyet Halk Partisi.
  8. ↑ http://www.qafqaz.edu.az/index.php?inf_id=1108&z=146

Şablon:Ərəblə

Vikisitatda Mustafa Kamal Atatürk ilə əlaqədar sitatlar var.
Vikianbarda Mustafa Kamal Atatürk ilə əlaqəli mediafayllar var.

Şablon:Link FM Şablon:Link FM Şablon:Link FM Şablon:Link FM Şablon:Link GA Şablon:Link GA

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Mustafa_Kamal_Atatürk&oldid=2281535"