Quba-Xaçmaz iqtisadi-coğrafi rayonunun nəqliyyatı

Ümumi məlumat

Quba-Xaçmaz iqtisadi-coğrafi rayonunun nəqliyyatı - Quba-Xaçmaz iqtisadi-coğrafi rayonunda nəqliyyat baxımından magistral dəmir və avtomobil yollarının olması, həmçinin dənizə birbaşa çıxış əldə etməsi regionda təsərrüfatı intensivləşdirmək, rayondaxili və rayonlararası iqtisadi əlaqələri inkişaf etdirmək üçün çox əlverişli imkanlar yaradır. Ərazinin dağlıq şəraitə malik olmasına baxmayaraq əhalinin məskunlaşmasında, şəhər və kənd yaşayış məntəqələrinin formalaşmasında nəqliyyat əsas amillərdən biri kimi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bununla yanaşı, nəqliyyat həm də iqtisadi-coğrafi rayonun daxili və xarici iqtisadi əlaqələrinin inkişaf etməsinə əlverişli şərait yaradır.

Dəmir yolu nəqliyyatı

Quba-Xaçmaz iqtisadi-coğrafi rayonunun rayondaxili və xarici iqtisadi əlaqələrinin inkişaf etdirilməsində dəmir yolu mühüm rol oynayır. Bakı-Rostov magistral dəmir yolu xəttinin iqtisadi-coğrafi rayon ərazisindən keçən ümumi uzunluğu 123 km-dir ki, bu da respublika üzrə ümumi dəmir yollarının 7,4%-i deməkdir. Ərazidə dəmir yolunun ümumi uzunluğu 62 km-i və ya 50,5%-i Şabran və Siyəzən, 61 km-i və ya 49,5%-i Xaçmaz inzibati rayonunun payına düşür [Məmmədov Z.S., 2002]. Dəmir yolu ilə yük və sərnişin daşınmanın intensivliyinə görə region respublikanın digər iqtisadi-coğrafi rayonlarından üstündür. Ərazidə Şabran, Sarvan, Qızıl-Burun, Zarat, Siyəzən, Gilgilçay, Xaçmaz, Xudat və Yalama stansiyaları fəaliyyət göstərir.

Müasir dövrdə “Tarixi İpək Yolu”nun “Şimal” nəqliyyat dəhlizinin bu ərazidən keçməsi bölgədə dəmir yoluna olan tələbləri artırmış, daşınan yüklərin miqdarı isə çoxalmışdır. Bununla əlaqədar  dəmir yolunda beynəlxalq standartlara uyğun olaraq tikinti və təmir işlərinin aparılması, yük vaqonlarında yükvurma və boşaltma əməliyyatlarının mexanikləşdirilməsi üçün məqsədyönlü tədbirlərin görülməsi tələb olunur [İmrani Z.T., 2008].

Son illər dəmir yolu nəqliyyatında infrastrukturun müasir tələblərə uyğun yenidən qurulması üçün zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti “Azərbaycan Respublikasında dəmir yolu nəqliyyat sisteminin 2010-2014-cü illərdə inkişafına dair Dövlət Proqramı”nı təsdiq edilmişdir. Proqramda dəmir yolu nəqliyyat sisteminin daha da inkişaf etdirilməsi, əhalinin və iqtisadiyyatın dəmir yolu nəqliyyatı xidmətlərinə olan tələbatlarının ödənilməsi, daşımaların təhlükəsizliyi, onun infrastrukturunun yeniləşdirilməsi, ölkəmizin ərazisindən keçən nəqliyyat dəhlizlərinin rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi, tranzit daşımaların həcminin artırılması, dəmir yolu sahəsi üçün kadrların hazırlanması və s. məsələlər qeyd olunmuşdur.

Avtomobil nəqliyyatı

Quba-Xaçmaz iqtisadi-coğrafi rayonu üzrə yük və sərnişinlərin daşınmasında avtomobil nəqliyyatı dəmir yolu nəqliyyatından sonra ikinci yeri tutur. Avtomobil nəqliyyatı ərazi daxilində yüklər və sərnişinlərin daşınması əməliyyatlarını yerinə yetirməklə yanaşı daxili və xarici iqtisadi əlaqələrin inkişafında da olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir. İqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil yollarının ümumi uzunluğu təşkil edir ki, bu da respublika üzrə ümumi avtomobil yollarının 7,9%-i deməkdir. Quruluşuna görə isə avtomobil yolları respublika və yerli əhəmiyyətli yollara ayrılır. Regionun avtomobil yollarının 871 km-i respublika, 1012 km-i isə yerli əhəmiyyətli yolların payına düşür (cədvəl 3.14).

İqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil yollarının dərəcələrinə görə bölgüsü, km. [Z.S.Məmmədova (2002) görə]

İnzibati rayonlar	Ümumi avtomobil yolları	Xüsusi çəkisi, %-lə	Respublika əhəmiyyətli avtomobil yolları	Xüsusi çəkisi, %-lə	Yerli əhəmiyyətli avtomobil yolları	Xüsusi çəkisi, %-lə
Qusar	420	22,3	152	17,4	268	26,4
Xaçmaz	475	25,2	293	33,6	182	17,9
Quba	664	35,3	302	34,6	362	35,7
Şabran	200	10,6	90	10,3	110	10,8
Siyəzən	124	6,6	34	4,1	90	9,2
İqtisadi-coğrafi rayon	1883	100	871	100	1012	100

Respublika əhəmiyyətli avtomobil yolları inzibati və iqtisadi-coğrafi rayonlar arasında iqtisadi əlaqələrin inkişafında mühüm rol oynayır. Həmçinin “Şimal” magistral dəhlizinin tədqiq etdiyimiz ərazidən keçməsi iqtisadi-coğrafi rayon ərazisində fəaliyyət göstərən magistral avtomobil yollarının örtük quruluşunun müasir tələblər səviyyəsində qurulmasını tələb edir.

Yerli əhəmiyyətli avtomobil yolları isə kənd yaşayış məntəqələri ilə rayon mərkəzləri, xammal sahələri və emal müəssisələri arasında iqtisadi əlaqələrin yaranmasında müsbət rol oynayır. Onlar həmçinin regionun sosial-iqtisadi inkişafında, sərnişin və yüklərin daşınmasında da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, yerli əhəmiyyətli yolların texniki vəziyyəti müasir tələblərə cavab vermir. Bu da yollar dağ kəndlərində yaşayan əhalinin rayon mərkəzlərinə gediş-gəlişini çətinləşdirir və qış aylarının müəyyən vaxtlarında bu kəndlər ilə əlaqələr kəsilir (cədvəl 3.15).

İqtisadi-coğrafi rayon üzrə avtomobil yollarının texniki vəziyyəti. [Z.S.Məmmədova (2012) görə]

İnzibati rayonlar	Avtomobil yollarının uzunluğu, km-lə	O cümlədən
		Asfalt-beton örtüklü	Qara asfalt örtüklü	çınqıl örtüklü	qrunt yollar
Quba	664	91	60	432	81
Qusar	420	40	58	302	20
Xaçmaz	475	6	105	364	-
Şabran	200	60	36	80	24
Siyəzən	124	30	46	34	14
Cəmi	1883	227	305	1212	139

Ümumi avtomobil yollarının 227 km-i asfalt-beton, 305 km-i qara örtüklü, 1212 km-i çınqıl, 139 km-i isə torpaq yollardır. Avtomobil nəqliyyatı vasitələrinin hərəkətini yüksək dərəcədə təmin edən asfalt örtüklü yollar əsasən Quba və Şabran rayonlarında, qara örtüklü yollar Xaçmaz rayonunda, çınqıl və qrunt yolları isə Quba, Xaçmaz və Qusar rayonlarında cəmləşmişdir. 

Quba-Xaçmaz iqtisadi-coğrafi rayonunda avtomobil yollarının ərazi üzrə təminatında da müəyyən fərqləndirici cəhətlər vardır. Belə ki, iqtisadi-coğrafi rayonda uzunluğunda olan avtomobil yollarının 35,2%-nin Quba rayonunun payına düşməsinə baxmayaraq, ərazinin avtomobil yolları ilə təmin olunmasında Qusar rayonu (hər 100 km² əraziyə ), hər min nəfərə düşən avtomobil yollarının uzunluğuna görə isə Siyəzən rayonu () daha üstündür.

2012-ci ilin statistik məlumatlarına görə, avtomobil nəqliyyatı vasitəsilə 3808 min ton yük, 57664 min sərnişin daşınmışdır [Azərbaycanın nəqliyyatı. 2013]. 2005-ci il ilə müqayisədə yük və sərnişin daşınmada, həmçinin yük və sərnişin dövriyyəsində artım müşahidə olunmuşdur (cədvəl 3.16.). Lakin qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil nəqliyyatının yüksək səviyyədə inkişafını təmin etmək üçün mövcud avtomobil yollarında təmir və bərpa işlərinin aparılmasına ehtiyac duyulur. Cədvəl 3.16.

İqtisadi-coğrafi rayonda ümumi nəqliyyat göstəriciləri

Avtomobil nəqliyyatı ilə yük daşınması, min ton	2355	2802	3518	3808
Yük dövriyyəsi, mln.ton/km	212,2	271,4	345,1	374,3
Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin daşınması, min nəfər	37117	42726	53642	57664
Sərnişin dövriyyəsi, mln sərnişin/km	269,1	326,7	397,3	423,8
Avtomobillərin sayı cəmi, ədəd o cümlədən:	18204	21839	23076	25318
Yük avtomobilləri	4129	5052	4608	4856
Avtobuslar	816	809	716	665
Sərnişin minik	12524	15437	17484	19529
Şəxsi minik	12292	15120	17166	19201
Xüsusi təyinatlı avtomobil	265	291	226	209
Digər avtomobillər	470	250	42	59

[Azərbaycanın regionları- 2012].

Boru kəməri nəqliyyatı

İqtisadi-coğrafi rayonun nəqliyyat sektorunda fəaliyyət göstərən nəqliyyat növlərindən biri də boru kəməri nəqliyyatıdır. Bu sahə istər rayon mərkəzləri, istərsə də kənd yaşayış məntəqələrinin maye yanacağa olan tələbatının ödənilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Regionun əhalisinin sosial-iqtisadi həyat şəraitinin və iqtisadi inkişafının yüksəldilməsində qaz kəmərləri xüsusi rola malikdir. Ərazidə olan qaz kəmərlərinin 38%-i orta təzyiqli, 62%-i isə aşağı təzyiqlidir. Yüksək təzyiqli qaz kəmərləri əsasən iri şəhərlərdə və sənaye mərkəzlərində yerləşdiyindən regionda yüksək təzyiqli qaz kəmərləri yoxdur. İri yaşayış məntəqələri (şəhərlər) ilə bərabər kəndlərdə də qazlaşdırmanın aparılması vacibdir. Bu da regionun sosial-iqtisadi inkişafına, əhalinin sosial şəraitinin yüksəldilməsinə təsir göstərən amillərdən biri kimi qiymətləndirilir. Həmçinin, ərazidə fəaliyyət göstərən Bakı-Novorassiysk boru kəməri vasitəsilə Xəzərdə hasil edilən neftin bir hissəsi ixrac edilir.

İqtisadi-coğrafi rayon üzrə nəqliyyatın müasir təhlili göstərir ki, nəqliyyat növlərinin inkişafı və təkmilləşdirilməsi regionun təbii ehtiyat mənbələrindən səmərəli istifadə olunmasına, sosial-iqtisadi problemlərin, rayondaxili və rayonlararası iqtisadi əlaqələrin səmərəli həllinə, əhaliyə göstərilən xidmətlərin artırılmasına zəmin yaradan amillərdən biri kimi qiymətləndirilir.

Həmçinin bax

• Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonu
• Quba
• Xaçmaz
• Nəqliyyat
• Boru kəməri nəqliyyatı
• Dəmiryolu nəqliyyatı
• Azərbaycan ərazisinin fiziki-coğrafi rayonlaşdırılması